çokhalkalı havza

çokhalkalı havza, Güneş sisteminde yer
alan çeşitli gezegenlerde ve uydularda gözlemlenen,
iç içe geçmiş halkalar biçimindeki
jeolojik oluşumların ortak adı. Binlerce
kilometrekarelik alanlara yayılabilen bu tür
havzalann dış halkaları, dik yüzleri içe
bakan yar tipindeki yükseltilerdir. Daha
küçük çokhalkalı havzalann sıradan kraterlere
benzemesi ve çevrelerindeki yapının
radyal çizgiler halinde yayılan püskürme
örtüsü biçiminde olması bu oluşumlann ani
ve çok sert çarpmalar sonucunda ortaya
çıktığını düşündürmektedir. Büyük olasılıkla
halkalar, çarpma sırasında gelişen krater
oluşumu sürecinin belirli bir aşamasında
yapılanmıştır, ama bunlann çarpma sonrasındaki
çökmenin etkisiyle oluştuğuna ilişkin
varsayımlar da bulunmaktadır. Tekne
biçimindeki kraterler ile havza yapıları arasında
değişen çeşitli yapılara da rastlanır;
bunlar çoğunlukla, merkezinde bir doruğun
buluhduğu krater oluşumları ile merkezinde
doruk halkaları yer alan daha büyük krater-,
ler biçimindedir. Ay yüzeyinde yer alan
çokhalkalı havzaların en belirginleri Ay’ın
görünmeyen kesiminde bulunduğundan, bu
yapıların belirli jeolojik oluşumlar olarak
tanımlanması, oldukça geç tarihlerde ve G.
K. Gilbert (1893), Ralph B. Baldwin (1949
ve 1963), W. K. Hartmann ile G. P. Kuiper
(1962) gibi ABD’li astronomların ve jeologlann
çalışmaları sonucunda gerçekleşti.
1960’larda ABD Jeolojik Araştırma Kurumu
tarafından yürütülen Ay’ın haritasını
çıkarma çalışmalan sırasında, stratigrafik
birimlerin belirlenmesinde çokhalkalı havzalar
çok önemli rol oynamıştır.