İKİNCİ BİN YILIN hemen başlarında, Asya bozkırlarında yaşayan küçük göçer grupların kısa ömürlü ancak tarihteki en güçlü ve büyük imparatorluklardan biri haline gelişini ve bu impa-torluğun kurucusu Cengiz Han’ın öyküsünü anlatan birçok yazılı kaynak günümüze ulaşmıştır. Bu yazılı kaynaklar arasında Moğol diliyle yazılmış olan “Moğollar’m Gizli Tarihi” adlı yapıt hem birinci elden yazılmış tek eser Giması nem gc K.C7iGinoıcn sonra yszii-mış olan birçok esere kaynak oluşturması açısından elimizde bulunan en önemli kaynaktır.
“Moğolların Gizli Tarihi” nin kim tarafından kaleme alındığı bilinmese de kitabın sonundaki nottan ne zaman ve nerede yazılıp tamamlandığı anlaşılabiliyor. Moğolların hangi soydan geldikleriyle ilgili mitsel bir anlatımla
küm sürdüğü ve geleceğin imparatoru (Cengiz Han ünvanlı) Temuçin’in nasıl bir ortam içine doğduğu konusunda bilgi verir.
Eserdeki anlatımdan birinci bin yılın sonu ve ikinci bin yılın başlarında Moğollar’m kabile düzeyinde bile bir örgütleri olmadığı ortaya çıkıyor. Tek tek aileler ya da bir kaç aileden oluşan küçük birlikler halinde uçsuz bucaksız steplerde yaşayan Moğollar, henüz yerleşik hayata geçmemişlerdi- Sürekli
ırar c\f*&;çj”!(inırsîîîr ‘Ari!*îinni! jjjın’j
J~’~ – -‘b“i -i* iliîî i ı*_iü
çok avcılığa dayalı ilkel bir ekonomi söz konusuydu. Düzenli bir şekilde tarım yapılmadığından yerleşik hayata geçiş ve kent merkezlerinin oluşumu olanaksız hale geliyordu. Dağınık bir yaşam sürdüren göçebe Moğollar’m kapsamlı bir devlet organizasyonu kurup işletmeleri de olanaksızdı, işte böyle bir ortamda 1100’lü yılların orta-
Bin Yılın İ
1100’lü yıllarda Orta Asya steph bir güç yükseldi. Bütün Asya’yı altına alacak ve büyük bir kültür olacak bu gücün mimarı da 800 yıl Washington Post gazetesinin düzen, ankette “1000 yılın adamı ” seçilecek National Geographic dergisine kapak biri,her işine “müngke tengri-yin (mengü tanrının aücüMe) diyerek 1000yılın imparato,
başlayan ve Çince yazılmış iki elçi raporunu da kapsayan eserin Moğollar’m kullandığı takvime göre, sıçan yılının yedinci ayında Büyük Kurultay toplandığı zaman, Keluren Nehri’ndeki Ko-de Adası’nda saray kurulduğu sırada yazılıp tamamlandığı belirtiliyor. Verilen tanım 1240 yılına karşılık gelmektedir. “Moğollar’ın Gizli Tarihi” nin Uygurca harflerle yazıldığı düşünülen aslı tam metin olarak ele geçirileme-miştir. Araştırmalara kaynaklık yapan
ftupyardi yıucc yc y&vıumış vıaiisasıusi.
Başlıktaki “gizli” sözcüğünün anlamı Prof. Haenisch’e göre, iktidarı elinde bulunduran aileye ait, başkaları tarafından okunmasına izin verilmeyendir. “Moğollar’m Gizli Tarihi” ilk bölümünde Moğollar’m türeyişini mitsel bir anlatımla yanısıtırken öte yandan da ikinci bin yılın başlarında Asya bozkırlarında nasıl bir yaşam tarzının hü
annda, Moğollar arasında önde gelen kişiliklerden biri olan Yesugai’nin karısı Hoelun bir erkek çocuk dünyaya ge-dıdi. Onan Nehri yakınlarında doğan 3u çocuğa, babasının Tatarlardan esir ildiği birinin adı olan ve “çelik” anlamına gelen “Temuçin” verildi. Hiç kimse bilmese de elinde kan pıhtısıyla doğan bu çocuk 1196 yılında Cengiz Han adını alacak ve tarihteki en büyük imparatorluklardan birinin kurucusu olacaktı.
