YENİ VE YAKIN ÇAĞLAR TARİHİNİN
JZYIU
i4.1.t Iatanbul’un fethi, ortaçağ tari-In »onu, yeniçağın başlaması, Fatih’in »•H’tie fetihleri, Sırbistan’ın fethi ‘•59), Mora’nm alınması (1460), Eflak BofcUın’ın alınması (1476), Bosna ve raek’in fethi (1465), Venediklilerle sa (1463 -1479) ve Ege adalarıma fethi Osmanlı – Venedik anlaşması (1479) ıdoluda fetihler, Amasra’nın alınması Candaroğulları beyliğinin, Trabzon n imparatorluğunun ve Karamanoğul un Osmanlı devletine bağlanması, ıkbeli savaşı (1473) ve Akkoyunlu etinin yıkılma», Kırım’ın Osmanlı etine bağlanması (1475), Rodos sefe-j Otranto’nurı fethi (1480), II. Beya-:amanı (1481 -1512), Cem olayı, Os-lı – Memluk savaşları (1485-1591), îdik savaşı (1499 – 1302) ve Mora’r.ın nin tamamlanması, Osmanlı – İran terinin başlaması. Osmanlı devletinin tlenmesi ve imparatorluk haline gel
1453 Bizans imparatorluğunun yıkıl ması, yeniçağın başlaması, yüzyıl savaşlarının sonu, Fransa, İngiltere, İspanya ve Almanya’nın kuvvetlenmesi, Rusya’nın kuvvetlenmeye başlaması, Balkan devletlerinin Osmanlılar tarafından ortadan kaldırılması, Lehistan’ın zayıflaması, Kuzey Avrupa devletlerinin bağımsız bir hale gelmeleri, bilim ve teknik alanında ilerlemelerin başlaması, barut, top ve pusulanın bulunması, matbaanın bulunması (1450), Hümanizma ve rönesans hareketlerinin başlaması, Doğuya gidecek yeni 4eniz yollarının aranması, Kristof Ko-lomb’un Amerika’yı keşfi (1492), Bartel-mi Diyaz’m Ümitbumu’nu bulması (1486), İtalya savaşlarının başlaması (1494), Vasko Dö Gama’nın Hindistan’a varması (1498).
XV. YÜZYIL
<AR :
XVI. YÜZYIL
Yavuz’un padişah olması (1512) ve işleriyle savaşması, Şah İsmail ile ran savaşı (1514) ve Doğu Anadolu’ ethi, Mamluklerle savaş (Merci dabık ve Ridaniye 1517), Mısır’ın fethi ve liğin OsmanlIlara geçmesi. Kanunî m (1520-1566), Belgrat’ın ve Rodos’ hi (1521 -1522) Macaristan’ı» fethi, ç zaferi (1526), Viyana’nın kuşa-îi (1529), Almanya imparatorluğu ve urya ile savaşlar ve anlaşma (1533), savaşlarının başlaması, Tebriz’in :ısı ve Bağdat’ın fethi (1534), Baran Kaptan-ı derya olması ve Pre-leniz savaşı ve zaferi (1538), Süley-’aşa, Pir) Reis, Murat Reis ve Şeydi eis’in Hint seferleri, Portekizlilerle tr. Kimideniz kıyılarının fethi, Ka-
Amerika kıtasının keşfinin tamamlanması, İspanyolların Meksika ve Orta Amerika’da yerleşmeleri. Macellan’ın dünya gezisi (1519-1522), İspanyolların Peru ve Büyük Okyanus kıyılarında yerleşmeleri, Portekizlilerin Hindistan, Endonezya ve Çin sahillerinde sömürgeler kurmaları. Hindistan sularında OsmanlIlarla savaşmaları, coğrafya keşifleri sosunda Avrupa’da ekonomik durumun iyileşmesi, İspanya, Portekiz, İngiltere, Fransa ve Hollanda’nın deniz ticaretine başlamaları, İtalya’da başlayan rönesans hareketlerinin gelişmesi, edebiyat, güze sanatlar alanında büyük sanatçıların ye tişaaesi, öteki Avrupa memleketlerimde d rönasaM hareketlerinin başlaması ve ge üşenesi Almanya’da Luter’in reform hare
1492 yılında Kristof Kolomb’ua Amerika kıtasını keşfi ve dört defa gezi yapması, Antil adalarında dolaşması, fakat yeni bir kıta bulduğunun farkına varamamam.
İran ve Doğu Anadolu’da Akkoyunlu Türk devletinin kurulması. Uzun Haşan’ m Anadolu Türk beylikleri ile ilişkiler kurması ve bu yüzden Fatih’le aralarının açılması ve 1473 Otlukbeli savaşrada yenilmesi ve Akkoyunlu devletinin dağılması, 1498 tarihinde Vasko Dö Gama’ma Hindi«tan’ın batısında bulunan Kaliküt limanına gelmesi, Endonezya, Çin ve Japonya’nın Avrupalılarca henüz bilinmeyen ülkeler arasında olması, bütün bilgilerinin Marko Polo’nun seyahatnamesine dayanması.
