Emek harcayarak ve gayret ederek bir şeyi meydana getirmek eylemi: Bu çalışmalara başladığım zaman önüme ya üç, ya dört Oruç Gazi çıktı (N. Araz).
|| İş: Beklenmedik bir kaza bu çalışmaya birdenbire son verdi (A. H. Tanpınar).
|| Gayret etme, çaba gösterme: Bir takım kıtaların yerli yerinde cephe için çalışması demek (F.R. Atay).
— Huk. Çalışma belgesi (şahadetname),* işveren tarafından işinden ayrılan işçiye verilen ve işverenin işçiyle olan ilişkilerini göstermek üzere düzenlenmiş belge (iş kn. md. 20). || Çalışma günü, normal olarak çalışılan gün. (msl. pazar günü, bir takvim günü ise de, çalışma günü sayılmaz.) [Bk. 1§ günii]. || Çalışma hürriyeti, kişinin, istediği sanat, meslek, ticaret ve işle uğraşması, istediği teşebbüse girmesi hususundaki serbestîsi. || Çalışma karnesi, işveren tarafından çalışma hayatına başlayan işçiye verilen, onun işçilik durumunu gösterir belge (İş kn. md. 21). || Çalışma saatleri, işin başlama ve bitiş anı arasındaki saatler (İş kn. md. 63). [Memurların günlük çalışma saatleri merkezde Başbakanlık Devlet Personel dairesinin teklifi üzerine Bakanlar kurulunca; illerde, valiler tarafından tespit olunur (Devlet Memurları kn. md. 100)]. || Çalışma yaş hadleri, kişinin, işe kabul e-dilebileceği asgarî ve azamî yaş sınırı.
|| Fazla çalışma, sözleşme veya kanunda tespit edilen günlük çalışma sürelerini aşan çalışma. || Fazla çalışma ücreti, fazla çalışma yapılan hallerde ödenen ücret. (Gazetecilere ve İş kn.a tabi olanlara normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde 50 (Deniz iş kn.da yüzde 25, md. 28) yükseltilmesi suretiyle ödenir (iş kn. md. 35)].
— ANS1KL. Huk. İş kanunu, memleketin genel yararları, yahut işin niteliği veya üretimin arttırılması gibi sebeplerle fazla çalışma yapılabilmesini öngörmüştür (md. 35). iş kanunu bunun dışında, arıza sırasında, makinelerle ilgili acele işlerde veya zorlayıcı v.b. sebepler ortaya çıkmasında mecburî fazla çalışmayı kabul etmiştir (md. 46). Ayrıca, seferberlik sırasında Bakanlar kurulu, lüzum görülürse günlük iş müddetini işçinin en çok çalışma haddine çıkarabilir (md. 37). Devlet memurlarının da lüzumu halinde fazla çalışma yapmaları zo-runluğu vardır (Devlet Memurları kn. md.
• Çalışma yaş hadleri. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası kimsenin yaşına uygun olmayan bir işte çalıştırılamayacağmı öngörmüştür (md. 43). Msl. On iki yaşından küçük çocuklar iş kanununun kapsamına giren işlerde çalıştırılamazlar. Buna karşılık Sosyal Sigortalar kanununa göre, sigortalı olup da 50 yaşını dolduran kadın ve 55 yaşını dolduran erkek işçilerle, cinsiyeti ne olursa olsun, erken yaşlandığı tespit edilen işçilerden diğer kanunî şartları da yerine getirmiş olanlarına yaşlılık sigortası bağlanır (md. 60) veya toptan ödeme yapılır (md. 64). Devlet memurlarının vazifeleriyle ilgilerinin kesilmesini gerektiren yaş haddi 65 yasını doldurdukları tarihtir (Emekli Sandığı kn. md. 40).
٠ Çalışma hürriyeti. Anayasaya göre, herkes dilediği alanda çalışma hürriyetine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. Çalışma hürriyeti ancak kamu yararı ama-cıyle kanunla sınırlanabilir (md. 40). Anayasa, ayrıca, sosyal hukuk devleti anlayışı içerisinde, çalışmayı kişi için hem bir hak hem de bir ödev saymıştır (md. 42). Ancak, devlet memurlarının ticaret ve diğer kazanç getirici faaliyetlerde bulunmaları yasaktır (Devlet Memurları kn. m. 28).
Çalışma hürriyeti aleyhine cürümler. Zor kullanma, şiddet veya korkutma suretiyle bir kimsenin sanat veya ticaret serbesti-sini sınırlama veya men etme suçlarını ifade eder (Türk Ceza kn. md. 201).
٠ Çalıştırma i. Bir kimseyi veya bir şeyi kullanma. Esk. İstihdam etme.
— Huk. Çalıştırma yasağı, sağlığa ilişkin ve sosyal düşüncelerle, bütün işçilerin veya bazı kategori işçilerin belirli zamanlarda veya belirli işlerde çalışmalarının yasaklanması.
— ANSiKL. Huk. Türkiye’de çalışma şartları bakımından Anayasa, işçiler için koruyucu hükümler getirmiş, özellikle çocukları, gençleri ve kadınları sağlık, ahlâk ve aile ilişkileri yönünden garanti altına almıştır. «Kimse, yaşma, gücüne ve cinsiyetine uygun olmayan bir işte çalıştırılamaz. — Çocuklar, gençler ve kadınlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunur.» (md. 43).