Temuçin henüz dokuz yaşındayken babasının akrabalarından birinin on yaşındaki kızı Borte’yle nişanlandı. Bu nişanlanmanın gereği olarak Bor-te’nin yanında kalan Temuçin’in babası geri dönüş yolunda konakladığı bir Tatar grubunca zehirlenerek öldürülünce, Temuçin annesi ve kardeşlerinin yanına döndü. Babasının lideri olduğu grup ölüm haberini alınca, Te-
muçini, kardeşlerini ve annesini gruptan dışlayarak yalnızlığa mahkûm ettiler. Böylece geleceğin hükümdarı sağlıksız ve güvensiz bir yaşam sürmeye başladı. Akrabaları tarafından kaçırılıp öldürülmek istenen Temuçin kaçıp tutsaklıktan kurtulmayı da başardı.
Temuçin babasını kaybettikten sonra sefil bir hayat sürdürmüş olsa da, han soyundan geldiği için bazı haklarını koruyabildi. Daha önce bir kez görüp ayrıldığı Borte’yle evlenmesine izin verildi. Bu arada, atlarını çalan bir klandan onları geri almış ve hayatı boyunca en iyi iki dostu olacak insanlardan biriyle, Boorçu’yla tanışmıştı.
Güç toplama ve klanını yeniden bir araya getirme düşüncesinde olan Temuçin, EÎoörçu’yla birlikte babasının dostluk kurduğu Kereitlerin reisi Ong-han’ı ziyarete gider. Onghan’a “Eskiden babamla dostluk kurmuştun. Şim-
di sen benim babam gibisin. Düğün hediyem olan şu hediyeyi sana getirdim” diyerek, düğününde hediye getirilen kara samur kürkü verir ve Ong-han’dan yardım ister.
Onghan Temuçin’e:
“Kara samur kürküne karşılık olarak, Senin dağılmış olan ulusunu Tekrar birleştirey im l Samur kürküne karşılık olarak,
Senin parçalanmış olan ulusunu Tekrar düzene sokayım!
Böğür karına,
Boyun göğüse (nasıl bağlı ise)
(Bu iş de) öyle olsun!” diyerek karşılık verir. Temuçin Asya bozkırında güçlenme yolunda ilk adımlarını atmış olsa da henüz tanınan ve kabullenilen bir güç olamamıştı. Babasının, annesini ellerinden kaçırdığı Merkitler,Temuçin’in evini basıp karısı Borte’yi kaçırdılar.
Londra’daki Britanya kütüphanesinden Cengiz Han’ın savaşlarını ve cenaze törenine katıianların kılıçtan geçirilişini gösteren iki minyatür.
Bütün Asya’ya hükmedecek olan Temuçin bu olay sırasında zayıflıklarından birini gösterir ve canım kurtarmak içim kansiiîi btakş Bsiİub-Hj!-düîî Dağı’na kaçar.
Meıkiı ceMikes: geçtiğinde de dağdan ine: ve fcet sabah Buman-Hal-dun Dağı’na tapınmaya karar verir. Temuçin bu karannt şu sözlerle dile eedrivcr.
Burhan Tepesine çıktım Burhan-Haldun un yardımıyla
Bir bitin hayatı gibi Hayatım kurtuldu “Ba i$r.aâa>
büyük korku da geçirdim, tBundan sonra) Burhan-Haldun için Her sabah tapınmalıyım,
Bunu neslim ve Neslimin nesli böyle bilsin.
Temuçin’in bu sözleri kitaptaki mitsel anlatım ve kurban töreni betimlemeleriyle birleştirilince, Asya bozkırlarında yaşayan insanların o günkü dinsel inanışları ve doğa üstü evren ya da öte dünya tasarımlarıyla ilgili bilgiler tamamlanabiliyor. Soyun türeyişini açıklayan mitsel anlatım Temuçin’in soyunu Orta Asya Türk destanlarında da sıkça rastlanan bozkurt motifine da-
1206 Timuçin Büyük Kağan Seçildi
Kurultayda ya da büyük toplantıda, 1206‘da Timuçin (Cengiz Han), Alaska genişliğinde çöl ve steplerdeki bütün Türk-Moğol insanlarının üzerinde güçlü hükümdar, ya da “Okya-nussal Hükümdar” ilan edildi. Cengiz göçebe gruplardan yavaş yavaş güçlü bir ordu kurdu. Etrafındaki en sadık destekleyicilerle, ki bunlar onun en güçlü generalleri olacaklardı, Cengiz güçlerini sadakat yemini etmiş kabile reisleri kumandası altında birimlere ayırdı. Ka-rizmatlk yeni liderin seferber etmesiyle ordusu, çevresindeki dünyayı istila edebilecek kapasitedeki bir savaş maklna-sı gibi ağır ağır ilerletildi.
