BAAS PARTİSİ

BAAS PARTİSİ; Ortadoğu Arap ülkelerinde
faaliyet gösteren, bu bölgedeki Arap devletlerini bir
tek Arap milleti halinde birleştirmeyi ve sosyalist fikirleri
yaymayı gâye edinen siyâsî parti. Tam adı;
Hizb el-Ba’s el-Arabî el-İştirâkî= Arap Sosyalist
Baas Partisi veya Arap Sosyalist Diriliş Partisi olan
Baas Partisi 1953 senesinde Michel (Mişel) Eflâk ve
Ekrem Havrânî tarafından kurulmuştur.
Annesi Yahûdî, babası Fransız olan Michel
Eflâk ve Salâh el-Bitar 1943 senesinde Şam’da
Arap Diriliş Partisini kurdular. Daha sonra da Ekrem
Havrânî tarafından Arap Sosyalist Partisi kuruldu.
1953 senesinde bu iki parti birleşerek Arap
Sosyalist Baas Partisi teşekkül etti. Kısa bir müddet
içinde Ürdün, Irak, Libya, Suriye ve Aden gibi
ülkelerde teşkilâtlanan Baas Partisi Sûriye dışındaki
ülkelerde faaliyetlerini gizli olarak sürdürdü.
Nâsır spsyalizmini ve onun milletlerarası tarafsızlık
politikasını savunan Baas Partisi, çeşitli
ülkelerde yaşayan Arapların tek millet halinde
birleştirilmesi ve bu şekilde diğer İslâm ülkeleriyle
olan münasebetlerinin kesilmesi için çalıştı. Faâliyet
gösterdiği ülkelerde iktidarda bulunan hükümetlere
karşı düzenlenen mahalli ayaklanmaları
destekledi. 1957 Nisanında Abdullah Rimâvî tarafından
Ürdün’de düzenlenen ayaklanma neticesinde,
burada Baas Partisi parçalandı. Sûriye’de
1949’dan beri iktidârı elinde bulunduran Edip Çiçekli’nin
düşmesinden faydalanan Baas Partisi on
sekiz üyesini millet meclisine soktu. Ekrem el-
Havrânî 1955’te Meclis Başkanı oldu. 1955 senesi
Şubatından başlayarak hükümette yer alan Baas
Partisi 1958 yılında Birleşik Arap Cumhûriyetinin
kurulması için çalıştı. Bu birleşmenin doğurduğu
neticeleri, mesela siyâsî partilerin ve Baas
Partisinin kapatılmasını ve idârenin Albay Nâsıra
bırakılmasını kabûl etmedi.Diğer taraftan 14 Temmuz 1958’de Irak’ta
meydana gelen ihtilâl, Baas Partisine beklediğini
veremedi. Mart 1959’da Kâsım’m, Musul’daki başarısız
ayaklanmanın arkasından Nâsırcılara karşı
uyguladığı siyaset nefrete sebep oldu. Aynı durum
Lübnan’da da ortaya çıktı ve Mayıs 1958’de
başlattıkları ayaklanma girişiminin başarısızlığa
uğramasından sonra Baasçılar bu ülkede varlıklarına
göz yumulan kişiler haline geldiler. Sûriyeli
Baasçılar da Nâsır ile ilişkilerini kestiler ve Sûriye’nin
Mısır’dan ayrılmasına göz yumdular. Bu
sayede Baasçı bir hükümet lehine Kâsım’ı tasfiye
eden 8 Şubat 1963 Bağdat hükümet darbesinden bir
ay sonra Şam’da iktidârı ele geçirdiler. Sabah el-
Bitar’ı iş başına getirdiler. Kısa bir müddet sonra
Sûriye Baas Partisi içinde görüş ayrılıkları ortaya
çıktı. Ekrem Havrânî’nin başında bulunduğu sosyalistler
ve Michel Eflak’ın liderliğindeki Milliyetçiler
karşılıklı mücâdeleye girdiler. Milliyetçi
kanat Mısır ile birlik kurulmasını harâretle istedi.
