BÜYÜK OKYANUS

BÜYÜK OKYANUS; Aim. Pazifischer Oze- an (m), Pazifik (m), Fr. Ocean Pacifique (m), İng. Pacific Ocean. Dünyâdaki okyanusların en büyüğü. Kuzey kutbundan güney kutbuna kadar uzanan Büyük Okyanus, Asya kıtasının ve Avustralya’nın doğu sınırları ile Amerika kıtasının batı kıyıları tarafından çevrilmiştir. 166.000.000 km2 olan yüzölçümü, kıyı denizleriyle berâber 180.130.000 kırryi bulur. Bu rakam dünyâdaki sularla kaplı sahanın yaklaşık yarısını teşkil eder. Kuzey-güney doğrultusunda en uzun mesâfesi 16.000 km olmasına karşılık, doğu-batı doğrultusundaki en uzun mesâfesi 17.000 kilometredir. 1513 senesinde Panama Tepelerinden burayı gören ilk Avrupalı olan Vasco Nunez de Balboa “Güney Denizi” ismini vermiştir. 1520’de Magellan kendi ismini verdiği boğazı aşıp buraya açıldığında, suların sıcak olması sebebiyle buraya “Pasifik” adını vermiştir. Kuzeyde Bering Boğazı ile Kuzey Buz Denizine, güney-batı ve batıda Endonezya, Malezya, Avustralya Adaları ile Hint Okyanusuna, doğuda Panama Kanalı, Magellan ve Drake boğazları ile Atlas Okyanusuna bağlanan Büyük Okyanusun güneyinde Antarktika kıtası yer almaktadır.
Jeolojik çağlardan Paleozoik çağda meydana geldiği birçok araştırmacı tarafından iddiâ edilen Büyük Okyanusta günümüzde bile deprem ve yanardağ patlaması hâdiseleri vukû bulmaktadır. Okyanus tabanı bazaltık kayalardan meydana gelmiş olup, böyle dış tabakalara “Sima” adı verilir. Büyük Okyanus “ateş kuşağını” meydana getiren pekçok yanardağ hâlen faaliyetlerini sürdürmektedir. Karalarla olan sınırları doğu ve batıda oldukça birbirine zıt bir görünüm arz eder. Güneyde Antarktika, doğuda Amerika kıtası ile olan sınırları girintisi ve çıkıntısı az olan bir yapıya sâhiptir. Bu durumu bozan tek yer Amerika kıtası ile o’an sınırındaki Kaliforniya Körfezidir. Batı ile kuzey sınırları doğu ve güney sınırlarının aksine çok girintili-çıkıntılı bir yapıya sâhiptir. Girinti ve çıkıntılarının çok olması birçok kıyı denizinin teşekkül etmesine sebeb olmuştur. Bunlardan, kuzeydeki Bering Denizi, batıda Japon, Sarı, Doğu Çin, Güney Çin, Filipinler, Endonezya, Mercan ve Tasmanya denizleri en çok bilinenlerindendir. Büyük Okyanusun ada ve adacıklarının en yoğun olduğu bölge orta kesimlerdir. Bu adalar genellikle volkanik veya mercan adalarıdır. Bunun yanında okyanus dibindeki sıradağların su yüzeyine çıkması neticesinde meydana gelmiş olan adalar da vardı. Hawaii, Galapagos, Yeni Kaledonya, Paskalya adaları bu tip adalardandır. Kıyı şekillerinde olduğu gibi dipleri de oldukça çeşitli görünümlere sâhip olan Büyük Okyanusun derinliği ortalama 4000 metre civârın- dadır. Dip kısımlarında yer yer bulunan sıradağlar sık sık sivri tepeler hâlinde yükselerek okyanus yüzeyine yaklaşırlar. Bâzan da derin çukurlar meydana gelmektedir. Aleut Çukuru (7822 m), Kuruli Çukuru (10.542 m) Japon Çukuru (10.230 m),Marianne Çukuru (11.022 m), Filipinler Çukuru ise Büyük Okyanustaki ölçülebilen en derin çukurdur ki, derinliği 11.521 metredir. 200 metrelik kıyı sahanlıkları doğu kıyılarına nazaran batı kıyılarında daha gelişmiştir. Dibi okyanus tortularıyla kaplı olan Büyük Okyanusta bu durum özellikle orta kısımlarda yoğundur. Genellikle bu tortular kırmızı kil şeklindedir. Kuzey kesimlerinde kalkerli tortular, kıyı denizlerinde ise kara tortuları bulunur. Büyük Okyanusta iki büyük akıntı mevcuttur. Biri kuzey, diğeri ise güney yarımkürede bulunan bu akıntılardan birincisi saat istikâmetinde, diğeri ise ters istikâmette meydana gelmektedir. Kuzeydeki akıntı 10° kuzey enleminde sıcak su akıntısı olarak doğu-batı istikâmetinde