ÇAMPA

Çinhindi’nin Güney Çin denizi kıyısında hint etkisinde kalan bir krallık (III.-XVII. yy.). Bu krallığın Hue bölge-sinden doğduğu sanılır. M.s. 137’ye doğru ilk defa yapılan bir kuzey seferinden sonra Çam’lar*, kıyı ile Annam Cordillere’i ara-sında, güneye doğru kısa zamanda yayılan bir devlet kurmayı başardılar (192). Çam-pa’nın bilinen ilk merkezi bugünkü Kuang-nam bölgesindeydi; burada IV. yy.a kadar çıkan, hükümdarlara ait hintçe adlar taşı-yan sanskritçe kitabeler bulunmuştur. Çam-pa krallığı, VII. yy.da, Turan’ın güneyinde, Tra-Kieu arkeolojik mevkiine yerleşmişti. Çampa’nın merkezi, daha sonra Güney’e doğru çok uzakta, bugünkü Phan-Rang, Panduranga’ya gitti. Bu göç, IX. yy.ın so-nuna kadar sürdü: o zaman merkez, Ku-zey’de, VII. yy.daki merkezin bulunduğu aynı bölgede indrapura’ya götürüldü.
Çampa, kısa zamanda Hindistan’ın etkisin-de kaldı. Buddha’cılık IV. yy.da krallıkta yayıldı: Dong-Duong’un ünlü Buddha’sı A-maravati sanatının güzel bir örneğidir. Çam-
pa, o zaman Çin’i, özellikle denizden teh-dit edecek kadar güçlü bir ülkeydi (431), fakat birçok defa kuvvetli komşusunun saldırısına uğradı. 446’da, Çampa’nın sal-dırılarını sona erdiren bir çin akını so-nunda Hue talan edildi. 530’da yeni bir ha-nedan Çin’in hâkimiyetini zorla kabul etti, fakat bu tabiliğe Çinhindi çok zor kat-landı. Kendi birliğini kuran Çin’e karşı koyamadı: İndrapura, imparator Yang-ti kı-taları tarafından, VII. yy. başında talan e-dildi. Çin’in siyaset üstünlüğü, gene de bu ülkeye çin medeniyetini kabul ettiremedi. Çampa VII. ve VJII. yy.larda Mavalipu-ram’ın Pallava kültürünün ve Tamoule ede-biyatmın etkisi altında kaldı. Çampa, Lin-yi’nin ele geçirilmesiyle güçlenince iki ayrı tehlike ile karşılaştı: kuzeyde Vietnam’ın ve Çinhindi kıyılarında ticarethaneleri yer-leşen Cri-vijaya deniz imparatorluğunun teh-didi. Vietnam’ın ilk millî hanedanları, Dinh (968-980) ve ilk Le (981-1009) hanedanları, Çampa’yı indrapura’yı bırakıp Güney’e 300 ١٤٨١ uzaklıktaki Binh-dinh’e çekilmek ZO-runda bıraktılar. Çam’lar, durmadan daha Güney’deki eyaletlerine çekildiler. Bu sıra-da bölgeleri, gücünün zirvesine ulaşmış ve ^11. yy.ın iki defa Çampa’yı işgal etmiş olan Khmer imparatorluğunun hücumlarına açık durumdaydı. XIII. yy.m ikinci yarı-sındaki Moğol istilâları tehlikesi yüzünden, Çampa ile Vietnam arasında bir süre için uzlaşma kuruldu, fakat Kubilây Han tara-fından zorla kabul ettirilen himaye uzun zaman devam etmedi, çok geçmeden Çampa ile Vietnam arasında çarpışmalar yeniden başladı. Kral Çhebong-nga (1360-1390) dev rinde, Vietnam’ı neredeyse ortadan kaldıra-cak son bir saldırıdan sonra Çampa, bugün Vietnam’ın merkezini teşkil eden eyaletleri-ni Kuzey komşusuna bırakmak zorunda kal-dı. Çampa, XVII. yy.da ortadan kalktı. Çampa devrinden Vietnam’ın Kuang-nam, Binh-dinh ve Phan-rang eyaletlerinde görü-len anıtlar kalmıştır. Günümüzde Çam’lar küçük etnik gruplarla temsil olunurlar. (L)
ÇAMPARAN, Hindistan’da Bihar eyaleti-nin kuzeydoğu köşesinde, Bandak ve Bagh-mati ırmakları ile Nepal arasında İdarî bö-lüm; yüzölçümü 5 717 km2; 3 006 211 nüf. (1961). İdare merkezi, Motihau (32 620 nüf.). Mahatma Gandhi, 1919’da çivit otu yetişti-ricilerine karşı çaparan satyagraha hare-ketini burada başlattı. 1815 Nepal antlaş-ması Saganli kasabasında imzalandı. Çam-paran’da, imparator Asoka’nm (M.Ö. 250) Buddha’cılığı yaymak amacıyle diktirdiği ve üstünde imparator buyrultuları kazılı olan kum taşından üç sütun bulunmaktadır. Bunlar sırasıyle Lavriya Nandangarh, Lau-riya Araraj ve Rampurva’dadır. (L)