• Çocukları çalıştırma yasağı. Anayasanın ışığı altında kanunlarımızda, çocuk işçilerin sağlık, bedenî gelişmeleri ve ahlâk yönlerinden korunmasına ilişkin birçok hüküm yer almıştır. Çocuğun yaşı esas alınarak bu hükümleri üç grup altında toplayabiliriz:
a) On iki yaşından küçük çocuklar: bunların fabrika ve imalâthane gibi sanayie ait işyerleriyle maden işlerinde çalıştırılmaları yasaktır (Umumî Hıfzıssıhha kn. md. 173).
b) On iki ile on altı yaş arasındaki çocukların ağır ve tehlikeli işlerle (iş kn. md. 78; Ağır ve Tehlikeli İşler tüzüğü md. 2) gece işlerinde çalıştırılmaları yasaktır (U-mumî Hıfzıssıhha kn. md. 174). Bunlar dışındaki işlerde günde sekiz saati geçmemek kaydıyle çalışabilirler (iş kn. md. 67; U-mumî Hıfzıssıhha kn. md. 173). c) On altı ile on sekiz yaş arasındaki çocuklar’ ın hangi çeşit ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılabilecekleri Tüzükte (md. 1) gösterilmiştir. Ayrıca, on sekiz yaşından küçük çocukların mahallî belediyelerce bar, kabare, dans salonları, kahve, gazino ve hamamlarda çalıştırılmaları yasak edilir (U-mumî Hıfzıssıhha kn. md. 176).
• Kadınları çalıştırma yasağı. Kanun koyucu, kadın işçilerin durumunu çocuk işçilerin durumuna benzeterek her yaştaki kadınların yer ve su altında hiç bir şekilde ve gece vakti kaide olarak çalışmalarını yasaklamış-
tır (İş kn. md. 68, 69). Ancak kadın iş-çilerin hangi çeşit ağır ve tehlikeli işlerde ^eya hangi şartlarla çalıştırılabileceği Ağır ve Tehlikeli İşler tüzüğünde gösterilmiş-tir (md. 1, 2, 3; İş kn. md. 78).
• Analık halinde çalıştırma yasağı. Kanun, kadın işçilerin doğumdan önce 6 ve do-ğumdan sonra 6 hafta olmak üzere 12 haf-talik süre içinde çalıştırılmalarını ya^ak et-miştir (İş kn. md. 70; Gebe ve Emzikli Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyle Emzirm؟ Odaları ve Çocuk Bakım Yurtları [Kreş] Hakkında tüzük md. 2). Gebe kadınlar, doğumlarından geriye doğru 3 ay süreyle (Umumî Hıfzıssıhha kn. md. 177) ve mua-yene sonunda hekim raporuyle sıhhî sakın-cası belirtilen emzikli kadın işçiler, doğum-dan sonraki ilk 6 ay içinde ağır ve tehli-keli işlerde çalıştırılmazlar (Tüzük md. 4), emzikli kadın işçilere ayrıca ara dinlenm^le-ri ve çalışma dolaylıkları sağlanmıştır (TÜ-zük).
• Gece çalıştırma yasağı, iş kanunu, sağlığa, ahlâka ve aile düzenine ilişkin düşüncelerle işverenin işçilerini gece çalıştırma yetkisini de sınırlamıştır. Bu konuda özel olarak, sanayie ait işlerde on sekiz yaşını doldur-mamış erkek çocuklarla her yaştaki kadın-ların gece çalıştırılmaları kaide olarak ya-saktır (iş kn. md. 69). Ancak bazı şartlar-la on sekiz yaşını bitirmiş kadın işçilerin sanayie ait işlerde gece postalarında çalış-tırılmalarına izin verilmiştir (Kadın işçile-rin Sanayie ait İşlerde Gece Postallında Çalıştırılma Şartları Hakkında tüzük). Bu^ nunla beraber, işçilerin gece ça^şmaları 8 saati geçemez (iş kn. md. 65; Tüzük md. 3; Umumî Hıfzıssıhha kn. md. 175).
• ٨٠٢ V،؛ su altında çalıştırma yasağı, iş ka-nunu (md. 68), yukarıki düşüncelerle ma-den ocakları ile kablo düşemesi, kanalizas-yon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde on sekiz ya-şını doldurmamış erkek ve her yaştaki ka-dınların çalıştırılmalarını yasaklamıştır.
٠ Çalıştırmak ettrg. f. Birini veya bir şeyi bir işte kullanmak: Onlar seni beni çalıştırıyorlar (H.R. Gürpınar). Bir arada yiyenlerse hiç konuşmuyorlar, […] hızla tahta kaşıkları çalıştırıyorlardı (K. T^lıir). Esk. istihdam etmek. II işletmek: Koca bir müesseseyi tek başına çalıştırıyor. (M) ÇALİŞ i. (fars. çâltden, nazla salınmak’-tan). Esk. Salınarak yürüme. ¡1 Savaş, mü-cadele etme. II Çiftleşme, birleşme. (M)