1200 Gelecekte Moğollara Han Olacak ilk Kişi
Moğolistan’ın 1160’larda doğan Temuçin adlı büyük savaşçı kralı, kabile reisi babasının ölümüyle henüz dokuz yaşındayken yetişkinliğe adım attı. Henüz ergenlik çağındayken dağınık Moğol savaşçılarının bağlılığını kazanmaya başladı ve komşu göçebe kabilelere karşı yaptığı cesur akın-larla ünlendi. Böylece kendisine “Han” denmesi için gerekli olan desteği Moğollar arasından kazandı. 1200’de rakip kabileler bölgesinde kendi yönetimini oldukça sağlamlaştırdı. Bu süreçte, Tatarlar diye bilinen güçlü Türk kabilesini hemen hemen yok etti.
1221 Moğollara Karşı Müslüman Direnişi
1218’de Cengiz tarafından yollanan tacir kervanı, Harzem sınırında kılıçtan geçirildi. Müslüman şahı,
Moğolların barış elçisini öldürünce kendini, insanları, ve ülkesini tarihin en kanlı soykırımlarına mahkûm etti. Moğol ordusunun Semerkant, Merat ve Merv şehirlerini kapsayan yok etme girişimi 1219’da Ulrar ve Buhara’da başladı. Şehir halkının direnmesi sonucunda geniş kitleler kılıçtan geçirildi. Buna karşın, önemli yetenekleri olan sanatkarlar, Moğol topraklarına Cengiz’e Moğol uygarlığını kurmakta yardım için götürülürler. Devrik şahın oğlu Celalettln tarafından Harzem 1223’ten sonra geri alınmak istendi.
1209-1218 Öncü Zaferler
1209’da Cengiz Çin’in kuzeybatı sınırındaki Xi Xia’nın Tangut Krallığı’nı kolayca yenilgiye uğratarak köle yaptı. 1211’de Kuzey Çin’in Çin Hükümdarlığını yok etmek için bir sefere başladı. 1215’te başşehri Zhongdu’yu aldı. 1218’de Kara Kıtay İmparatorluğu batıda Moğol yönetimine teslim oldu.
1226 Tangut Şehri Baskını.
Tüm Batı Türkistan onun parmağı altındayken Cengiz, batıdaki Moğol yürüyüşü İçin asker vermeyi reddeden XI Xia krallığına gazabını yineledi. Vahşice savaşta Tangut yöneticileri ve entellektüellerinin yanı sıra tüm vatandaşları kılıçtan geçirildi. Kurucuları Tibet ırkından olan Xi Xia Eyaletinin bozgunu sonunda, eyalet hemen hemen ortadan kalktı. Saldırının sonuna yakın başşehir Ningxia’da, hasta olan Cengiz, 1227’nin 18 Ağustos’unda öldü.
1227
Cengiz Han’ın Cenaze Töreni
Cengiz’ln askerleri liderlerinin ölüsünü Moğolistan’a geri götürürken yollarına çıkan herkesi öldürdüler. Onan Nehri yanındaki bir dağın yanına gömüldüğüne inanılıyor.
Mezarı bugüne dek bulunamadı.
Bundan sonra 2 yıl boyunca Moğollar hansız yaşadı.
iUfJiuııı u/fdcz ua uu£.*?ıııı ıâriiıiiii yafJüifJ
yiyecek üretiminin gerçekleştirilemediği Asya steplerinde hayatta kalabilmek için gerekli olin tüm araçları üretmeyi başarmışlardı. Yukarıda içi metal plakalarla korunmuş bir Moğol savaşçı çizmesi ve yanda avda ya da savaşta kullanılan metal ok uçlan.
Cengiz Han ölümünden yaklaşık 800 yıl sonra “1000 yılın adamı” seçildi ve ünlü National Geographic dergisine kapak oldu.
