ÇİVİZÂDE HACI MEHMED EFENDİ

ÇİVİZÂDE HACI MEHMED EFENDİ; Osmanlılar
zamanında yetişen Hanefî mezhebi fıkıh
âlimlerinden. On sekizinci Osmanlı Şeyhülislâmıdır.
Babası, Kânûnî devri şeyhülislâmlarından
Çivizâde Muhyiddîn Mehmed Efendidir. Dedesi
Müderris Çivi İlyas Efendi sebebiyle Çivizâde diye
meşhur olmuştur. 1530 (H.937) senesinde İstanbul’da
doğdu. 1587 (H.995) senesinde İstanbul’da
vefât etti.
Aslen Muğla taraflarından olan Çivizâde Mehmed
Efendi ilk tahsilini babasından gördü. On üç
yaşındayken babasıyla birlikte hac vazifesini yerine
getirdi ve Medîne-i münevvereyi ziyâret etti.
Hac yolculuğu sırasında bâzı fıkhî metinleri ezberledi
ve pekçok âlim ile görüşüp ilimlerinden istifâde
etti. Babasının vefâtına kadar onun ilminden
istifâde etti. 1547 senesinde babası vefât edince,
zamanın ileri gelen âlimlerinden Pervîz Efendi,
Taşköprüzâde ve Karasili Haşan efendilerden ayrıca
Anadolu Kazaskerliğinden emekli Ma’lül
Emir Efendiden ilim öğrendi. Rumeli Kazaskeri
Abdurrahmân Efendinin hizmetinde bulundu. Ondan
icâzet aldı. Bilâhare onun kızıyla evlendi.
1557 senesinde Kasımpaşa Medresesine, sonra
da Süleymâniye Medresesine müderris tâyin
edildi. 1569 senesinden îtibâren, Şam, Kahire, Bursa,
Edime ve İstanbul Kâdılıklannda bulundu. Anadolu
ve Rumeli Kazaskerliği vazifelerinde de bulunduktan
sonra 1579 senesinde emekliye ayrıldı. İki
sene sonra Sadr-ı Ulemâ ve 1581 senesinin son aylarında
Şeyhülislâm oldu. Beş sene üç ay altı günŞeyhülislâmlık makamında bulunduktan sonra 1587
senesinde İstanbul’da vefât etti. Eyyûb Sultan civarında
babasının kabrinin yanma defnedildi.
Çivizâde Hacı Mehmed Efendi ömrünü İslâm
dînini öğrenip insanlara öğretmeye vakfetmişti.
Cömertliği, güzel ahlâkı, Selef-i sâlihine bağlılığı,
onlar gibi olmaya çalışması ile tanınırdı. İnsanlara
zulüm edenlere hiç müsamaha göstermez,
haksızlığa uğrayanların haklarını alıp zulmü ortadan
kaldırırdı. Pâdişâha ve Sadrâzama gerekeni
çekinmeden söylerdi. Sadrâzamın Şeyhülislâmın
ayağına gelmesi hâdisesi ilk defa Çivizâde Hacı
Mehmed Efendinin şeyhülislâmlığı zamanında
vâki oldu. Sadrâzam Özdemiroğlu Osman Paşanın
ilk olarak, Şeyhülislâmı makâmmda ziyâret etmesi
daha sonraları âdet hâline getirildi. Çivizâde
Hacı Mehmed Efendi, fakir, zengin, pâdişâh, vezir,
âmir, memur bütün insanların sevgisini kazanmıştı.
İnsanlara sık sık nasihat eder, Allahü
teâlânın emir ve yasaklarını anlatırdı. Kibir ve
gururdan uzak durur, tevâzuyu elden bırakmazdı.
Emrinde çalışanlara güzel muâmele eder, onların
sıkıntılarını giderirdi.
Pekçok talebe yetiştirmiş olan Çivizâde Hacı
Mehmed Efendi, edîb, şâir ve aynı zamanda hattat
idi. El-Eşbâh ven-Nezâir adlı esere ta’likâtı vardır.
Çivizâde Hacı Mehmed Efendi zamanındaki
diğer devlet büyükleri gibi birçok hayır eseri yaptırmıştır.
Zeyrek yakınlarında bir câmi ve medrese,
Kürkçübaşı Süleymân Ağa Câmii yanında bir
mescit yaptırmıştır.