BAZ

BAZ; Alm. Base, Fr. Base, Ing. Base. Kimyâda
alışılagelmiş olarak, sulu çözeltileri acı tatta, sabunumsu
kayganlıkta ve fenoltaleini pembeye
dönüştüren, asitleri nötralize eden kimyâsal bileşikler.
Alkali metal hidroksitleri (potasyumhidroksit
ve sodyum hidroksit) ve toprak alkali
metalhidroksitleri (kalsiyum hidroksit ve mağnezyum
hidroksit) kuvvetli bazlardır. Çünkü bu
bileşikler sulu çözeltilerde (hidroksit iyonu ve
metal iyonu vererek) hemen hemen tamâmen ayrışırlar.
Alkali terimi bazın kuvvetli olduğunu
belirtmede kullanılır. Zayıf bir baz, meselâ amonyum
hidroksit (NH4OH), iyonlarına tamâmen ayrılmayan
bir bazdır.
Periyodik cetvelde soldan sağa gidildikçe bazik
karakter azalır. Meselâ alkali metal hidroksitleri,
toprak alkali metal hidroksitlerinden daha
kuvvetli bazlardır. 3A grubu metallerinin hidroksitleri
(meselâ Al(OH)3) ise zayıf bazdır. Hatta
Al(OH) 3 hem asit, hem baz karakteri gösterir. Böyle
bazlara “amfoter baz” denir. Ayrıca aynı grup
içinde yukardan aşağıya inildikçe de bazlık artar.
Meselâ alkalimetal hidroksitleri içinde en kuvvetli
baz, sezyum hidroksit (CsOH)dir.
Anhenius (1887) bazı, sulu çözeltilerine hidroksid
(OH-) iyonu veren bileşikler olarak târif etmiştir. Bundan daha modem bir tanımlamayı Lowry
ve Brönsted (1923) vermişlerdir. Bunlara göre baz,
hidrojen iyonları tutabilen molekül veya molekül kısımlarıdır.
Bu târife göre de (OH”) iyonları hızlı bir
şekilde proton tutarlar. Lewis (1916), protona verilen
özel rolü elektron çiftlerine vererek daha geniş kapsamlı
bir teori geliştirmiştir. Bu târiflerden sodyum
karbonat (Na2C03), kalsiyum oksit (CaO),
amonyak (NH ) ve klorür (Cl) gibi (OH”) ihtivâ
etmeyen bileşiklerin de baz oldukları anlaşılıyor.
Çünkü bunların hepsi çözeltide hidrojen iyonları tutarlar.
Su (H20) aynı konsantrasyonda (H30 +) ve
(OH”) iyonlarına ayrışır. Böylece su hem baz hem
de asid olarak davranır. Çünkü (H30 +) proton verir,
(OH”) iyonu ise proton tutar.
Bazlar genel olarak, metal oksitlerinin su ile reaksiyonlarından
elde edilir. Meselâ sodyum oksit su
ile kuvvetli bir baz olan sodyum hidroksidi verir:
Na20 + H20 2NaOH
Organik kimyâda baz terimi amin ve alkaloitler
için kullanılır. Organik bazlar genellikle zayıf
bazlardır.