/ ‘
vandırıyor. Bozkurt’un soyun türeyişini sağlayan atasal form olarak belirginleştirildiği, bunun yanı sıra doğa üstü nir güce tapınım amacıyla düzenlenen kurban törenlerinin yapıldığı gözönün-ie tutulursa, bozkır topl umunun tipik ıjtemizm özellikleri gösteren bir dini renimsedikleri anlaşılıyor. Ancak, kaynakta klanın atasal formu olarak kabul adilen ve türeyişin kaynağı olduğu dü-
şünülen Bozk’jrc’a kesin tir :_r—–
dj.ii söz ediiım:y.r n
ği düşüncesiyle Btrmn-Hıiz^n r„-tapınmaya karar verebilip:ö i nem Asya bozkırındaki sosyaE örgütlenme -.e din anlayışındaki ilkellik göz önünde tutulursa Cengiz Han’ın imparatorluğunu kurma konusundaki ustalığı ve başarısı daha iyi değerlendirilebilir.
karne;. K^r: ya gelip Te anlamına
1229 Ogeday Büyük Han Seçilir
Moğollar Cengiz’in varisi 3;arak ilk karısından olan 3ört çocuğun en iyi huylusu Dgeday’ı kabul ettiler. Yöne-: siliğinin ilk yıllarında Oge-3ay Jin’in istilasını tamam-adı. Güney Song Hüküm-sarlığı’na savaş ilan etti ve Batı Asya boyunca yeni bir terör kampanyasına girişti.
1241 Avrupa’nın İstilası
1238’de Rusya’yı yendikten sonra Moğol ordusu 1241 Nisan’ın-da Polonya’ya ve Macaristan’a yaptığı iki kollu saldırıyla Avrupa’yı sarstı. Toton şövalyeleri bile Moğol atlıları için denk güçte değillerdi, ölüm haberinin gelmesiyle istilacılar steplere çekildi ve Avusturya kurtuldu.
1245 AvrupalIlar Hanları Ziyaret Eder
Moğolların Avrupa’daki saldırılarına karşılık olarak Papa IV. Innocent, Giovanni da Pian del Carpini’yi büyük Hanla diplomatik bağlantılar kurması için gönderdi. Carpini Guyuk’un tahta çıkma törenine katıldı. Guyuk, Fransız misyonerini bir istek ile geri yolladı:. “Gel , Yüce Papa ve bize hürmetini göster”. Möngke’nin tahta çıkmasından hemen sonra 1253’de Fransız Kralı tarafından gönderilen William Von Ruysbroeck saraydaki hayatı kaleme aldı.
Aralıkta Ogeday’ın
1235 Moğolistan’ın Başşehri Karakurum
1234’teki Jin yenilgisinden sonraki yıllarsa Ogeday babasının gösterişsiz yönetim •merkezini, muhteşem yapıları ve hükümet sarayı duvarla çevrilmiş bir şehre dönüştürdü. Bu şehir yağma, haraç ve yağma sonucu eyaletlerden esir edilen zanaatkarla yapıldı. Muh-t e ş e m salonları dünyanın her yerinden elçileri ve tacirleri oraya çekti.
1241-1246 İlk Kadın Saltanat Vekili
Oğlu Guyuk ve onun kuzeni, Cengiz’in büyük oğlunun oğlu Batu arasındaki dönemde tahta, Ogeday’ın dul eşi Törege-ne hakim oldu. Onun merhametsiz entrikalan siflıcurıda Batu’nun katılmadığı 1246 kurultayında Guyuk han seçildi. Guyuk’un 1248’ deki ölümü büyük olasılıkla aile arasındaki savaşı önledi.
1251 Tolui Ailesinin Tahta El Koyması
1248’de kocasının ölümünden sonra, Gu-yuk’un dul eşi Oğul Ga-imiş, Ogadel’in oğulları ve kardeşi Çağatay için gücü elinde tutmayı denedi. Ama Cengiz’in küçük oğlu Tolui’nin oğlu Möngke 1251’deki seçimi kazandı. Ogeday’ın Prensleri ona karşı suikast yaptığında, Möngke onların birçoğunu idam ettirdi, Ogul-Gaimiş bir halıya sarılarak, boğulması için nehre atıldı.
1259 Song Kalesine Saldırı
Hezhou’nun Song şehrine saldırmak üzere Moğol ordusu, Yangt-ze Nehri’ni teknelerden yapılmış köprüden geçmeye kalkışınca yüzlerce asker azgın sularda öldü. Sefer boyunca Möngke’nin ölümü başka bir ardıllık krizine neden oldu. Kubilay da kardeşi Arık Böke de tahtta hak İddia ettiler. Kubilay 1260’da zaferi kazandı.
