BOR i.— ANStKL. Türkiye bor mineralleri bakımından . çok zengin rezervlere sahiptir (dünyadaki bilinen bor rezervlerinin yüzde 60’ı [155 milyon ton] Türkiye’dedir). Kuzeybatı Anadolu’daki bor yataklarının işletilmesine Romalılar zamanında başlan-, dığı sanılır. Susurluk yakınındaki Sultan-çayırı bölgesinde bulunan* kolemanit (hidratlı doğal kalsiyum borat) minerali yataklarının * XIII. yy’da işletildiğini gösteren belgeler vardır. Bü bölgedeki bor minerallerinin devlet denetiminde ilk kez işletilmesi 1861’de çıkarılan bir tüzükle gerçekleşti. /
MTA ve Etibank kuruluncaya değin Türkiye’deki bor yataklarıyla yabancı kuruluşlar ilgilendi. Bu iki kurum, arama çalışmalarını hızlandırdı. 1950’de Balıkesir’in Bigadiç ilçesinde, 1954’de Bursa’nm Mustafakemalpaşa ilçesinde, 1956’da Kütahya’nın Emet ilçesinde bulunan kolemanit yatakları işletilmeye başlandı. ”
Türkiye’de .bugün bor yatağı işletme imtiyazına sahip hiçbir yabancı kuruluş yoktur. Yatakların yüzde 96’sı Etibank tarafından işletilmektedir. . özpl sektörce işletilen bor madenlerinin bir kısmı 1978’de çıkarılan bir yasayla kamulaştırılmıştı. 1983 yılında çıkarılan yen* bir yasayla tüm bor mineralleri kamulaştmldı.
Türkiye’deki rezervleri oluşturan cevherlerin çoğu tinkal (hidratlı doğal sodyum borat) ve kolemanittir. Türkiye’de bor mineralleri alanındaki işletmelerin sayısı 1973 ve 1974’te 14 (12’si özel), 1975’te 13 (ll’i özel), 1976’da 15 (12’si özel), 1977’de 13 (10’tı özel), 1978’de 12 (10’u özel), 1979’da
15 (5’i özel), 980’de 12 (tümü kamu kesiminde) idi. . ‘ Bunların en önemlileri Etibank’a bağlı E-met Kolemanit İşletmesi, Kırka Boraks işletmesi, Bigadiç Kolemanit İşletmesi ve Bandırma Boraks ve Asitborik Fabrikaları’ dır.
Türkiye elde ettiği bor minrailerini 1968’e değin hammadde, olarak yabancı ülkelere sattım 1968’de üretime geçen Bandırma Boraks ve Asitborik Fabrikaları İşletmesi hammaddenin yurt içinde işlenmesi olanağını doğurdu. 1973’te yaklaşık 525,5 t olan bor tuvönan üretimi, ertesi yıl birdenbire büyük bir artışla iki katma çıktı. 1978’e değin önemli bir artış olmadı. O yıl 1 319 575 t olan bor tuvönan üretimi 1981’de 1 528 000 tona ulaştı.
