ÇİFTLİK

Ç İF TL İK ; Alm. Bauernhof, farm, Fr. Ferme,
İng. Farm. Zirâat yapılan ve farklı şekillerde işletilen
muayyen büyüklükteki toprak parçaları.
Osmanlı Devletinin son zamanlarında toprak hukukunda
kullanılan bir ıstılah olup, dört çeşittir:
1. Reâyâ çiftliği: Osmanlı Devletinde mîrî
topraklar, bir takım parçalara bölünür, peşin kira
demek olan tapu bedeli karşılığında işleyecek kimselere
verilirdi. Böylece irsî ve devamlı olan bir kira mukavelesi (sözleşmesi) yapılarak, çiftçi bu
toprağı işlemekle mükellef olurdu. İşletmediği
takdirde toprak elinden alınıp, başkasına verilebildiği
gibi, çiftçiye bâzan toprağın boş bırakılmasından
doğan zararları ödeme mâhiyetinde “resmî”
veya “levendlik akçesi” adı verilen bir tazminat
da ödetilirdi. Reâya çiftliklerinin sahası verime
göre muhtelif miktarlarda olmaktaydı.
2. Hassa çiftliği: OsmanlIların bilhassa ilk
devirlerinde sipahi timarlarında doğrudan doğruya
sipahiler tarafından işletilen ve kılıç yeri denilen
çiftlikler ve çayırlardır. Ayrıca hassa olarak bağ,
bahçe ve değirmen kayıtlarına da rastlanmaktadır.
Sipahiler, bizzat, kendisi ve âilesi toprak işleri ile
uğraşmak istemedikleri takdirde kiraya vermekte
serbest idiler. Bu şekilde kira ve kiraya veriş, örf
ve âdetlere göre ayarlanan bir nevi ortakçılık idi.
Bununla beraber böyle çiftlikler, sipahinin mutlak
mülkü olmayıp sipahi bunları kimseye satamazdı.
Satsa bile bu satış ancak kendi zamanı için muteber
tutulmakta, sonra gelen sipahi bu satış muamelelerini
feshedebilmekteydi. Bu çiftlikler 19.
yüzyılda devletin diğer toprakları arasında kaybolmuş
veya husûsî mülkler şeklinde şahıslara
mâl edilerek, son devrin büyük çiftliklerinden bazılarının
teşekkülüne sebeb olmuştur.
3. Askerî çiftlikler: Askerî maksatlı çiftliklerdir.
Timarlı sipahilerden ayrı olarak, çiftçi askere
verilen topraklardır. Bu çiftlikleri işleyenler vergilerden
muaf olup, aralarında nöbetleşe sefere
giderlerdi. Yaya, atlı ve yörüklerin ellerinde bulunan
çiftlikler böyle çiftliklerdendir.
4. Büyük zirâî çiftlikler: Osmanlı Devletinin
son zamanlarında zengin kimselerin sahib oldukları
çiftliklerdir. Çiftlik sahibi, ortağa verdikleri bu çiftliklerden
gelen mahsulü ortakçılarıyla paylaşırdı.