BELİRSİZLİK

BELİRSİZLİK; atomik olayları klasik fizik
çerçevesinde anlamak amacıyla 1927’de Alman
fizikçi Werner Heisenberg tarafından ortaya konulan
ilke. Klasik mekanik ilkesine göre, bir fiziksel
sistemde her bir maddesel noktanın yeri,
kütle ve hızının çarpılmasından meydana-gelen
momentumu, verilen bir zamanda tamâmen biliniyorsa,
bu fiziksel sistemin bütün geleceği belirlenebilir.
Klasik mekanik bir anlamda1 deterministik
teorisinin bir örneğidir.
Heiseiıberg’e göre, atomik seviyede bir mâdeni
noktanın hem yerini hem de kütle ve hızının çarpımından
meydana gelen momentumunu tam olarak
belirlemek mümkün değildir., Heisenberg, bp maddesel
noktanın yerini istenilen hassaslıkta belirleyecek
âletle, aynı maddesel noktanın momentumunu
gene istenilen hassaslıkta belirleyecek âletin
aynı zamanda çalışamayacağını gözlemiştir. Her
bir ölçü yapılacak diğer ölçünün hassaslığını bozacaktır.
Böyİece bir belirsizlik ortaya çıkmaktadır.
Heisenberg belirsizlik eşitsizliği: Eğer bir
maddesel noktanın yerini gösteren x koordinatının
belirlenmesinde yapılan hatâ Dx ise, aynı maddesel
noktanın aynı andaki p=mv momentumunun belirlenmesinde
yapılacak Dp hatâsı en iyi durumda
(Dx) (Dpx) $ h/(4p)
eşitsizliğini sağlayacak doğrulukta olabilir. Burada
h Max Planck sâbiti olup] 6,63×10 34joule-sâniy e değerindedir.
Bu verilen formül, maddesel noktanın
hız ve momentumunun istenilen hassaslıkta belirlenemeyeceğini
göstermektedir. Eşitsizlikte bulunan
h sâbitinin çok küçük olması, bu belirsizlik ilkesinin
günlük hayattaki ölçümlerde ihmâl edilebileceğini
ve olayların deterministik kabûl edilebileceği
sonucunu ortaya koyar. Bu anlamda klasik mekanik
deterministik olarak kabûl edilebilir. Ancak, klasik
mekanik ilkelerin atomik düzeye indirilmesi durumunda,
h sâbiti önem kazanır ve klasik mekanik ilkelerinin
bu çerçevede değiştirilmesi gerekir. Klasik
mekanik ilkelerin uygun değiştirilmesi ile atomik
olayların açıklanması Kuantum teorisinin doğmasını
sağlamıştır. Belirsizlik ilkesini kullanan Kuantum
teorisi, fiziksel olayların meydana gelmesini
ancak ihtimâllerle belirler. Tabiat îtibâriyle bu teori,
deterministik değildir.