XV. YÜZYIL
SENKRONİK ÖZET TABLOSU
YÜZYILLAR :
XVI YÜZYIL
Ameriko Vespuçi’nin Amerika’ya gezisi ve buranın yem bir kıta olduğunu anlamam ve bu yetıı kıtaya bundan dolayı Amerika adının verilmesi, Amerika kıtasının keyfinin tamamlanması, İspanyolların’ Antıl «dalııunda ve Meksika’da yerleşmeleri, Ispanyol komutanı Kortez’in Azteklerı ymıcıek Meksika’yı fethetmesi, Almağa» w IV.uro’nun Güney Amerika’ da feiıh!*r yııpmalan, Peru’daki İnkaları yenerek IVı ıı’y y yerleşmeleri, Macellan’m 1519 yılııHn Lizbon’dan hareket ederek dünya g«>*ıı>mo çıkması, Güney Amerika kıyılarım d<>l.ısn;;ık Macellan boğazını bulmaM ve Bti> iık Okyanus’a çıkması, Portekitlil-nn Bı<‘zilya’da yerleşmeleri, İspanyol vn izlilerin Amerika’da ilk
■ömürg*tari kurmaları.
Portekizlilerin Hindistan’da ilk sömürgelerim kurmaları, Amiral Albukerk’ un Hint okyanusuna hâkim olması, Hint Müslümanlarının Kanunî’den yardım, istemeleri, OsmanlIların Hint sularına hareketleri, Portekizlilerle deniz savaşlarının başlaması, 1526 yılında Babur Şah’m Hindistan’da, Hint-Moğol devletini kurması, İran’da Şah İsmail’in Akkoyunlu devleti yerine Safevîler devletini kurması, Anadolu’yu da egemenliği altına almaya çalışması, Yavuz’un Çaldıran seferine çıkması (1514) ve Şah İlmaii’i yenmesi, Şah Tahmasb zamanında Kanunî’nin, İran’a yürümesi, Bağdat’ın fethi, Kanunî’ nin, ikinci İran seferi ve 1555’te Amasya antlaşması ile savaşlara son verilmesi, 1577 tarihinde İran savaşlarının yeniden
YÜZYILLAR s
nunt’nln trnn «eferi ve Amasya antlaş mum (1335), Trablusgarp’ın fethi ve Turgut Raiıt’ln beylerbeyi olması, Kanunî’nin ■on ««feri vo Zigetvar’da ölümü, II. Se-Hm’ln padignh olması ve Sobullu’nun devlet yönetimini ele alması, Sakız adasının ve Kıbrıs’ın fethi, (1570), İnebahh deniz yenilgisi (1571), Kılıç Ali Paşanın kaptanı derya olması, Tunus’un fethi, Fas ve Lehistan’ın Osmanlı himayesine alınması, III. Murat’ın padişah olması (1574), Sokollu’mın öldürülmesi (1579), Osmanlı devletinde duraklamanın başlaması,, Osmanlılarm kültür ve uygarlıkta en üstün derecesine ulaşması, Süleyma-niye ve Selimiye camilerinin Sinan tarafından yapılması, Bakî ve Fuzulî gibi pirlerin, Zembilli Ali Cemalî, İbni Kemal re Ebüssuut gibi bilginlerin yetişmesi, ırdu ve donanmanın en kuvvetli zamanı, rıalî ve ekonomik durumun üstünlüğü, II. Mehmet’in padişah olması (1595), laçova zaferinin kazanılması (1596), ran savaşlarının başlaması ve Ferhat aşa antlaşması (1590), OsmanlIların oğuda en geniş sınırlarını bulması.
ketlerine başlaması Worms diyetinde mahkûm olması, Almanya’da mezhep savaşlarının başlaması ve 1555’te Ogsburg anlaşmasının yapılması, Protestanlığın kabul edilmesi, Kalven’ın, Kalvenizm mezhebini yayması, Fransa’da mezhep yüzün* den iç savaşların başlaması, 1598 Nant fermanının ilânı, İngiltere’de VIII. Hanri’ nin Anglikan kilise ve mezhebini kurması, tskoçya’da Presbiteriyen mezhebinin kabulü, Reform hareketleri sonunda Avrupa’da din birliğinin bozulması, Katolik kilisesinin ıslahı, Cizvit tarikatının kurulması, Fransa ile Almanya ve İspanya arasında İtalya yüzünden İtalya savaşlarının başlaması. I. Fransuva’nın esir düşmesi 1559 Kato-Kambe/i antlaşması, Osmanlı Avusturya savaşları.
XVI. YÜZYIL
XVII. YÜZYIL
Avusturya savaşlarının sona ermesi
1 1606 Zitvatorok antlaşması, İranlIlarla yaşlar ve anlaşmalar 1611 Nasuh Paşa, 18 Serav ve 1639 Kas-ı Şirin antlaşma-ı, Osmanlı-İran sınırının saptanması, rit adasının kuşatılması, Venediklilerle maşlar ve adanın Fazıl Ahmet Pafa nfından fethi (1669), II. Osman’ın histan seferi ve Hotin antlaşması >20), Avusturya savaşlarının yemden laması, 1662-1664 seferi ve Vasvar aşması, Lehistan seferi ve Bucaş ant-nası, (1776), İkinci Viyana kuşatması büyük bozgun, Kutsal ittifak devletle-e savaşlar ve Karlofça antlaşması
Fransa’nın kuvvetlenmesi, İngiltere de meşrutiyet yönetiminin kurulması, İspanya ve Portekiz’in zayıflamaya başlamaları, Hollanda’nın sömürgecilikte ilerlemesi, Almanya’nın mezhep kavgaları yüzünden zaylflaması, Rusya’da Deli Petro’nun ıslahatı, Hollanda’nın İspanya’ dan ayrılarak bağımsızlığına kavuşması (1609), Almanya’da mezhep yüzünden 30 yıl savaşlarının başlaması (1618-1648) Vestfalya antlaşması ve Alman prenslerinin din ve siyaset özgürlüklerinin tanınması, Brandenburg dükalığmın Prusya haline gelmesi, 1659 Pirene antlaşması ile Fransız ve İspanya arasındaki savaşların
İspanyol ve Portekizlilerin Orta ve Güney Amerika’yı paylaşmaları, İnjplizlerin Kuzey Amerika’da Atlas okyanusu kıyılarında sömürgeler kurmaları, Fransızların Kanada’da yerleşmeleri, Meksika körfezi kıyılarında Luûiyana’da sömürgeler kurmaları.