Ogodei’s palace at Karakorum
1-4. Storehouses or wewuneiw. t Pouıble«ıte oijgfe 7 ‘ khan’s-great gcrlW
” —Private l|«itments
‘Gate guardhouse jadpfaer building! v Wall of palace ^-enclosure
¿J8ain patacç
Town|§İ Stİİfe SSi statait
Bugünün Moğolistan’ında halk Cengiz Hanı hâlâ saygıyla anıyor. Ülkenin hemen her yerinde Cengiz Han anısına dikilmiş anıtlar önünde ona saygısını sunan insanlara rastlanıyor. Birçok Moğol elinde Kan pıhtısıyla doğacak yeni hanı bekliyor.
sayılabilirdi. Ancak, Moğolların bu kadar büyük bir güç haline dönüşmelerini sağlayan asıl neden siyasal ve sosyal alanda yapılan reformlar oldu. Cengiz Han altıncı kardeşine iki farklı görevle sorumluluk verdi. Bunlardan birincisini “Bütün halkı kendi adlarına göre ayırarak, analarımıza, bize, kardeş ve
1258 Bağdat Kuşatması
Möngke, Müslüman dünyasını kontrol altına almak için kardeşi Hülagü’yü Bağdat’a gönderdi. Şehri kuşattı, duvarları yıktı, halifeyi öldürdü ve böylece 500 yıllık Abbasi Halifeliği’ni sona erdirdi. Şehrin, Hıristi-yanlar hariç bütün nü-fusunü kılıçtan geçirtti.
1274 -1281 Japonya Seferi
Kubilay Japonya’nın bağlılığını istedi, fakat kibirli bir
sessizlikle karşılaştı. 1274’deki başarısız deniz saldırısıdan sonra, Kubilay daha çok gemi yaptırdı. 1281’de iki Moğol filosu Kyus-hu’ya saldırdı, ve Japonlar tarafından Kami-kaze (bölücü rüzgar) denilen tayfuna yakalandı. Han’ın 150.000 kişilik ordusunun çoğu savaşta öldürüldü ya da boğuldu.
O 1:
A
1269 Kubilay’ın Yeni Yazısı
Moğolların kendile-
rina ait \/Q7ilı Hillori
1294 Kubilay Hanın Ölümü
Kubilay Han, en
oowHtrii İnancının \/o
yı oyiüııüıı Ölümünden sonra dünyadan elini eteğini çekti. 1294 yılında öldüğünde diğer han-
İıl^lgr ıjvgrıjnHg hgjg gıj_
cü vardı fakat, bu güç
■7a\/ıflpmiQ+ı M/*\A/“\ll<arm
¿-«-»yıIlCİl I 1 V ııı
son Büyük Han’ı da Moğolistan’a gömüldü. Büyükbabasının ki gibi onun mezarının yeri de bir sır olarak kaldı.
ılr Ki
i’iırfo fjClfllI
BDrum Tower
Obseıv«ory(
Urungu Akgü
Kaynaklar:
Anonim, Moğolann Gizli Tarihi, 1240
Edward M., Genghis Khan, National Géographie, Aralık. 1996
înan A., Moğolların İçtimaî Teşkilâtı, Ankara 1944
giz Han) adıyla hükümdar seçtiler (1196). Cengiz Han kendine bağlı olanlar tarafından han seçilmişti ama hanlığının büyük kurultayda onaylanıp herkes tarafından kabul edilmesine kadar oldukça uzun bir süre geçecekti.
Bu aşamadan sonra Cengiz Han peşpeşe zaferler kazandı. Bütün rakiplerini birer birer yendi. Kendisine itaat edenleri bağışladı, karşı gelenleri acımasızca cezalandırdı. En büyük mücadelesini Tatarlar’la yaptı. Tatarlar konusunda o kadar hassastı ki, Tatar halkını esir ettiğinde, boyları arabaların dingilbaş seviyesinden yüksek olan tüm Tatarları kılıçtan geçirtti. Geri kalan küçük çocukları da ülkenin dörtbir yanına dağıtarak erimelerini sağladı.
Bozkırdaki gücünü iyice pekişte-ren Cengiz Han için 1206 yılı geçirdiği en parlak yıl oldu. Eski arkadaşı Ca-muha’yı ihanetinden dolayı öldürttü. Aynı yıl Onan Nehri’nin çıktığı noktada yapılan Büyük Kurultay’da bütün bozkır kabilelerinin ortak kararıyla Büyük Han ilan edildi.
