BAZALT

BAZALT; Aim. Basalt, Fr. Basalte, îng. Basalt.
Volkanik hareketler sonucu teşekkül eden bir volkanik
kaya sınıfı. Bazaltlar, volkanik kayaların en
bol bulunanlarıdır. Dördüncü jeolojik devirlerde
meydana gelmiş volkanik hareketlerin olduğu bölgelerde
çok bulunurlar. Günümüz volkanlarının
birçoğu bazaltik maddeler püskürtmektedir.
Bazaltlar başlıca kalsiyum-sodyum feldspattan
müteşekkil olup augite denilen bir silikat sınıfını
da ihtivâ etmektedir. Tâlî olarak manyetit (Fe30 4)ve ilmenit (FeO. Ti02) gibi demir cevherleri de bulunmaktadır.
Birçok bazalt türü mevcuttur. Çoğu olivin
(MgFe) 2 Si04 ihtivâ eder ki bunlar olivin bazaltları
olarak bilinir. Daha nâdir olarak kuvars, kahverengi
mika vs. mineraller ihtivâ eden bazaltlar da vardır.
Yapı bakımından ince kristallerden kaba kristal
kütlelere kadar tiplerde bulunurlar. Genel olarak
koyu siyah renkli ufak kristalli camsı kütlelerdir.
Yalnız olivin minerali mikroskopsuz (gözle)
fark edilebilir.
Bazalt lavları volkanlardan çıkarken içerlerindeki
gazlar da uçar ve taşın içinde boşluklar husûle
gelir. Bunlara boşluklu bazalt veya dişi bazalt
denir. Bu boşluklar sonra çeşitli mineraller (kalsit,
kalseduvan veya zeolit) ile dolar. Bunlara da zeolitli
bazalt adı verilir.
Bazaltlar yeryüzünde çok rastlanan taşlardan
biridir. Meselâ Hindistan’da Dekkan bölgesinde
2000 m kalınlıktaki bazalt platosu Hindistan’ın
üçte birini kaplamaktadır.
Türkiye’de Diyarbakır, Urfa Ovasında Karaçalı
Dağ volkanından çıkan bazalt lavları yan çapı 130-
140 km olan bir dâire şeklinde yayılmıştır. Kezâ, Batı
ve Orta Anadolu’da yatay şekilli ve siyah renkli
bazalt tabakaları uzaklardan dikkati çeker.
Bazalt, yoğun ve sert olduğundan, basınca
karşı mukâvemeti en çok olan taştır. Granitten daha
serttir. Bundan dolayı her yerde inşaat taşı,
parke, balast, mıcır yapımı için faydalı olup, Türkiye’de
birçok vilâyetlerde yapı işlerinde kullanılan
yegâne taştır. Urfa, Antep, Diyarbakır civânnda
ve Trakya’da Çorlu dolaylarında bazaltlardan
mıcır yapımında istifâde edilir. Gevşek ve gevrek
olan bazalt tüfleri çok poröz (sünger gibi gözenekli)
olur. Bu özelliklerinden dolayı da hafif yapı
malzemesi ve 1300 °C’de eritilenler de asitlere
dayanıklı gereç yapımında kullanılır.