OsmanlIlarla İranlılar arasındaki savaşlara 1639 Kasr-ı Şirin antlaşmasıyla «on verilmesi, Fransız ve İngiliz ticaret kumpanyalarının Hindistan kıyılarında yerlegmeleti, Babur imparatorl uğunun kuvvetlenmesi, Hollanda ticaret kumpanyasının Endonezya’da yerleşmesi, Çinlilerle Portekizliler arasında ticaretin gelişmesi.
YÜZYILLAR : XVI. YÜZYIL
başlaması ve 1590 Ferhat Pa§a antlaşması, Portekiz ve İspanyolların Filipinlere, Portekizlilerin Çin kıyılarına varmaları, Çinlilerle ilk ticarî ilişkilerin bağlaman.
XVII. YÜZYIL
YÜZYILLAR :
(1699), Osmanlı devletinde ıslahat hareketleri, Genç Osman’ın orduyu ıslah etmek İstemesi ve öldürülmesi, IV. Murat’ın ıslahatı, Turhuncu Ahmet Paşa’nın bütçe ulehatı, Köprülülerin iş başına geçmeleri ve ıslahat devamları, Anadolu’da Celâli İsyanları, İstanbul isyanları, Yenicami ve Sultanahmet camilerinin yapılması, ordu ve donanmanın, devlet yönetiminin ve mâliyenin bozulması ve Osmanlı devletinin gerilemeye başlaması.
XVIII.
Edirne olayı ve II. Mustafa’nın padi-lalılıktan indirilmesi, III. Ahmet devri ‘1703-1730), Osmanlı devletinin Karlofça le kaybettiği yerleri geri almak için saraçlara başlaması, Ruslarla 1711 Prut salaşı ve antlaşması, Azak kalesinin geri ılınması, Venedik ve AvusturyalIlarla 715-1718 savaşları ve Pasarofça antlaşmasının yapılması, Mora’nın geri alm-ıası, Temeşver ve Belgrat’ın Avusturya’ a verilmesi, İranlIlarla 1722-1746 savaş ırınm başlaması, Ruslarla İstanbul ant-ışmasınm yapılması, İran’ın paylaşıl tası, İranlIlarla Ahmet Paşa antlaşmas f 732), Nadir Şah’in karşıt saldırısı ve man yerlerin geri verilmesi, eski sınır-ra çekiliş, 1736-1739 Rus ve Avusturya vaşlannm başlaması ve Belgrat’ın iri alınması, Rusya’ya arazi veril esi, 1768-1774 Osmanlı-Rus savaşı, usların karada ve denizde başarı sağla-ıları, Çeşme bozgunu, Küçük Kaynarca tlnşması ve Rusya’ya arazi verilmesi, rımVj bağımsızlık tanınması, Rusların rım’ı işgalleri (1783), 1787-1792 Rus
Avusturya savaşları, Zi$tovi ve Yaş Ilışmaları ile Kırım’ın Rusya’ya veril mi, Osmanlı – Fransız dostluğunun ge-nesl ve Fransa’ya yeni kapitülasyonla
sona ermesi Fransa’nın toprak kazanması, Kraliçe Mari Terez’in para karşılığında İspanya tahtındaki hakkından vez geçmesi, İngiltere’de 1648 ve 1688 ihtilâlleri sonunda meşrutiyetin kesin olarak sağlanması, Fransa’nın Avrupa hegemonyası için savaşması. Sömürgeciliğin gelişmesi. Bilimin ilerlemesi.
