DANTE ALiGHlERi, İtalyan şairi (Floransa 1265-Ravenna 1321)

DANTE ALiGHlERi

DANTE ALiGHlERi, İtalyan şairi (Floransa 1265-Ravenna 1321). [Durante’nin kısaltılmışı olan 1>ANTE, şairin soyadı değil, küçük adıdır.] Guelfo partisi taraftarı bir burjuva ailesindendir. Guelfo’lar cumhuriyet
Degas’dart «Dansçı» detay
«la Danse»
Corpeaux’nun eseri
Fùia. Y oui iïalMh arşivi (MBYDAA’) ; Oiramlon {LAROUÜHK)
bilmek için, hekim ve eczacılar birliğine yazıldı. 1295’ten 1296’ya kadar Halk Öze] meclisinde, daha sonra priore’ltti (meslekî birlik başkanı) seçen mecliste üyelik yaptı. 1296’dan 1297’ye kadar Yüzler meclisinde üyeydi. Bütün bölgeye hâkim olmak ve Flo-ransa’nm işlerine karışmak isteyen papa Bo-nifatius Vlll’in entrikalarına karşı Tosça* na’lı guelfo’ları teşkilâtlandırmak için San Gimignano’ya elçi olarak gönderildi (1300). Priore oldu, papalık elçisi tarafından desteklenen «kara» bozguncularla savaştı: gerçekte, Ghibelini partisinin ezilmesinden sonra Guelfi partisi, «kara» guelfi (ilerici parti) ve «beyaz» guelfi (mutediller) diye ikiye bölünmüştü. Bu iki grup arasındaki kavga, iki büyük aile (Cerchı ve Donati) arasındaki kin yüzünden hızlandı. Siyasî kavgalara bir son vermek için Dante her iki partinin de başında bulunanları sürdürdü (sürgüne gidenler arasında Dante’nin dostu Guıdo Cavalcanti de vardı). Ama, ertesi yıl papa barış getirmek gerekçesiyle fransız prensi Charles de Valois’yı Floran-sa’ya gönderdi. Prens Charles, 1 kasım 1301’de şehre girdi. Prensin desteklediği Karalar duruma hâkim olunca, Beyazların bazıları sürgüne gönderildi, bazıları ölüm cezasına çarptırıldı. Bu sırada, şehirde olmayan Dante (belki de öteki elçilerle Ro-ma’da papanın yanındaydı) 1302’de sürgüne, ihtilâstan para cezasına, sonra da diri diri yakılmağa mahkûm edildi.
Sürgün yıllarının başında Dante, Floransa’-ya silâh gücüyle girme yolunu arayan Beyazlara katıldı (1302). Bütün sürgünlerin hazır bulunduğu toplantıya gitti, ama Flo* ransa’nm kendi memleketleri olduğunu u* nutan bencillikleri ve kinleri dolayısıyle sür-gündekilerden soğudu, siyasetle ilişkisini keserek memleket memleket dolaşmağa başladı. Dante, «başkasının ekmeği ne kadar acıdır, başkasının merdivenine tırmanmak ve inmek ne kadar güç bir yoldur» der. önce Verona’da soylu Scaligeri ailesinin misafiri oldu, sonra Malespina’larda (1306) ve Ri-mini’de, De Polenta’ların evinde kaldı. Bir süre Bologna’da yaşadı. Burada 1306-1308 arasında tl Conviv/o’yu (Şölen) yazdı: bu eser düzyazıyle dile getirilen felsefe ile şiirin (üç ahlâkî şiir) büyük bir düşünce yüceliği içinde birbirine karıştığı bitmemiş bîr incelemedir. Dil meseleleri üzerine latince olarak yazdığı De Vulgari Eloçuen-tia (Halk Dili Üstüne) incelemesi ve on üç latince manzum Epistole de (Mektuplar) bu dönemin ürünüdür. Bu mektupların en önemlilerinden biri aralarındaki uyuşmazlığı bir yana bırakıp imparator Heinrich VlI’yi hakem ve arabulucu olarak seçmeleri için belediyelere ve İtalyan senyörlerine yazdığı mektuptur. Dante, Heinrich VU’nin Karaları haksız çıkarıp kendisine Floran-sa’nm kapılarını açacağını ummaktaydı. Papa ile imparator arasındaki ilişkiler üzerine uöriişlerinl açıkladığı De Monarchia
