Cumhuriyet Halk Partisi

9 Eylül 1923’te kurulan siyasal parti. Mustafa Kemal tarafından
Halk Fırkası adıyla kurulan,Anadolu ve Rumeli
Müdafaai Hukuk Cemiyetinin devamı niteliğini taşıyan,
ilk başkanlığını Mustafa Kemal’in, genel sekreterliğini
de Recep (Peker) Bey’in üstlendiği Cumhuriyet
Halk Partisinin (kısaltması CHP) adı, 10 Kasım 1924’te
Cumhuriyet Halk Fırkasina çevrildi. İlk temel ilkelerine
(cumhuriyetçilik, halkçılık ve milliyetçilik), 1931’deki
üçüncü kurultayında, üç yeni ilke (devletçilik, laiklik, inkılapçılık)
eklendi. Atatürk’ün ölümünden sonra 26
Aralık 1938’de yapılan ilk olağanüstü kurultayda, parti
tüzüğüne “Atatürk’ün partinin bânisi (kurucusu) ve ezelî
başkam”, cumhurbaşkanı seçilmiş olan İnönü’nünse
“partinin değişmez genel başkam” olduğu işlendi. Genel
başkanın ancak “ölümü, görev yapmasını engelleyecek
bir hastalık ve istifa” durumlarında değişebileceği
kabul edildi. 1946 olağanüstü kurultayındaysa, İnönü’nün
önergesiyle genel başkanın değişmezliğine son
verilerek, kurultay tarafından seçilmesine karar ve
rildi.
1950’ye kadar ülkeyi yöneten Cumhuriyet Halk Partisi,
o tarihte Demokrat Parti’nin 393 milletvekiline karşı ancak
69 milletvekili çıkarabilerek muhalefete düştü.
1954 seçimlerindeyse daha ağır bir yenilgiye uğrayarak,
DP’nin 488 milletvekiline karşı 30 milletvekili çıkarabildi.
Ama 1957 seçimlerinde milletvekili sayısını
178’e yükseltmeyi başardı. 27 Mayıs’tan sonra yapılan
seçimlerde 173 milletvekili çıkarıp mecliste çoğunluk
partisi haline gelerek, kurulan koalisyon hükümetinin
büyük ortağı oldu. 1965 seçimlerini Adalet Partisine
karşı yitirerek, yeniden muhalefete dönen, 1969 seçimlerinde
de milletvekili sayısını bir önceki seçime
oranla artırmasına karşın iktidara gelemeyen Cumhuriyet
Halk Partisinde, 1972 olağanüstü kurultayında Bülent
Ecevit’in yeniden genel sekreterliğe seçilmesi üstüne
İnönü istifa etti ve bir hafta sonra Ecevit genel başkanlığa
seçildi. 1973 seçimlerinde 155 milletvekili ve
25 senato üyesi çıkararak parlamentoda en çok üyeli
parti olan CHP, MSP’yle yaptığı koalisyonla iktidara geldi.
Ama iki parti arasındaki önemli görüş ayrılıklarından
ötürü 7 ay sonra koalisyon dağıldı ve Ecevit’in erken seçime
gitme önerisinin de partiler tarafından benimsenmemesi
üstüne, patlak veren uzun süreli bunalımdan
sonra, AP genel başkanı Süleyman Demirel başkanlığında
Milliyetçi Cephe kuruldu. O tarihte yeniden muhalefete
geçen Cumhuriyet Halk Partisi, 1977 seçimlerinde
en büyük parti olma durumunu korumakla birlikte
iktidara gelmeyi başaramadı ve 12 Eylül 1980 hareketi
sonunda öbür siyasal partilerle birlikte kapatıldı (16
Ekim 1981). Kapatılmış siyasal partilerin yeniden açılabilmelerine
izin veren yasanın çıkmasından (Haziran
1992) sonra, yeniden aynı adla açılıp, mal varlığına kavuşarak,
eski delegelerle toplanan kurultayda genel
başkanlığına Deniz Baykal seçildi.