Nihâyet Nisan 1963’te Mısır-Suriye-Irak arasında
üçlü birlik ilân edildi. Baasçılar, Sûriye ile Irak’m
federal bir yapı içinde bağımsızlıklarını korumak
ve programlarındaki sosyalist reformları gerçekleştirmek
için mücâdeleye giriştiler. Michel Eflak’ın
hazırlamış olduğu Baas Anayasasında belirtilen,
büyük üretim araçlarının millileştirilmesi,
toprak, taşınmaz mal ve sanâyî mülkiyetinin sınırlandırılması
gibi uygulamalara gittiler. Baas
Anayasasında belirtilen devletin din işlerine karışmaması
esâsından hareket edilerek dindarlara
karşı bilhassa Ehl-i sünnet müslümanlara karşı
baskı yoluna gittiler.
Baas Partisi, Suriye’deki Nâsır’cılarm tasfiye
edilmesinden sonra Temmuz 1963 askeri darbe
teşebbüsünü bastıran bir milis kuvveti kurdu. Irak
Baas Partisi de aynı şekilde bir milis kuvveti kurmak
isteyince Mareşal Arifin muhâlefetiyle karşılaştı.
Mareşal Ârif Baas Partisinin Nâsır aleyhtarı
olan kanadını bertaraf etti.
Toprak reformu adıyla mülklerine el konulan
toprak sâhipleri, karışıklıklar sebebiyle işleri iyi
gitmeyen tüccarlar, işsiz kalan işçiler, toprak reformundan
faydalanamayan köylüler, Sûriye’de
Baas Partisine karşı faaliyete geçtiler. Bu güçlükler
parti idârecilerini bağımsızlarla uzlaşmaya
sevk etti. Bu da Meclisteki muhâlefetin parti içine
kaymasına sebep oldu. Uzlaşmaz sosyalistlerle,
ılımlılar, yaşlı Baasçılarla gençler, Nâsır’cılarla
Nâsır aleyhtarları birbiriyle mücâdeleye girdiler.
Parti içinde milletlerarası Arap Birliği (panarap)
komutanlığı ile Jön Türklerin ve Otoriter Sosyalistlerin
başını çektiği Sûriye Mahalli Komutanlığı
adında iki kol halinde teşkilatlanmaya gidilmesi
bölünmeyi daha da derinleştirdi. Karşılıklı
mücâdeleler neticesinde de Michel Eflâk parti genel sekreterliğinden tasfiye edildi. 1965 mayısında
Michel Eflâk’ın yerine Münif Razzaz getirildi.
Ekrem Havrânî tutuklandı. Baas Partisinin
Sûriye mahalli komutanlığı, Milletlerarası Arap
Birliği komutanlığı tarafından dağıtıldı. Şubat
1966’da Baas idâresine karşı askerî darbe teşebbüsünde
bulunuldu. Sûriye Baas Partisi kendi içindeki
görüş ayrılıklarını gidermek için İsrâil karşısında
parti dışı kişilerle birlik kurarak “Kutsal
Birlik” hükümetini kurdu. 1967 Arap-İsrâil savaşındaki
mağlûbiyet Sûriye Baas Partisi içindeki iki
hizip arasındaki mücâdeleyi daha da hızlandırdı.
Hiziplerden birisi soldaki bütün gruplarla yakınlaşmadan
yana olurken, diğeri aslına uygun
bir Marksizmi savunuyordu. Sûriye’de iktidarda
bulunan Baas Partisi Mart 1969’da büyük bir bunalım
geçirdi. Ordu, fazla SSCB yanlısı olmakla
suçladığı hükümete cephe aldı. Savunma Bakanı
General Hâfız Esat da devlet başkanı Nurettin el-
Atasî ve Baas Partisinin genel sekreter yardımcısı
General Salâh el-Cedîd ile çatıştı. Kasıml970’de
hükümet darbesinden sonra Hâfız Esat’ın devlet
başkanı olmasıyla Sûriye Baas Partisi içindeki
mücadele bitti. Hâfız Esat Irak’m yardımıyla, Sûriye
Baas partisine komplo hazırlamakla suçlanan
Michel Eflâk yanlılarına karşı aylarca süren bir
dava açtırdı. Duruşmalar neticesinde Michel Eflâk
gıyâbî olarak ölüm cezâsına çarptırıldı. Ağustos
1971’de Hâfız Esat Sûriye Baas Partisi genel sekreterliğine
seçildi.