«Dante ve iitrı» Floransa katedrali
tulu. /’
(Monarşi Üstüne) adlı incelemeyi de bu yüzden yazdı. Dante, bu ilişkileıi (hiç birinin ötekine üstünlük sağlamaksızın) kilise ikti-darıyle geçici iktidarın işbirliği diye anlar, öteki ünlü bir mektup da floransalı bir dostuna yazdığı Floransa cumhuriyetinin şehre dönmek isteyen sürgünler için İleri sürdüğü onur kırıcı şartları beğenmediğini açıklayan mektuptur (1315). Bu mektuptan sonra gerek kendisi, gerek çocukları, isyancılıkla suçlandırılarak mahkûm edildiler. Bu arada Dante, vakit buldukça Divina Commedia’ sına (İlâhî Komedya) çalışıyordu. Esere ne zaman başladığını; ne zaman bitirdiğini kestirmek güçtür Sürgün hayan, işsizlik, ilgi duyduğu siyasî çabalardan uzaklaşma, şairin kendini incelemesine, dünyaya tasvirci ve tenkitçi gözle bakmasına yol açtı. Eseri, acı gerçekten kaçmak, düşmanlarından öç almak, yalnız kendi hayatını değil, içinde yaşadığı devri de süre dönüştürmek için bir vesile oldu. Dante, eserinin büyüklüğü anlaşılır anlaşılmaz o hayırsız Floransa’ya dönebileceğini umuyordu. Vero-na*da fizik incelemesi yazdı; Quaestio de Aqua et Terra (Toprak ve Su Üstüne İnceleme). Ravenna’da prens Guıdo Novello Da Polenta’nın sayesinde nihayet huzura kavuştu. Dostu Giovanni Del Vingilio 1319’da Bologna’dan Dante’ye latince bir şiir yazdı: Giovanni’nin amacı Dante’ye çağının büyük olayları üzerine latince bir eser yazdırmaktı: bu eser sayesinde ona sair tacını giydi-rebileceğini söylüyordu. Dante verdiği cevapta, şair tacını giymek için «yer ve göğün birlikte işlendiği kutsal şiir» adını verdiği büyük eserin kâfi geleceğini bildirdi. Bolog-na’yı yöneten Karalardan korkarak arkadaşının yanına gitmeyi bile istemedi, 14 eylül 1321’de Ravenna’da öldü, orada gömüldü. Ateşli ve ölçülü yaratılışı, yaratıcı hayal gücü, derin gerçekçiliği, din duygusu ile yurttaşlık ve siyasî duyguları arasındaki denge ve kırılmaz gururuyle Dante bütün çağların en eksiksiz» en evrensel kişilerinden biridir.
— İkonogr. Şairin yüz hatları kesinlikle bilinmez. Ravenna’da ölümünden sonra yapılan maskının, mezarı üstündeki kabartmanın bir kopyası olduğu sanılır. Gİotto’dan (Dante, Floransa’da Podesta kilisesinin ve Assisi iş bazilikasının fresklerinde görülür) bu yana Dante’nin fizyonomisi birçok İtalyan ressamına ilham verdi: Cenacolo di Sant’ Apollonia’da (Floransa) Andréa del Castagno; Floransa Duomo’sunda Micheli-no (1465); Montefalco fransisken manastırında Benozzo Gozzoli; Raffaello, Vatikan’da bulunan Kutsamanın Tartı şı İması ve Par-nassius adlı fresklerinde Dante’ye yer verdi. Ayrıca Morzuchelli ve Putinatti, madalyalarını yaptı. Floransa katedralinden gelmiş (villa Poggio, Floransa) bir heykeli vardır. Bundan başka geçen yy.da Saint-Marceaux veya Aubé tarafından yapılan eserleri de unutmamak gerekir.
