çocuk edebiyatı

Çocukların düşünsel, duygusal ve toplumsal yönden
gelişmelerine katkıda bulunmak, gizli yeteneklerini ortaya
çıkarmak için yapılan yayın etkinliklerine topluca
verilen ad.
“Çocuk edebiyatı” deyiminin kapsamına masallar,
efsaneler, romanlar, öyküler, şiirler, anılar, oyunlar, çocuk
dergileri, ansiklopedileri, antolojileri, vb. girer. Büyükler
için yazılan çeşitli konulardaki genel kültür sanat
ve edebiyat kitapları da, ayrıntılardan ayıklanarak, yalın
bir dile indirgenerek, çocuk kitapları olarak piyasaya
sunulmaktadır.
Bu konuda, yanlış anlamaları önlemek için iki noktanın
altını çizmek gerekir: Çocuk edebiyat ürünlerinin
bir bölümü, artık çocuk olmayanlar tarafından da zevkle
okunabilir; Daniel Defoe’nun Robinson Crusoe’si
(1709), Jonathan Swift’in Tom Sawyer’\ ve Huckleberry
Finn’in Maceraları^ 885) gibi birçok kitap, çocuklar tarafından
okundukları halde, çocuklar için yazılmamışlardır.
Bu noktalara dayanılarak, bir çocuk edebiyatı
olup olamayacağı konusu, çeşitli dönemlerde tartışılmıştır.
Birçok yazar, bir çocuk edebiyatı olamayacağını
ya da çocuklar için ayrı bir edebiyatın oluşturulmayacağım
ileri sürmüştür. Ne var ki, büyükler için yazılan
her tür kitabın dil, anlatım ve içerik bakımından çocuklarca
anlaşılamayacağı, büyüklerin sorunlarıyla çocukların
sorunlarının ayrı olduğu göz önünde bulundurulursa,
çocuklar için özgün bir edebiyatın oluşturulması
gerekliliği daha iyi anlaşılmış olur.
Çocuk yayınlarında daha çok eğitici, öğretici yön
ağır basar. Sağlam bir dil beğenisi ve bilinci kazandırmak,
çocukların dünyaya umutla ve gerçekçi bir gözle
bakabilmelerini sağlamak, onlara insancıl değerleri çeşitli
yollarla öğretmek, çocuk yayınlarının ana amaçları
arasında sayılabilir.
Çocuk edebiyatının gelişmesindeki önemli etkenlerden
biri de, resimli masal ve öykü kitaplarının ortaya
çıkması ve yaygınlaşmasıdır. Ayrıca, çocuk kitaplıkları
kurulması yolunda yapılan çalışmalar, çocuk edebiyatının
gelişmesine ve zenginleşmesine büyük katkıda bulunmaktadır.
Dünya ülkelerinde çocuklar için ayrı bir edebiyatoluşturmak, özel yayın programları çizmek, ancak XVI.
yy’dan sonra gerçek anlamda ele alınabilmiş, çocuklar
konusunda yazılan bilimsel yapıtların yanı sıra, onların
okuyabileceği türde kitapların çıkarılması, dergilerin
yayınlanması gerçekleşebilmiştir.
Bağımsız bir çocuk edebiyatının başlaması ve gelişmesiyle
ilgili ilk bilinçli girişimler, İngiltere’de başlamış,
öbür Avrupa ülkelerine oranla zengin sınıfın daha önce
belirdiği bu ülkede, bu sınıfın insanları, çocuklarını eğitecek
kitaplara gereksinme duymuşlar ve 1774’te doğrudan
çocuklara yönelik ilk kitap (bir tekerlemeler derlemesi)
yayınlanmıştır. Sonradan bütün dünya ülkelerinde,
çocuk yayınlarına özel bir önem verilmiş, masal,
destan, vb. edebiyattürlerindeki yapıtların çevirileri yapılmış,
ünlü yazarlar bu yolda çeşitli yapıtlar vermişler,
çocuk dergileri çıkarılmış, çocuk kulüpleri kurulmuştur.
Dünya edebiyatında “çocuk klasiği” denilebilecek
türde yapıt verenler arasında yukarda sözü edilen yazarlar dışında Cervantes (Don Kişot), Andersen (Masallar),
Jules Verne (Denizler Altında 20 000 Fersah, vb.),
A. de Saint-Exupéry (Küçük Prens), H. Beecher Stowe
(Tom Amca’nın Kulübesi), Stevenson (Define Adası),
Collodi (Pinokyo), Charles Dickens (David Copperfield),
Louisa M. Alcott (Küçük Kadınlar), La Fontaine
(Masallar), E. Porter (Polyanna), J. Spyri (Heidi), Lewis
Carrol (Alis Harikalar Ülkesinde), F. Molnar (PalSokağı
Çocukları), Samed Behrengi (Küçük Kara Balık), Oscar
Wilde (Mutlu Prens), Grimm Kardeşler (Masallar), Edmondo
de Amicis (Çocuk Kalbi), Selma Lagerlöf (/V/7s7/ı
Serüvenleri), Astrid Lindgnen (Uzun Çorap), Felix Santer
(Bambi), vb. sayılabilir.
