CUMHURİYET HALK PARTİSİ (CHP)

CUMHURİYET HALK PARTİSİ (CHP);
Türkiye’nin ilk siyâsî partisi. 9 Eylül 1923 günü
“Halk Fırkası” adıyla kurulmuş, 10 Kasım 1924 günü
Cumhûriyet Halk Fırkası” adını almıştır. Daha
sonra “Cumhuriyet Halk Partisi” olması kurultayda
kararlaştırılmıştır. Partinin ilk genel başkanı
Atatürk olmuştur. Ölümünden sonra İsmet İnönü
genel başkan olmuş ve 14 Mayıs 1972’de toplanan
genel kurula kadar genel başkanlığa devâm
etmiştir. Bu târihten, parti kapatılıncaya kadar genel
başkanlığı Bülent Ecevit yapmıştır. 1992’de
çıkarılan kânunla açılması üzerine Deniz Bay kal
genel başkanlığa seçilmiştir.
CHP, 1946 yılına kadar tek parti olduğundan
aralıksız iktidarda bulundu. Türkiye’de fikir ayrılıkları
fazla olan ve en çok bölünen bir partidir. Bu
partiden ayrılmalar 1945 yılında başlamış ve istifâ
eden milletvekilleri 7 Ocak 1946 günü Demokrat
Partiyi kurmuşlardır. Partiden ikinci ayrılma 1967
yılında oldu. İstifâ eden 47 milletvekili ve senatör
Güven Partisini kurdular. 1972’de toplanan kurultayda
fikir ayrılıkları tekrar ortaya çıkarak 14 milletvekili
ile senatör partiden ayrıldı. Aynı sene Ferit
Melen hükümetinden bakanlar çekilince, eski
genel başkan İsmet İnönü ve diğer milletvekili ve senatörler
partiden ayrıldılar. Bu ayrılmalardan sonra
partinin 94 milletvekili ile 19 senatörü kaldı.
CHP iktidar ve politika hayâtında çeşitli değişikliklere
uğradı. 1950 yılında iktidârı seçimle
Demokrat Partiye bıraktıktan sonra bir daha tek başına
iktidar olamadı. 1960 ihtilalinden sonra kurulan
koalisyon kabinelerine ortak oldu ve 1965 seçimlerinden
sonra tekrar ana muhalefet partisi durumuna
düştü. 12 Mart muhtırasından sonra birincive ikinci Nihat Erim hükümetlerine yine ortak oldu.
Bundan sonra yapılan iki seçimde de tek başına
iktidâr olamadı. 12 Eylül 1980’de Silahlı Kuvvetlerin
iktidâra el koymasından sonra partiler kapatılınca
partinin siyâsî hayâtı geçici bir müddet
durdu. 1992’de çıkarılan eski partilerin açılmasına
dâir kânunla yeniden siyâset sahnesine döndü.
CHP politikasının temeli amblemindeki altı
okla altı ilkeyi temsil edecek biçimde şekillendirilmiştir.
Bunlar: Cumhuriyetçilik, milliyetçilik,
halkçılık, lâiklik, devrimcilik ve devletçiliktir.
Partinin ekonomik görüşü devletçilik ağırlıklı karma
ekonomi olarak bilinir.