YÜZYIL
İngiltere ve Fransa’nın kuvvetlenmeleri, İspanya’nın zayıflaması, Prusya’nın zayıflaması, Prusya’nın kuvvetli bir kara devleti olması, Avusturya’nın genişlemesi, Lehistan’ın paylaşılması ve Avrupa haritasından silinmesi, Rusya’nın Avrupa’nın büyük devletleri sırasına girmesi, İsveç’in üstünlüğünü yitirmesi, Veraset (Kalıtım) savaşlarının başlaması, 1702 -1714 İspanya Veraset savaşlarının başlaması, Fransa ve İspanya’nm yenilmesi, Utraht (1713) ve Rastat (1714) antlaşmalarının yapılması, İngiltere’nin Amerika’daki Fransız sömürgelerine el koyması, 1733-1738 Lehistan Veraset savaşı, Fransa’nın üstün gelmesi 1738 Viyana antlaşması ile III. Ogüst’ün Lehistan kralı olması, Stanislas Lehçinski’ye Loren düka-lığmın verilmesi, 1740 – 1748 Avusturya Veraset savaşları, Mari Terez’in kraliçeliği yüzünden Avrupa devletlerinin iki taraflı savaşları, karada ve denizlerde yapılan savaşlar sonunda 1748 Ekslaşapel antlaşmasının yapılması, Mari Terez’in Avusturya kraliçeliğinin kabulü, Prusya Kralı II. Frederik’in Silezya’yı alması, 1756-1763 Yedi Yıl savaşları ve Paris antlaşması, Hubertsburg antlaşması,
Fransa’nın —- *
XVII. YÜZYIL
İngilizlerin Atlas okyanusu kıyılarında kurmuş oldukları sömürgelerin sayılarının 13’ü bulması ve bu sömürgelerin Yedi Yıl savaşlarından sonra İngiltere ile vergi yüzünden aralarının açılması, 1774 yılında 13 sömürge delegelerinin Filadelfiya şehrinde bir kongre yapmaları, İngiltere ile savaşa karar verrneleri, İngiltere’nin kuvvet kullanması üzerine savaşın başlaması, Amerikalıların 1776 İkinci Filadelfiya kongresinde bağımsızlıklarını ilân etmeleri (4 temmuz 1776). İngilizlerle savaşlar, Corç Vaşington’un başkomutan seçilmesi vo fngili* kuvvetlerinin Saratogada yenilmeleri, Fransa ve Hollanda’ma Amerikalılara yardım etmeleri, İngiliz kuvvetlerinin Yorktovn’dn Vaşington’a teslim olmaları, Ffansızln-rm Antil denirinde İngiliz donanmasını yenmeleri, 1783 Versay antlaşması ile Amerikada’ki 13 sömürgenin bağımsızlığının tanınması. 1787’de Amerika Anayasasının kabulü ve 1789 tarihinden itibaren uygulaamaya başlanması, Corç Va-gingtoa’un cumhurbaşkanı seçilmesi.
İranlIlarla Osmanlılar arasında, 1722 -1746 savaşlarının başlaması, Afganistan’ ın bağımsızlığa kavuşması, OsmanlIların Ruslarla İstanbul antlaşması yaparak (1724) İran’ı paylaşmaya başlamaları, İran’da Safevî sülâlesinin yerine Nadir Şah’m Afşar sülalesini kurması ve OsmanlIları İran’dan çıkarması, .Hindistan’a sefer yapması, Hindistan’da İngiliz ve Fransızların ticarî ilişkilerini artırmaları ve bu yüzden aralarında yarışmaların başlaması, sömürgelerin el değiştirmesi ve Yedi yıl savaşlarından sonra İngilı*-lerin Hindistan’da yerleşmeleri.
YÜZYILLAR :
XVIII. YÜZYIL
saldırması ve dostluğun bozulması, Mısır ın Napolyon turufından işgali, Akkâ’da bosguua uğraması, İngilizlerin ve Rusların yurılımtuııyla Fransızların Mısır’ dan çıkatılınnsı (Elaşır Mukavelesi), OsmanlI «IrvU’linde ıslahat hareketleri ve batılılaynuı çabalan, Lâle Devri ve ilk matbaanın açılması (1727), Patrona Halil isyanı, IIJ. Ahmet’in yerine I. Mahmut’un ptıdifuh olması, ıslahata devam olunması, askerlik alanında batılılaşma, Kara Mü-hendishanesinin açılması, III. Mustafa’ Mtı anken ıslahatı, Deniz Mühendishane-siııin açılması, I. Abdülhamit zamanında ıslahata devam olunması, Topçu ocağının ıslahı, III. Selim zamanında Nizam-ı Cedit ıslahatı, yeni bir ordunun kurulması, OsmanlI devletinde sanatta batının etkileri, barok mimarî ile Sultan Ahmet Çeşmesi, Nuruosmaniye, Lâleli, Yeni Valide cami-erinin yapılması, Nedim ve Nabi gibi iki ıüyük gairin yetişmesi Levnî ve minyatür, Mûsikide klasik devir, III. Selim ve Klasik ‘iirk musikisinin gelişmesi.
histan’ın 1722, 1793 ve 1795 tarihlerinde olmak üzere üç kez Rusya, Avusturya ve Prusya arasında paylaşılması, Avrupa siyasî haritasından silinmesi, 1789 tarihinde Fransa’da birçok nedenler yüzünden Büyük İhtilâl çıkması, 1789 -1791 Kurucu Meclis zamanında eşitliğin sağlanması, Meşrutiyet rejiminin kurulması, Konvansiyon zamanında kral ve kraliçenin idamı, sonunda Napolyon’un Fransa’da Konsüllük yönetimini kurması (1799).