Şairin eseri sık sık resimlendi: Signorelli Divina Commedia’yı Orvieto duomo’suna (kubbe) çizdi. Botticelli, Baldini tarafından oyulan (1481) bir dizi resim yaptı ve bir el yazmasını resimledi (Berlin kütüphanesi); Örcagna, Strozzi de Santa Maria Novella (Floransa) kilisesini Cehennem ve Cennet” -len sahnelerle süsledi. Onları takip eden Gustave Doré 1861’de Divina Commedia’y\ resimledi. Romantik sanatçılar sık sık bu eserden ilham aldılar: Delacroix (Dante ve Vergilim Cehennemde, Louvre), Ary Scheffer (Dante ve Beatrice), Rafaello öncesi sanatçılardan Rossetti (Dante’nin Rüyası, Liverpool), Maignan (Dante ve Matilda). Dante, ayrıca Fuseli, de Blake ve Rodin gibi sanatçıları da etkiledi, (-> Bib-liyo.) m
Dante ile Vergtlius Cehennemde, Eugène Delacroix’mn Dante’nin Sandalı diye de anılan ve Louvre müzesinde bulunan yağlıboya tablosu (1,80 m X 2,40 m). Delacroix, bu tabloyu ilk olarak 1822’de Sason’a gönderdiğinde yirmi dört yaşındaydı ve henüz Guérin’in öğrencisiydi. Gérard ile Gros eseri çok beğendiler. O sırada Cons-titutionnerin sanat tenkitçisi olan Adolphe Thİers geleceği önceden gören bir yazı yazdı: «geleceğin büyük sanatçısını bundan iyi belirten bir eser yoktur». Tablo, kral LouisPhilippe tarafından satın alındı, (k) DANTEL veya DANTELA i. (fr. dantelle). Elbise, çamaşır, örtü v,b. eşyalara süs o-
ifiitt, Bropi’Qirautlw), Alinari-Giraudorı {LAliOUfiüK ı
Roffaello’nun eseri Volikon müzesi
«Cennette İ Ik Şarkı» DANTE’nin «İlâhî Komedya»*! için Bottkelfi’nîn çizdiği deserv
hükümetinde derebeyi soylularının yerini almıştı. Dante, 1282 anayasasıyle Floransa’ya çeki düzen veren bu «eski halk»tan geldiği için övünür. Annesi pek erken öldü, babası annesinin ölümünden hemen sonra yeniden evlendi, öğretmeni Brunetto La-tini’den ata binmeyi, silâh kullanmayı öğrendi; eğlenceli, düzensiz bir hayat sürdü (bu avarelik yıllarını daha sonraları pişmanlıkla anmıştır). Dostlarıyle, özellikle şair Guido Cavalcanti ile birlikte daha sonra dölce stil nuovo (yeni tatlı üslûp) adı verilen okulu kurdu; bu okul, kullandığı arı, sade dille, Guitonne d’Arezzo’nun İlmî ve ağır şiir dilinden ayrılır. Beatrice Portinari ile ilk defa dokuz yaşındayken karşılaştı; Beatrice yi dokuz yıl sonra gene gördü ve â$ık oldu; Vita Nuova’yı (Yeni Hayat) onun için yazdı. Bu eser, sairin günlük hatıralarını, şiirlerini ve şiirlerinin oldukça is-kolastik açıdan incelemesini kapsayan, garip bir bileşimdir (1294). Beatrice’nijı ölümü (1290), onun genç kadına duyduğu mistik aşkın ülküleşmesinde etkili oldu. Gemma Donatti ile evlendi (1290’a doğru), ondan dört çocuğu oldu. O çağın modasına uyarak dostlarına gönderdiği mektuplara şarkılar, baladlar, soneler ekliyor, sitemlerini, öğütlerini, aşk sırlarını, felsefî veya ahlâkî görüşlerini bu şekilde açıklıyordu. Bu şiirler arasında en ilgi çekicileri, şairin Pietra yani taş adını verdiği ve kendisini reddeden bir kadına yazdığı taşlı mısralar9dır (rime Pet-rose) [yaklş. ol. 1306-1310]. Başka güzel bir şiir de, Moroello Malaspina’ya Casentino’-dan yolladığı, aşkın gücünü yücelten şiirdir. «Ser Durante» imzasıyle yayımlanan