yol aldıktan sonra, doğuda Filipin Adalarından kuzeye doğru yönelerek Kuroşuvo akıntısı ismiyle 40° kuzey enlemine kadar akar. Tekrar doğuya dönerek Amerika kıyılarına varır. Burada güneye doğru dönerek Soğuk Kaliforniya Akıntısı ismiyle başladığı yere inerek devrini tamamlar. Ayrıca Bering Denizinden gelip bu büyük kuzey yarımküre akıntısına katılan soğuk su akıntısı da kuzey yarımküresindeki diğer önemli bir akıntıdır. Bu akıntı Oya- şivo Soğuksu Akıntısı olarak bilinir. Güney yarımküredeki akıntılar ise Güney Ekvator Akıntısı ismi ile doğudan batıya doğru ekvatora çok yakın olarak akar. Sonra doğuda Süleyman Adaları civârında pekçok yönde akıntılar hâlinde kollara ayrılsa da, bunlardan en önemli olanı Doğu Avustralya Akıntısı ismiyle güneye akandır. Bu akıntı Avustralya’nın güneydoğu ucundan doğuya dönerek akarken yaklaşık 40° güney enlemi civârında batıdan gelen Soğuk Antarktik Akıntısıyla birleşir. Amerika kıtasının batı sâhil- lerine yetişen bu akıntı, buradan tekrar kuzeye dönerken bir başka soğuk su akıntısı ile daha birleşir. Birleştiği bu soğuk su akıntısı Peru veya Humboldt Soğuk Su Akıntısı ismiyle bilinirler. Ekvator civârında tekrar batıya dönerken akıntı dönme dâiresini tamamlamış olur. Bu iki büyük akıntı arasında kalan tam ekvator üzerinde bulunan dar bir sahada batı-doğu istikâmetinde, diğer iki akıntıya ters bir yönde akan sıcak ekvator akıntısı da mevcuttur. Büyük Okyanusta tuzluluk oranı ve deniz suyu sıcaklıkları bölgelere göre değişir. Tuzluluk oranının en yüksek olduğu yerler tropik bölgelerdir. Buralarda binde otuz altıyı bulan tuzluluk oranı bu iki tropik bölgeler arasında yer alan ekvator bölgesinde düşüş gösterir. Kuzey bölgelerine doğru gittikçe yükselmeye başlarsa da Bering Denizinde binde otuz iki gibi bir değer alır. Buharlaşma, yağış ve akıntıların tesiriyle değişiklik arz eden tuzluluk oranı Büyük Okyanusta buraya dö
külen büyük nehirler Sebebiyle de (döküldükleri bölgede olsa da) değişiklik gösterir ve buralarda tuz oranı düşer. Böyle durumlara yol açan nehirlerden bâzıları; Amerika kıtasındaki Yukon, Columbia, Calarado ile Asya’daki Amur, Hoang, Ho ve Yongçe’dir. Su sıcaklığı ekvator bölgelerinde ortalama 26-27 °C iken, kutup bölgelerine doğru gidildikçe, çizilen izotermler enlemlere çakışacakmış gibi olurlar. Kutup bölgelerine doğru gidildikçe deniz suyu sıcaklıklarındaki düşüş, kuzey bölgelerinde güney bölgelerine nisbetle daha süratli olur. Bunun sebebi ise kuzeyde karaların çok olması ve sıcaklığa tesit etmesidir. Su sıcaklığına tesir eden bir diğer faktör ise akıntılardır. Soğuk su akıntılarının olduğu yerler sıcak su akıntılarının olduğu bölgelere nazaran aynı enlemlerde olmasına rağmen daha soğuktur. Derinlik bölgelerine göre de farklı sıcaklıklarda bulunan Büyük Okyanusta dip sularının sıcaklığı 1-15°C arasında değişmektedir. Yağış miktarının doğu bölgelerine nisbetle batıda daha çok olduğu okyanusta bu miktar gü- ney-kuzey istikâmetinde artış gösterir. Büyük Okyanus suları canlıların yaşamalarına elverişlidir. Bol balık ve plankton çeşitleri, yosunlar, mercan ve madreporların bulunduğu okyanus sularında, mercan adaları ve setleri oldukça çoktur. Her bölgesinde balıkçılığın yapıldığı Büyük Okyanusun aşağı enlem bölgelerinde inci, mercan avcılığı önemlidir. Balıkçılığın her bölgede yapılmasının bir neticesi olarak kıyılarda balık ürünleri sanâyii gelişmiştir. Yoğun bir deniz trafiğine sâhip olan Okya- nus’un önemli limanları; Yokohama, Şanghay, Hong-Kong, Kanton, Manila, Singapur, Cakarta, Sidney, Holululu, Los Angeles, San Francisko, Panama, Vladivostok’tur.