YÜZYILLAR ı
XVIII. YÜZYIL
XIX. YÜZYIL
Nizam’ı Cedit’e karşı reaksiyon, Ka-ıkçı Mustafa isyanı, IV. Mustafa’nın •ıdîguh olması, Alemdar Mustafa Paşa’ n lütanbul’a yürümesi, II. Mahmut’un ıdişah olması (1808), 1806 Osmanlı -ansız ilişkilerinin düzelmesi, 1806 Os-ıııılı – Rus savaşının başlaması, İngiliz «anmasının İstanbul’a gelmesi ve ıaır’a saldırması, Napolyon’un iki yüzlü reketî, 1812 Bükreş antlaşması, II. Mah-ıt’un ıslahata devamı, Sened-i ittifak’ın zalanması, Alemdar Mustafa Paşa’ya rşı isyan ve Alemdar’m ölümü, Kandı-ı Mehmet isyanı ve IV. Mustafa’nın Örülmesi, OsmanlIlarda milliyet harelerinin ba|laması, Sırp isyanı, 1830’da
Fransa’da Konsüllük devri ve Avrupa devletleriyle savaşlar, Napolyon’un 1804’te imparator olması, ihtilâl savaşlarının devamı ve Napolyon’a karşı 7 ittifakın kurulması, Napolyon’un 1812 Moskova seferi, 1813’te Laypzig’de yenilerek imparatorluktan çekilmesi, Fransa’da meşrutî krallığın turulması, Viyana kongresinin toplanması, Napolyon’un Elbe adasından kaçarak imparator olması, AvrupalIların Napolyon’u Vaterlo’da yenmeleri (1815). Napolyon’un İngilizlere teslim olması ve Sent Helen adasına sürülmesi, Viyana kongresinin tekrar toplanması ve 1815 haziranında Viyana nntlaşmnsının imzalanması. Avnır
Amerika Bırlcyik Devletlerinin arazi bakımından genişlemesi, toprak bütünlüğünün sağlanması, esirliğin kaldırılması, bu yüzden Güneylilerle Ku-zeyliîer arasında Ayrılık savaşlarının çıkması (1861 -1865), Güneylilerin yenilmesi ve Amerikan birliğinin yenidwı kurulması, Parti kavgalarının başlaması, Amerika’ya göçmen akımının hızlanması, Uzak Batı ülkelerinin gelişmesi. Monroe’ nin «Amerika Amerikalılarındır* ilkesi, AvrupalI devletlerin Amerika kıtasından çıkarılması, Küba ve Porteriko adalarının İspanyollardan kurtarılması, Alaska’ nin satın alınması, Amerikalıların Filipin
İngilizlerin Hindistan’a tamamen M* hip olmaları, Babur imparatorluğunu yıkmaları, Hindistan’ı İngiliz imprırutorltığlına katmaları, AvrupalIların Çin v* Jn)i<MI’ lan ticarete zorlamaları, Çin’do tnglll* v« Fransız nüfusunun artması, Afyon ««VNft sonunda İngiliz ve Fransızların Çlıılllnr-den yeni imtiyazlar elde etmeleri, ArnuH’ kalılnnn zorla Japon limıınİMtmı tlearett açmaları, Japonya’da butılılnymn tut## ketlerinin başlamam vs jHt’oııya’nın M zamanda kuvvetlmmml, Çinlileri* Km yüzünden vava|o b«|UmııUıı, Km* W Formoza adaıında y»rl*tm*ltfİ (/INJt
YÜZYILLAR
XIX. YÜZYIL
Eflak vu Mora isyanları (1820 – 1821), isyanın bastırılması, AvrupalIların Yunanlılara yardımları ve Navarin olayı (1827) Osmanlı – Rus savaşının başlaması ve Edirne antlaşması (1829) ile Yunan istik lâllnln kabulü, Eflak, Boğdan ve Sırbistan’a imtiyazlar verilmesi, Mısır valisi Kaval cı Mehmet Ali Paşa’mn isyanı, Suriye, Adana ve Konya’nın Mehmet Ali Pagn orduları tarafından işgali, II. Mahmut’un Kuşlardan yardım istemesi, İngiliz ve Fransızların işe karışması sonunda Kütahya antlaşmasının imzalanması ve Mehmet Ali’ye Suriye’nin verilmesi, Ruslarla Hünkâr İskelesi antlaşmasının yapılması (1833), Mehmet Ali ile savaşın yeniden başlaması ve Nizip yenilgisi (1839), II. Mahmut’un ölümü, Abdülmecit in padişah olması, Mısır sorununun İngilizlerin yardımıyla çözümlenmesi (Londra mukavelesi), Mısır’ın Mehmet Ali ve soyuna bırakılması, Hünkâr İskelesi antlaşmasıyla meydana gelen Boğazlar sorunu mm 1841 Londra antlaşmasıyla çözümlen mesi, Kutsal Yerler sorunu yüzünden Kı rım savaşının çıkması (1853-1856), Paris antlaşmasıyla OsmanlIların Avrupa devletleri topluluğuna girmesi, 1861’de Ab-diilmecit’in ölmesi ve yerine Abdülaziz’in geçmesi, Bosna – Hersek isyanı, Rusların Panislavizm siyaseti gütmeleri ve isyanı desteklemeleri sonunda İstanbul konferansının toplanması (1876), 1877-1878 Savaşının çıkması, Plevne savunması ve Rusların Balkanları aşarak İstanbul’a gelmeleri, Ayastafanos antlaşmasının yapılması, İngilizlerin ve öteki devletlerin itirazları üzerine (1876 Berlin konferansının toplanması, Berlin antlaşmasıyla Karadağ, Sırbistan, Romanya’ya tam bağımsızlık verilmesi, Bosna – Hersek’in Avusturya’ya, Kars, Batum ve Ardahan’
tn Pııcv<.’»« …,,:ı~~.: nr>—1—»——-
rulması, Metemih sistemi ve Dörtlü İttifak, Meternih sisteminin yürütülmesi için zaman zaman kongreler toplanması, bu sistemin Navarin olayından sonra (1827) iflâs etmesi.. Fransa’da 183® İhtilâlinin çıkması, meşrutiyet rejiminin ve serbest seçimlerin sağlanması, öteki Avrupa memleketlerinde de buna benzer ihtilâllerin çıkması, İsveç, Norveç, Belçika ve Hollanda’nın birbirlerinden ayrılarak tam bağımsız olmaları, İngiltere ve Fransa’da Sosyalist akımların başlaması sonunda 1848 İhtilâlinin çıkması, Fransa’da Lui Filip hükümetinin devrilmesi cumhuriyetin ilâm, Napolyon’un Cumhurbaşkanı olması 1852’de Napolyon’un imparatorluğunu ilân etmesi ve III. Napolyon adını alması öteki Avrupa memleketlerinde de 1848 ihtilâllerinin çıkması, kralların uyruklarına yeni birtakım haklar ve anayasalar vermeleri, Piyemonte krallığının çalışması sonunda 1870’te İtalyan birliğinin kurulması, Prusya kralı II. Wilhlem’ in ve Başbakan Prens Bismark’ın çalışması (1871), Almanya, Avusturya ve İtalya arasmda Üçlü Bağlaşma (İttifak) maları sonunda A’lman birliğinin kurul-nın kurulması, Fransa, Rusya ve İngiltere arasında Üçlü Uzlaşma (İtilâf) nin kurulması, Avrupa’da bilim, sanat ve ticaret alanında büyük ilerlemeler olması, sömürgeciliğin genişlemesi ve kuvvetlenmesi.
