BAYKUŞ

BAYKUŞ (Strix); Aim. Euletf), Fr. Hibou,
İng. Owl. Familyası: Baykuşgiller (Strigidae).
Yaşadığı yerler: Ağaç kovukları, harâbeler, kuleler,
terk edilmiş kuş yuvaları. Antarktika hâriç
dünyânın her yerinde. Özellikleri: Gece avlanan
yırtıcı kuşlardır. Ömrü: 60-70 yıldır. ÇeşitleriBoyları 18-70 cm arasında değişen 123 kadar türü
vardır. Bunlardan alaca baykuş, ak baykuş, cüce
baykuş, puhu, kukumav, peçeli baykuş meşhûrlarıdır.
Öne doğru yönelmiş iri gözlü, yırtıcı gece
kuşlarının genel adı.
Başları büyük ve tüylüdür. Kuyrukları kısa
olmakla berâber, kanatları enli ve uzundur. Bir
kısmının kanat açıklığı, bir adam boyuna ulaşır.
Serçe kadar küçük olanları da vardır. Gagaları
kıvrık, pençeleri keskin kanca tırnaklı ve döner parmaklıdır.
Kuvvetli pençeleri âdetâ avına kenetlenir.
Kavramaları o kadar sıkıdır ki, bâzan inatçı bir
baykuş tarafından tutulan insan bileğini kurtarmanın
yolu, hayvanın ayak tendonlarmı (kirişlerini)
kesmektir.
Baykuşlar tam bir sessizlik içinde avlanır. Bütün
vücûdu yumuşak ve ince tüylerle kaplıdır.
Tüyler, uçuş sırasında tabiî bir susturucudur. Uçuş
esnâsında kanatlarının “pırpır” sesi duyulmaz. İri
gözleri, başlarının yanında değil önündedir. Aşırı
büyüklükteki gözleri, göz oyuğunda hareket
edemez. Araba farı gibi yuvalarında sâbittir. Ama
baykuş boynunu 300 derecelik alan içinde rahatça
çevirerek çevresini kontrol edebilir. Dişi
baykuş erkeklerinden daha iri olup, 2 – 1 0 yumurta
yumurtlarlar. Kuluçka süresi 30-40 gündür. Yumurtadan
çıkan yavruların göz ve kulakları kapalıdır.
Yavruların yuvada kalma süresi farklıdır.
Tam karanlıkta görme kâbiliyetleri yoktur. Az
bir ışık avlarını yakalamaya kâfidir. Gözlerindeki
ağ tabaka sarı renklidir. Büyütücü özellik
sağlar. Gözlerinde esas olarak çubuk (rod) duyu
hücreleri mevcuttur. Bu hücrelerde “visual purple”
yâni “mor ışık görüntüsüne” sebeb olan kimyâsal bir madde bulunur. Rod hücreleri, en küçük
bir ışığı bile kimyâsal bir sinyale çevirirler. Böylece
insanın sâdece bir ışık parıltısını fark ettiği
yerde baykuş buradaki cismi bütün teferruatı ile
görür. Bütün kuşlarda üst göz kapağı alttakine
geldiği halde baykuşlarda olay tersinedir.
Baykuşların görme ve işitme kabiliyetleri son
derece hassastır. Çok az ışıkta avlarını yakalayabildikleri
gibi, zifiri karanlıkta da işitme duyularıyla
yerini tespit ederek yakalarlar. Kulakları, en
küçük hışırtıyı işitebilecek duyarlıktadır. Hassas
kulaklarıyla, gecenin sessizliğinde uçan pervanenin
kanat sesini veya bir tohumun çiğnenişini,
hatta tam sessizlimde düşen iğnenin sesini bile işitebilirler.
Kukumav baykuşu.
Baykuşun geniş yüzü, nispeten sert ve kavisli
tüylerle kaplıdır. Tüyler bir kepçe gibi sesleri top- tediklerinde kaparlar. Dinlenme hâlinde ve yavaş
lar ve kulağa yansıtır. Bâzı baykuş cinslerinin ku- uçuşlarında kulak perdesini açar, hızlı uçuşlarınlak
delikleri öyle büyüktür ki, başın yan tarafını ta- da ise kaparlar.
mamen kaplar. Ayrıca baykuşların başı geniştir ve kulaklarının hassaslığının daha az işe
ve kulakları diğer kuşlara göre birbirinden daha yaradığı gündüzlerde, tüneklerinde uyuklar veya
uzaktır. Böylece ses dalgası bir kulağa çarptıktan a§a(? dallarında güneşlenirler. Tüylerinin rengi,
sonra diğerine gelir. Baykuş bu son derece küçük bulundukları çevreye uygun olduğundan fark edilzaman
aralığı içinde sesin geldiği yönü tâyin eder. meleri zordur. Hâşin yırtıcı kuşlardır. Kendilerin-
Baykuşiarın ilginç özelliklerinden biri de kulak- den büyük hayvanlara saldırmaktan çekinmezler,
larının perdeli oluşudur. İstedikleri zaman açar, isyırtıcıları
olmakla berâber kar baykuşları, gündüz
de avlanırlar. Kar baykuşunun tabiî yaşama çevresi,
soğuk kutup bölgeleridir. Buranın gündüz geçen
yaz ve gece geçen kış aylarında normal beslenmelerini
devâm ettirirler.
En büyük düşmanlan gündüz yırtıcılarıdır. Gündüzleri
bunlardan çekinen baykuşlar, gece olunca
hınçlannı alırlar. Atmaca, şâhin ve kartallara karanlıkta
sessizce saldırarak tüneklerinde onlan ustaca
avlarlar. Baykuşlar eski çağlardan beri insanlann
ilgisini çeken hay vanlardır. Haklannda çok şey söylenmiştir.
Baykuşun ötüşünü ölüm haberi veya uğursuzluk
sayanlar bile olmuştur. Aslında bu tip yorumlar,
uykuya dalamayan insanlann kuruntusundan
başka bir şey değildir. Bu veya başka hayvanlann,
işlerinin uğursuzluğuna inanmak, bâtıl, aslı olmayan
şeylerdir. Hadîs-i şerifte; “Baykuşlarda uğursuzluk
diye bir şey yoktur. En doğru yorum, hayra
yormaktır. Göz değmesi haktır ve gerçektir.”
buyruldu. Esâsen baykuşlar faydalı hayvanlardır.
Bir peçeli baykuşun bir gecelik fâre avı, on kedinin
yakaladığından fazladır. Kemirgen sayısını avlayarak
kontrol altında tutan atmaca gibi hayvanlardan
daha çok fayda sağlar. Çoğunun beslenme listesinde,
kemirgen ve diğer küçük zararlı hayvanlar başta
yer alır. İki kilometrelik bir arâzide baykuşlar, senede
24 bin kadar fâre, kemirgen, haşere gibi zararlı
hayvan avlarlar. Bir çok ülkede kânunlarla korunarak
çoğaltılmaya çalışılmaktadırlar.