Cıva (Hg) fiziksel çevremizi oluşturan toprak, su ve havada çeşitli bileşikler hali» de, değişik miktarlarda bulunan ve insanlar tarafından alındığında olumsuz bazı etkileri olan bir elementtir.
Atmosferdeki cıva miktarı genellikle
0.01 ug/m^ün altındadır. Trafiğin yoğun olduğu büyük kentlerde ölçülen cıva 1-14 ugm3 arasında değişmektedir. Klor alkali fabrikaları çevrelerindeki atmosferde en çok 100 ug/1, cıva madeni işletmelerinde 20 mg/m5 düzeyinde cıva ölçülebilmektedir.
Temiz bir yüzey suyundaki cıva miktarı, kural olarak 0.1 ug/1’den azdır.
Besin maddelerinde değişik miktarlarda cıva bulunabilmektedir. Balık dışındaki besinlerin bir bölümünde ölçülen cıva 0.05 mg/kg’ın altındadır. Bu cıvanın bir bölümünü değişen miktarlardaki metil cıva oluşturmaktadır. Temiz sularda yaşayan balıklarda 0.2 mg/kg’dan az cıva ölçülmesine karşın, bu miktar cıva İle kirlenmiş sularda yaşayan balıklarda 20 mg/kg’a kadar yükselmektedir.
Metalik cıva, inorganik cıva bileşikleri, kısa zincirli alkil cıva bileşikleri (metil ve etil cıva) fenil cıya ve metoksietil cıva bileşikleri çeşitli özelliklere sahip olup, bunların metabolizmaları ve zehirlilik dereceleri de önemli ölçüde farklılıklar gösterir. Metalik cıvanın sindirim yolundaki emilme olanağı zayıf olmasın? karşın, buhar şeklinde solundu-
Endüstri, Hastahaneler • v.b.(a)
KAYNAKLAR
Cıvanın fiziksel çevre ve canlı varlıklar arasındaki akış şeması.
ğunda akciğer tarafından kolaylıkla tutulur.
İnorganik cıva tuzlan sindirimden sonra dahi çok zayıf olarak abaorbe edilebilirler. Fenil ve metoksietil cıva bileşikleri orta derecede emilirler.
Absorde edilen metalik cıva beyin ve böbreklerde birikerek sinirler üzerinde zararlı olur. İnorganik cıva tuzlan böbreklerde birikir, böbreklerin çalışmasını aksatır. Krsa zincir yapılı alkil bileşikleri de sinir sisteminde birikmelere neden olarak sinirsel arızalan yol açarlar. Bunlar plesantayı geçerek ana rahmindeki çocuğun sinir sisteminde zarar yaparlar. FenH ve metil ok sİ etil cm birleşikleri insan bünyesinde kolaylıkla ayrışarak cıvaya dönüşürler.
Ağızdan alınmak koşulu İle kısa zincirli alkil cıva bileşikleri, cıva bileşiklerinin en zehirli olanlarıdır. Günde 4 ug/kg vücut ağırlığı miktarındaki metil cıva, yetişkinlerin duyarlı oragnlannda önemli sinirsel hasara neden olur. Bu miktar metil cıvaya maruz kalındığında kan ve saçlardaki biriken miktar 10-50 kat daha fazla olmaktadır. Eğer 10 güvenlik faktörü kullanılırsa, günde 0.4 ug/kg ya da 30 ug/70 kg. vücut ağırlığının üzerinde kısa zincirli alkil cıva alınması çok tehlikelidir.
devir hızı kavramıdır. Bir ekosistemde herhangi bir anda var olan bitkisel organik madde miktarı; bitkilerin metabolik hızı, yaşam süresi, aşınmaya dayanıklılığı, hayvanlar tarafından yenilme >hızı ve derecesi gibi çeşitli etkenlere bağlıdır. Canlıların kendi kendilerini yenileme süresi devir hızı olarak ölçülür.
Devir hızı kavramının pratik önemi ormancılık ve tarımda görülür, örneğin büyük çam ağaçlarının oluşturduğu Toros ormanlarında canlı ağırlık yüksek, üretim ise nispeten düşüktür.
Dolayısıyla devir hızı da düşüktür. Torosların eteğinde, üzerinde devamlı hayvan otlayan bir ovada ise, dönüm başına ova bitkilerinin canlı ağırlığı ormandan düşük, üretim ve devir hızı ise kat kat fazladır, iki mısır tarlası düşünün. Biri yılda bir ürün, öteki ise yılda iki ürün ve riyor. İkinci tarlanın birincisinden fazla ürün verdiğini anlamak, yalnız canlı ağırlığı ölçerek olası değildir. Ancak devir hızı bilindiği zaman, aynı canlı ağırlığa rağmen, ikinci tarlanın birinciden fazla üretim yaptığı anlaşılabilir.