XIX. YÜZYIL
YÜZYILLAR :
YÜZYILLAR :
II. Abdülhamit zamanında Osmanlı imparatorluğunun dağılmaya başlaması, Kıbrıs’ın İngilizler, Tunus’un Fransızlar, Mısır’ın İngilizler tarafından işgali, Gi-rit’in uzun bir mücadeleden sonra Yunar nistan tarafından işgali ve 1897 Osmanlı -Yunan savaşı, Doğu Rumeli’nin Bulgaristan’a bağlanması, Batılılaşma ve ıslahat hareketlerine devam olunması, II. Mahmut’un 1826’da Yeniçeri ocağını kaldırması, yeni askerî düzen kurması, hükümet yönetiminde ıslahat yapması, medreselerin yanında yeni okullar açması, Harbiye, Tbbiye gibi yüksek okullar kurması, ekonomi alanında ıslahata girişmesi, Abdülnıecit zamanında 1839’da Tanzimat’ın ilânı Mustafa Reşit Paşanın Tanzimat hareketleri, eşitliğin ve kanun üstünlüğünün sağlanması, kılık kıyafet ve yaşayışta devrimler yapılması, 1856 Islahat fermanı ile Hıristiyanlara ve AvrupalIlara yeni birtakım haklar tanınması, Sultan Abdülmecit ve Abdülaziz zamanlarında İstanbul’da Dolmabahçe, Çırağan ve Beylerbeyi saraylarının yapılması, lüks ve israfın artması, Abdülaziz’in ordu ve donanmaya önem vermesi, Yeni OsmanlIların meşrutiyet için çalışmaları, Abdülaziz’in tahttan indirilmesi, V. Murat’ın padişah yapılması, 93 gün sonra yerine II. Abdülhamit’in tahta çıkarılması ve 23 aralık 1876’da Birinci Meşrutiyetin ilânı, Abdülhamit’in Rus savaşını bahane ederek Meclisi kapatması, Mithat Paşa’yı sürgüne göndermesi, istibdat devrinin başlaması, kültür alanındaki çalışmalara devam olunması, Öğretmen okulu ve Galatasaray lisesinin açılması, dil ve edebiyat alnmndn yenilik yapılması, Darülfünun’un açılması, DArügşafaka’nın kurulması, yabancı ve azınlık okullarının açılması, ga-tete ve dergilerin yayımlanması.
XIX YÜZYIL
YÜZYILLAR : XIX. YÜZYIL
devletinin AvrupalIlardan borç para al ması, Düyunu Umumiye yönetiminin kurulması.
XX. YÜZYIL
İttihat ve Terakki cemiyetinin 1908’ de meşrutiyeti ikinci defa ilân ettirmesi, İstanbul’da 31 Mart (13 Nisatı 1909) olayı, Hareket ordusunun İstanbul’a gelerek isyanı bastırması ve II. Abdülhamit’i tahttan indirmesi, V. Mehmet Reşat’ın padişah olması, İttihat ve Terakki cemiyetinin devlet ve memleket yönetimini ele geçirmesi, 1911 İtalyan (Trablusgarp) savaşının çıkması, Uşi antlaşmasıyla Trablus’un İtalyanlara verilmesi, Oniki-ada’nın işgali, 1912’de dört Balkanlı devletin OsmanlIlara savaş açması, OsmanlIların yenilmesi, Midye – Enez çizgisine çekilmeleri, Arnavutluk’tın bağımsızlığım ilân etmesi, Avusturya’nın Bosna – Hersek’i kendisine bağlaması, İkinci Balkan savaşı üzerine Edirne’nin geri alınması, Bulgarlarla İstanbul antlaşmasının yapılması, Yunanlılarla Atina antlaşması, Meriç ırmağının sınır kesilmesi, 1914 OsmanlIların Almanya’nın yanında Birinci Cihan savaşına girmeleri, 30 ekim 1918 Mondros ateşkes anlaşmasıyla savaştan yenik olarak çıkmaları, imparatorluğun dağılması, Anadolu’nun işgal edilmesi, Yunanlıların İzmir’e çıkmaları (15 mayıa 1919), Atatürk’ün Samsun’a çıkması ve Kurtuluş Kavuşma başlaması (19 mayıs 1919).