Türk edebiyatında çocukla ilgili ilk yapıtlar arasında
Divan şairi Nabi’nin oğlu için yazdığı Hayriye ile Sünbülzade
Vehbi’nin oğluna yazdığı Lütfiye-i Vehbi adlı
mesnevisi gösterilir. Tanzimat dönemine kadar halk
edebiyatı (sözlü edebiyat) türlerinden bilmeceler, halk
öyküleri, destanlar, masallar, vb., yetişkinlerin yanı sıra
çocukların da yetişmelerinde önemli rol oynamıştır.
Doğrudan çocuklara yönelik bazı kitaplar hazırlanması
konusu, Türkiye’de Tanzimat döneminden sonra
ele alınmış, Tanzimat yazarlarından Şinasi, Ahmet Mithat
Efendi, Recaizade Mahmut Ekrem, Fransızca’dan
çevirdikleri küçük öyküler ve fablların yanı sıra, kendileri
de yalın bir dille fabllar yazmışlardır. Bu dönemde
Batı edebiyatından Gulliver’in Seyahatnamesi, Hikâye-
i Robinson, Beş Haftada Balonla Seyahat, vb. yapıtlar
çevrilirken Muallim Naci, Ömer’in Çocukluğu adlı
kitabıyla, döneminin çocuklarının en çok okudukları kitaplardan
birini yazmıştır.
Türkiye’de ilk çocuk gazetesi Çocuklar İçin Mümeyyiz’d\
r (1869-1870). Onu daha sonraki yıllarda Bahçe
(1880), Çocuklara Arkadaş (1882-1883); Çocuklara
Rehber (1897-1901 ), Çocuk Bahçesi(1904), vb. çocuk
dergileri ve gazeteleri izlemiştir.
Bu arada çocuk edebiyatı konusunda, özellikle Satı
Bey’in önderliğiyle daha bilinçli girişimlerde bulunulmuş,
Satı Bey’in çağrısına uyan İbrahim Alaeddin Gövsa
(Çocuk Şiirleri), Ali Ulvi Elöve (Çocuklarımıza Neşideler),
Tevfik Fikret (Şermin) gibi edebiyatçılar, çocuklara
iyilik, doğruluk, yurt sevgisi, insan sevgisi aşılamayı
amaç alan şiirler yazmışlardır. Milli Edebiyat döneminde
de Ziya Gökalp (Altın Işık), Mehmet Emin Yurdakul
ve Akagündüz şiirleriyle, Ömer Seyfettin, Ahmet Hikmet
ve Hüseyin Rahmi de öykü ve romanlarıyla çocuk
edebiyatına önemli katkılarda bulunmuşlardır.Cumhuriyetin ilanından, özellikle de Yeni Türk abecesinin
kabulünden (1928) sonra, çocuk edebiyatı, çeviri
ve telif pek çok kitapla zenginleşmeye başlarken,
uzun ömürlü çocuk dergileri de yayınlanmaya başlanmıştır:
Çocuk Sesi (1928-1948), Arkadaş ve Çocuk
(1936-1948), Doğan Kardeş (1945-1978), vb.
1960 yıllarından başlayarak çocuk edebiyatında gerek
nicelik, gerek nitelik yönünden büyük bir gelişme
olmuş, çocuğun çağdaş dünyadaki yerinin ve öneminin
anlaşılması, düşünsel gelişmesindeki etkenlerin bilimsel
araştırmalar sonucu ortaya konması, birçok yayınevini
çocuklar için kitap dizileri yayınlamaya yöneltmiştir.
Başlangıçta çeviri çocuk kitapları yayınlanmasına
yönelik bu çaba, zaman içinde Türk yazar ve şairlerinin
çocuklar için de şiirler, romanlar, öyküler, oyunlar yazmalarıyla
daha bilinçli bir özellik almıştır.
Yakın dönemin çocuklar için yazan başlıca Türk şairleri
arasında Fazıl Hüsnü Dağlarca (Kuş Ayak), İsmail
Uyaroğul (Çocuk ve Şiir), Refik Durbaş (İkinci Baskı),
Yalvaç Ural (Sincap), çocuk romanı, öyküsü ve çağdaş
masal yazan yazarlarımız arasında da Yaşar Kemal (Filler
Sultanı ile Kırmızı Sakallı Topal Karınca), Fikret Otyam
(Can Arkadaş), Bek\r \ı\d\z (Acılı Çocuklar), Gü\ter\
Dayıoğlu (Fadiş), Fakir Baykurt (Sakarca), Ülkü Tamer
(Pullar Savaşı), Mehmet Şeyda (Ölümsüz Dostluk),
vb. sayılabilir.