Irak’ta ise 17 Temmuz 1968 hükümet darbesinden
beri Baas Partisi siyâset sahnesine hakimdi.
Parti, Şubat 1970’de Michel Eflâk’ı parti genel
sekreterliğine seçti. Kapılarını değişik siyâsetlere
açtı. Çeşitli milletlerin varlığı tanındı ve iki komünist
lidere hükümette vazife verildi.
Baas Partisi hem Sûriye’de, hem de Irak’ta iktidarda
olmasına rağmen, Irak-Sûriye münâsebetleri
bunalımlarla dolu bir çizgi takip etti. 1973 Arap-İsrâil
savaşında iki ülke idâresi arasında yakınlaşma
olduysa da, Nisan 1975’te bu yakınlaşma tekrar bozuldu.
Ekim 1978’de yeniden barış sağlandı. Bu
arada Temmuz 1979’da Bağdat’ta Baas rejiminekarşı bir komplonun ortaya çıkarılması Irak-Sûriye
ilişkilerinin yeniden bozulmasma sebep oldu. Temmuz
1980’de Salah el-Bitar Paris’te öldürüldü.
Gerek Irak’ta gerekse Sûriye’de iktidarda bulunan
Baas Partisi hem kendi arasında mücâdele etti,
hem de Baas rejimine karşı olan geniş halk kitlelerine
baskı ve zulüm politikası izledi. Bilhassa Ehli
sünnet Müslümanlara ve Arap olmayan milletlere
karşı akla hayale gelmedik işkence ve zulümler yaptı.
Irak’ta Musul ve Kerkük’te bulunan Türkler ve
Peşmergeler evlerinden yurtlarından uzaklaştırıldılar.
Müslüman Kardeşler adı verilen teşkilât mensuplarına
karşı da çeşitli sindirme faâliyetleri yürüttü.
Sûriye’de 1981’de yapılan seçimleri Baas Partisinin
önderliğini yaptığı Ulusal İlerici Cephe kazandı.
Lübnan’da Amerikan müdâhalesine karşı
muhâlefet yürüten ve İsrâil’e karşı inatçı bir siyâset
izleyen Hâfız Esat Sûriye Baas Partisinin dış politikadaki
konumunu büyük ölçüde güçlendirdi. Irak
Baas Partisi ise İran’la olan yıpratıcı savaşın çıkmazına
saplandığından yardım almak gâyesiyle
1980’lerde batıya dönük bir siyâset izlemeye başladı.
Baas Partisinin 1985’teki sekizinci kongresinde
Müslüman Kardeşler Teşkilâtını ortadan
kaldırmaya yönelik tedbirler, zirâi kalkınma için
yapılması gereken çalışmalar görüşüldü. Dış politikada
Camp David antlaşmasının bozulması için
çalışılması, İsrâil işgalindeki toprakların kurtarılması
için Lübnan’a yardimın sürdürülmesi kararlaştırıldı.
Irak-İran savaşının, Irak’ı Araplar için en
önemli dava olan Arap-İsrâil çatışması dışına çekildiğinden
yakmılırken, ABD’ye karşı olması sebebiyle
İran devrimi medh edildi.
Kongre, bağlantısızlar hareketini destekleyeceğini,
S.S.C.B ile yakın ilişkilerini sürdüreceğini
açıkladı. 1986’da Suriye’de yapılan seçimleri yine
Baas önderliğindeki Ulusal İlerici Cephe kazandı.
Irak’ta ise Saddam Hüseyin’in Baas Partisinin idâredeki
etkisini azaltmaya yönelik çalışmaları dikkati
çekti. 1989’daki Ulusal Meclis seçimlerinde Baas
Partisinin adayı meclise girmeyi başardı. 23 Haziran
1989’da Baas Partisinin kurucularından Michel
Eflâk sürgünde bulunduğu Paris’te öldü.
Diğer Arap ülkelerinde Baas Partisi idarede etkili
olamamasına rağmen Sûriye ve Irak’ta etkisini
sürdürmektedir.