BAŞKALAŞIM KAYAÇLARI

BAŞKALAŞIM KAYAÇLARI

Tortul kayaç ve magmatik kayaç mineralleri, sıcaklığın yükselmesiyle (50 °C’den 700 °C’ye) ve/veya basıncın artmasıyla (birkaç atmosferden birkaç bin atmosfere) zaman içinde az veya çok dönüşüme uğrar. Bu başkalaşma sonucunda ortaya çıkan kayaçlara başkalaşım kayaçları (metamorfik kayaçlar) adı verilir. Başkalaşım genellikle kayacın bulunduğu yerde, erime söz konusu olmaksızın, katı halde, orada var olan kayaçların esas olarak yeniden kristalleşmesi biçiminde gerçekleşir. Kristalleşme sonucunda özel dokular, özellikle de şistleşme (kayacın ince tabakalar halinde biçimlenmesi), yapraklanma (litolojik bakımdan kat kat sıralanma ki bu minerallerin kopmasından ileri gelir), bükülme, göz göz doku oluşturma (gnays), çok küçük ölçekli kıvrılmalar gibi olaylar ortaya çıkar. Bu çeşitli biçim bozulmaları, söz konusu yapısal düzeyler ile ilintilidir. Başkalaşım sırasında ortaya çıkan yeni minerallere blast adı verilir. Buna bağlı olarak le-pidoblastik, nematoblastik, vb. dokulardan söz edilir. En uç koşullarda kayaçlar erimeye başlayabilir (buna anateksi denir) ve başkalaşım kayaçlarının (paleozom) içinde granit bileşimli bir magma (neozom) oluşur. Bugün bu alanda kullanılan terminoloji hem oluş temeline, hem betimlemeye dayanır.

Bu terminolojide kayaç başlangıçtaki (başkalaşım öncesi) adıyla anılır; adın önüne bir önek getirilir: metagre, metabazalt, metagranit gibi. Başkalaşım sürecinin, tortul, magmatik veya (önceden) başkalaşmış kayaçları etkilemesine göre yeni kayaçlar
SICAKLIK VE BASINCA GÖRE BAŞLICA BAŞKALAŞIM FASİYESLERİ
Derinlik (km)-60
~ı-—i—r

500 600 700 Sıcaklık (°C)
Volkanik tüfieri kaplayan lav akıntısının ısısı, buradaki killeri «pişirmiş», «pişmiş toprak» oluşturmuştur.
para – orto – veya polimetamorfik kayaçlar ola rımlar salt betimleyici ve eskiden kullanılan te kaşist veya gnays gibi) bir araya getirilerek bil riyolitin (magmatik kayaç) başkalaşım sonucu arkoz nitelikli bir tortul dizinin (bu dizi granit bileşime sahiptir) paragnays verdiği söylenir. I yük ölçüde, erime derecesine yakın başkalaşıl yaç daha sonra düşük ölçüde yeni bir başkal retrometomorftzm veya retrometamorfoz (geriye c olayından söz edilir. Örneğin anateksi grani kloritleşmiştir.

Başkalaşım kayaçlarının yapıbiliminde son de büyük gelişme olmuştur. Bu bilimin amaç dana gelen farklı biçim değişikliklerinin niteli değişmelerin sayısının ve zamanının saptann lar mikrotektonik bilim alanına girer. Başkalaşıl rolojisi, başkalaşım mineralleri konusunda bi veya paragemz ortaya konmasını sağlamıştır, diği başkalaşımın derecesi ve yoğunluğu bun konuda birçok sınıflandırma ölçütü saptanır malarla başkalaşım izogradlaıı (başkalaşımın olarak örnek oluşturan bazı minerallerin ort; laşım bölgeleri (epizon, mezozon, katazon), b< (yeşil şist fasiyesi, amfibolt fasiyesi, granülit laşım «iklim»leri (örneğin Abukuma türü b alçak basınç/yüksek sıcaklık iklimi, Barrow ı açan orta basınç/orta sıcaklık iklimi) tanımlı başkalaşım türü ayırt edilir.

Temas başkalaşımı. Bu başkalaşım, ma ne girmesi sonucu, yalnızca sıcaklığın artr Bu başkalaşımın tipik örneği, Flamanville Birinci Zaman’ın sonunda geçirdiği başka! şım kayacı, sırasıyla şistlerden, kumtaşları: oluşan bir dizi kıvrılmış tortul kayacın g: girmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Dönüşürr kütlesine olan uzaklığına ve başlangıçtaki telik ve yoğunluk bakımından farklılıklar j li bir tabakadan başlayıp granite doğru yönlenmiş, dönüşüme uğramamış çok ine li şisder, mikalı ve andaluzitli şistler gör masif, ince taneli, yönlenmemiş, boynuzu rin varlığı gözlenir. Bir kumtaşı kayacınd varsitler; kalker kayaçlardan başlandığmc marlı yeşil mermerler gözlenir.

Bölgesel başkalaşım. Tektonik levhala