1914’te Üçlü Bağlaşma va Üçlü Uzlaşma devletleri arasında Biriaai Cihan savaşı, Almanların Fransa’ya taarruzları Marn çizgisinde durmaları, Ruslann Doğu Prusya’da yenilmeleri, OsmanlIların savaşa katılmaları, Çanakkale savaşı ve zaferi, Rusların yardımsız kalmaları, 1917’de Rusya’da ihtilâl çıkması ve Rusların savaştan çekilmeleri, Birleşik Amerika’nın savaşa girmesi ve Üç» Uzlaşma devletlerinin 1918’de Büyük taarruza geçmeleri, Osmanlılarm Suriye ve Irak cephelerinde yenilmeleri, ateşkes aalaşmalan ve savaşın sona ermesi. Almaşlarla Versay antlaşması, Macaristan’la, Çekoslovakya’nın kurulması, Lehistan’ı» bağım sızlığa kavuşması, Avrupa’da savaş sonu yeni rejimlerin kurulması, 1 eyliü 1939’da İkinci Cihan savaşının başlaması. ,
Amerikalıların dünyanın en zengin, MflOt v* ticarette kuvvetli ve ileri bir flltmlvket haline gelmeleri, Panama kana-itltm «Çtlmnaı (1914), 1917’de Üçlü Uzlaşıl* (t(lllf) devletleri yanında Birinci Ci-toıt MV«|ina girmeleri ve zaferin kazanıl-fUMina «ağlamaları, dünya siyaseti ile ytllindıın İlgilenmeleri ve Cemiyeti Ak VlON kurmaları, 1941′ de Japonya’nın Htval Mclnlttnna baskın yapmalan üze-rt«« İkinci Cihan savaşına katılmaları ve fctİ MVftfin d« kazanılmasını sağlamaları, Blılusmiş Milletler Kurum unu ttVfflMİıırı ve demokrasi dünyasının başı-
Birinci Cihan savaşından sonra Hin* distan’da milliyet hareketlerinin başla* ması, İkinci Cihan savaşından sonra Hindistan ve Pakistan cumhuriyetlerinin kurulması, Çin’in 1913’te cumhuriyete kavuşması, 1931’de Mançurya yüzünden Japonlarla savaşa başlaması, Mançurya, Kore ve Formoza’yı Japonlara vermesi, İkinci Cihan savaşından sonra Çin’de komünist bir rejimin kurulması, Japonya’ nin çok kuvvetlenmesi, 1904 -1905 Rus -Japon savaşını kazanması, Çuşima denil savaşında Rus donanmasını bozguna uğratması, Birinci Cihan savaşında Üçlü Uzlaşma devletlerini tutması, sömürgecilikte ilerlemesi, 1941’de Amerika’ya sava| açarak Havai adalarında Amerikan donanmasını yakması, ikinci Cihan savaşından yenik olarak çıkması.
VttRYIM.AR s
XX. YÜZYIL
A
Aforoıı Papaya ve kiliseye karşı gelen HırUMjrnnlura uygulanan ağır bir ceza. Akınoıı Bir Osmanlı askeri sınıfı Alemdar: Bayraktar. Bayrak çeken asker, Anglikan: Bu mezhepten olan Hıristiyan Anglikanizm: İngiltere’nin resmi mezhebi Armada: Büyük donanma.
Ariza: Padişahlara sunulan yazı ve dilekçe. Afar: Öşürün çoğulu. Onda bir vergisi. Yalnız Miislümanlardan alımı dı.
B
Babıâli: Yüksek kapı anlamındadır. Osmanlı devlet işlerinin yürütüldüğü daire. II. Mahmut zamanından itibaren bu ismi almıştır. Ondan önce Paşa Kapısı denirdi. Babıâli deyimi Osmanlı imparatorluğunun sonuna kadar devam etmiştir.
Bab-ı Kiimayun: Topfcapı sarayının birinci kapısı. Padişah sarayı anlamına kullanılır.
Bab-üs-Saade: Topkapı saraymın üçüncü kapısı. Buraya Ağalar Kapısı da denirdi.
Balyos: Venedik elçilerinin adı.
Biat: îslâm devletlerinde hükümdarlara yapılan bağlılık töreni. Bu, aynı zamanda padişahın devlet büyükleri tarafından tasdik ve kabul edilmesi demektir. Her padişah değiştikçe ona biat töreni yapılırdı.
C
Cihat: Kutsal savaş.
Cizya: tslflm devletlerinde ve Osmanlılarca MlİMİlInrmn olmayan halktan alman bir çtfjlt vergi. Buna Kafa, ya da Sağlık verdini dr denebilirdi. Bu vergi Âlâ, Evsat Kılım olıııuk üzere üç kısma ayrılır; erkek tılıuılımlıuı tımı alınır, kadınlardan, ihtiyar vi’ vuruklardan alınmazdı.
3l*y»dar: Cizye toplayan vergi memuru.
İUluıı Padl#uhUırm tahta çıkmaları demektir.
Cülusiye: Padişahların tahta çıktıkları zaman askere, ulema ve devlet büyüklerin» verdikleri bahşiş. Aynı zamanda OsmanlI padişahlarının tahta çıkışları zamanında devrin şairleri tarafından yazüan methiyeler.
□
Divan: İslâm devletlerinde devlet işlerinin konuşulduğu ve karara bağlandığı en büyük devlet kurulu, Divan-ı hümayun gibi.
Diyet: Alman imparatorlarının başkanlık ettikleri adalet ve siyasal işleri gören bir yüksek meclis. Soylu kişilerle büyük pa-pazardan kurulurdu. Vorms ve Ogsburg diyetleri gibi.