Cengiz Han asıl başarısın; bu tarihten sonra elde etti. Doğuda ve banda ardı ardına savaşların kazanılıp sınırların genişlemesi başlı başına bir başarı
lerden almışlardır. Bu yazının Çince seslerdeki yetersizliğini gören Kubilay, 1269’da Tibetçe’ye dayanan
v/oni hir \/Q7i rirfa\>Q r’iU’arHı Panc.
.. jim-i y”v«,«ı. ,
pa denen yazı Uygurca’nın yerine
nor>moHİ>/oû rlo l^”ı ıKilav/’irt Hu” s_ yı_/yı ı luuıyöu uu i \ı_ikjııuy ıı ı mu
kümdarlığı boyunca diplomatların ve ziyaretçilerin Moğol topraklarından engellenmeden geçebilmelerini garanti eden bronz pasaportların üzerinde kullanıldı.
1260
Memlûk Bozgunu
Moğollar, Memlükler karşısında Ayn Jalut yakınında ilk büyük yenilgilerini alırlar. Memlükler, Ba-tu’nun küçük kardeşi, islâ-miyeti yeni kabul etmiş Golden Horde’un hanı olan Berke tarafından desteklendiler. Moğollar topraklarının çoğunu ellerinde tuttular, fakat Orta Do-ğu’daki yayılmaları durdu.
1267 Kubilay’ın İmparatorluk Başşehri Doidu
1267’de Kubilay, eski Jin baş-k^nti ZhongdurVun ygpıng Cjn’jn vq-
ni başkenti Doidu şehrini kurmaya_yoktur ve yazıyı U
Ucişıauı. Duyuı ı im şüi m ue reı\jı ı yakınlarındadır.
oğullarımıza taksim et, öyle ki, keçi çadırda oturanlarla tahta kapılı evdi oturanlar ayırt edilsin.” sözüyle dili getirmiştir. Bu ifade, halkın hüküm ranlık hakkını elinde bulunduranla arasında paylaşılmasının yanı sıra, yö netimsel açıdan da çok önemli bi noktayı vurgulamaktadır.
Halkın kendi adlarına göre ayrılma sı ve keçe çadırlarda oturanlarla taht kapılı evde oturanların belli olması imparatorluk sınırları içindeki etnil oluşumun tablosunu ortaya koyacak böylece ülkeyi yönetmek daha kola’ hale gelecekti. İkinci görev olarak, bi cezalandırma ve ödüllendirme sistem getirilmesi ve alınan kararların ma\ kaplı bir deftere yazılması istenmişti] Bunun anlamı, Moğol ülkesinde artıl kaydı tutulan formel bir hukuk siste minin yerleştiğiydi.
Cengiz Han, bir göçebenin oğlı olarak doğduğu ve sefil bir hayat sürdü ğü bozkırlardan inanılmaz bir güç ola rak yükseldi. Hiç bir üst düzey sosya organizasyonu gerçekleştirememiş olaı bozkır toplumunda ana dili Moğolca’y yazıya geçirmek için gerekli olan alfa beyi Uygurlar’dan alsa da, yerleşik ha yata geçmenin erdemlerini batıya v< Çin’e yaptığı seferlerde yakıp yıktığı yağmaladığı şehirlerde öğrense de, eli geçirdiği şehirlerde el işçiliğiyle uğra şan nitelikli insanların binlercesini ül kesinin çeşitli yerlerine dağıtma, hiç ol mayan sosyal organizasyonları sıfırdaı başlayarak kurma ileri görüşlülüğüni gösterdi. Elinde olmayan bir malzeme den yeni bir kültür yaratmayı denedi Bunu da büyük ölçüde başardı.
1227 yılında öldüğünde ardılların; neredeyse bütün Asya’yı miras bıraktı Ordularının önünden kaçan halkla kültürlerini batıya taşıyıp yeni sentez lerin oluşmasına neden olurken, 80( yıl sonra Washington Post gazetesiniı düzenlediği bir ankette, içinde yaşadı ■giinıZ~“Bin Yıiîn Âdâmı’’ seçüeLeğin ve iinlii National Geopranhic derpişim
kapak olacağını asla bilemezdi. Bu güı Moğolların bir çoğu sıkışıp kaldıklar dünyaya kapalı ülkelerinde hâlâ elindi kan pıhtısıyla doğaç havalivle vasıvorlar.