Dük: Dükalık payesinde olan Avrup? prenslere verilen isim.
Düka Altını: Venedik lirasının OsmanlIlardaki adı.
e
Enderun: Osmanlı sarayının iç kısmı. Ayni zamanda özel bir okul.
Endüljans: Para karılığında günahlardan kurtulma işi. Afname
Engizisyon: Katolik kilisesinden çıkmak isteyen. ya da papaya karşı gelen kimseleri yargılayan mahkeme ve bu gibilere yapılan işkesce.
F
Fatih: Bir Hıristiyan ülkesi alan, ya da çok ünlü bir kale alan Müslüman hlkümdar ve komutanlara verilen san. Açan anlamındadır.
Ferağ: Bir kimsenin tarla, bağ, bahçe, dükkân, ev gibi taşınmayan mülkünü bir başka kimseye satması, bu nsülk üzerindeki haklarından vaz geçmesi anlamına gelen Arapça bir kelimedir Bu satış dolayısıyla devlete ödetaen vergiye Ferağ vergisi denir. Tapu işlemlerinde bu vergi alınmaktadır.
TERİMLER VE DEYİMLER
Parmam 1’ıııllgHİılnr tarafından Harhanıtt İMf Kılım İvin vsrllen »mir,
F«llhı Mir llırtırtlytta ülknal açmak, «M« olıııi’h
Fatvaı Müftü tarafından verilen karar, la-vu», hıırıy, idam «tbi idlerde mUftll, yit da leylıdlİNİAmdan nhnırdı.
Praıkı Algı Üzerine yapılan boyalı duvar renlmlerl.
G
Ganimat: Savaşlarda ve akınlarda elde edilen eşya, esir ve sair mal. Ganimetin beşte biri devlet payı, yani Beytül-mal (Hazine) için ayrılır, geri kalan ganimet, savaşa, ya da akına katüanlar arasmda pay edilirdi.
Gedik; Esnaî topluluğu ve sanat yapma imtiyazı.
H
Hanedan; Soy, sülâle, Osmanlı hanedanı gibi.
Haraç: îslSm devletlerinde fethedilen bir arazide oturan Hıristiyanlardan alman toprak vergisi
Harem: Saray ve konaklarda kadınların oturdukları daire. Harem dairesi.
Hat: Yazı.
Hat-ı Hümayun: Padişah yazısı.
Hattat: Güzel yazı yazan adam.
Hictîv: Mısır’ın OsmanlIların elinden çıkmasından bir süre sonra Mısır bağımsız valilerine, yani Mehmet AH Paşa soyundan gelen valilere verilen san. İlk defa bu ismi Hidiv İsmail Paşa kullanmıştır.
Hutbe: Müslüman hükümdarların hor cuma namazından önce, camide minber denilen yerde hatip tarafından isminin okunması. Hutbe okutmak İslâm devletlerinde bağımsızlık işareti idi.
Kakala}! Mir »İİlfMft İM4J fe«t| MMtt»i «aınl Iflatma Hakki,
Katariralı »lir İlk kllİM.
Katollkı Ruma’ria oturan yan bir llırtatiyatıitk Wl
Kaaaı OıtmaalılarİB bir ptfl don on btn altına kir kaaa ila ralan on bin akça İla #111 hin •tfff’İiÜi da paraya da keım donlllrrfl,
Kalvenizm: Kalven tarafından fflait’ı Hıristiyanlık mezhebi.
Karakuş: Bir Osmanlı paru KlyUnU.
Kilise: Hıristiyanların İbadut ettlkla»! u, Hak.
Klasik: Üzerinden çok zaman k<>(,’M|I (•«> değerinden bir şey kaybetmeyen #*»» da sanatçı. Yunan klasikleri, Latin t* sikleri gibi.
Konfederasyon: Birçok devletlerin bir «I gelmesi. Devletler birliği, Almanyı kurulan Germanya ve Ren konfedaı yonları gibi.
Konsil: Herhangi bir dinsel Sorunu çö* lemek için kilise büyüklerinin toplaj sıyla meydana gelen papazlar mİ Hıristiyanlar öteden beri birçok kon toplamışlardır. Bunların ilk yedisi t dür. Bu yedi konsilin kararlarını 1 eden Hıristiyanlara Ortadoks denir.
Kont: Br soyluluk sanı. Eskiden Avru vali anlamına kullanılırdı.
M
Manda: Yabancı bir devletin himayeı dümü altına girmek.
Mezhep: Dinde tutulan yol. SünnJ, Şi hebi, Ortodoks, Katolik mezhebi gi
Müftü: Fetva veren zat. Şeyhülislâm.
»
İltizam: Tımar sisteminin kalkmasından sonra öşür ve haraç gibi vergilerin devlet tarafından toplanması için yapılan iş. Keseneğe alma. Saliyaneli eyaletlerin vergilerinin mültezimlere verilmesi.
intikal: Veraset kelimesi ile birlikte kullanılır. Bir mülkün miras yoluyle geçmesi demektir. Bandan dolayı devlete ödenen vergiye Veraset ve İntikal vergisi denir.
Ortodoks: İlk yedi konsilin kararla! bul eden Hıristiyanlık mezhebi Hıristiyanları. Bunlar İstanbul’da patriği büyük tanırlar.
ü
©sür: İslâm memleketlerinde MübI dan alman onda bir vergisi, to zançlarından alınırdı.
f