11 Fiore (Çiçek) adlı şiili Dante’nin gençlik döneminde yazdığı söylenir.
1289’da Campaldîno savaşma katılan Dante, 1295’ten sonra siyasî hayata atıldı. Soylulara kapalı ve sadece meslek sahiplerine açık olan kamu hizmetlerinde görev ala-
DANTE’nin maskı Vecchio sarayı. Floransa
«DANTE», Giotto’nun eseri Borgello müzesi. Floransa
ipek dantel (T)
Binche danteli (T)
msmmam
Fransa danteli (I)
Cenova danteli (T)
Malîne» dantel» (T)
Milano danteli (T)
Paris danteli (T)
Alençon danteli (î)
larak dikilen ve çeşitli ipliklerle değişik biçimde örülen seyrek dokuma. || Tejm, yol. Dantel şeklinde kesilen herhangi bir şey. (Halk dilinde tentene de denir). || Dantel zemini, motiflerin dışında kalan ilmek kısmı. || Dantel anglez («İngiliz danteli»), Büyük Britanya’da iğ ile yapılan Devonshire danteli, Buckingham danteli, İrlanda danteli, Hamilton danteli gibi türleri bulunan dantel.
— Ciltc. Dantel baskı, ciltlenmiş bir kitabın kenarları üzerine, ince altın yaldızla yaldızlama demiri yardımıyle yapılan süsleme: Dantel baskı, din kitaplarında ve lüks ciltler üzerinde bulunur.
— Tekst, örgü dantel intibaını vererek dokunmuş yünlü, ipekli, simli v.b. kumaş. j| Dantel zemin, üzerine dantel dolguları izlenebilen ince tül zemin.
— ANSİKL. Dantel, genellikle kadınlar tarafından iğne, tığ ve mekikle örülen veya makinede dokunan, yatak takımlarında ve çamaşırlarda kullanılan zarif süsleme malzemesidir. Danteller, kalitelerine veya kullanıldıkları yere göre keten, pamuk, yün, sunî veya sentetik ipek gibi ipliklerle ö-rülebildikleri gibi, altın veya gümüş simlerle de yapılabilir veya süslenebilir, tik zamanlarda, dokuma kumaşlar üzerinden iplik çekerek, ajur veya tül tipi bir fon üzerine iğne veya tıg ile dolgular yapılarak hazırlanan dantellerden sonra, düğümleme, Arap şebkası ve tenerif ortaya çıktı; daha sonraları makinelerde de dokunan çok mükemmel cinsleri meydana getirildi.
Dantelleri yapılış cinsine göre iğne danteli
Fiti o. LAROVHHE
vc. l1a,ue{i olarak iki bölüme ayırmak mümkündür. Her ikisinde de genellikle tek bir motif veya motifler topluluğu birbirle-riyle birleştirilerek ya uzun şeritler veya kumaşlar meydana getirilir. iğne dantelleri. Bir kumaş üzerine veya kumaşsız olarak iplik veya ibrişimle işlenen dantellerdir. Bunlar adlarından da anlaşılacağı gibi, iğneyle yapılır. Bu dantellerde çeşitli motife rastlanır. İğne dantelleri dışında, yine iğne İle yapılan oya*, dolgu9, sarma* adlı işlemeler vardır. Ayrıca gerilmiş kumaşlar üzerine yapılmış işlemeler arasında kalan kumaş kısmın kesilmesi suretiyle elde edilen veya kumaşları yer yer oyarak, belli bir motife göre, oyuk yerlerin kenarlarının sarılması şeklinde meydana getirilen danteller yapılır. Bir de kumaştan belirli sıra ve sayıda çözgü ve atkı ipliği çekerek, o kısımlardaki” iplikleri yer yer sarmak veya boğmak yoluyle özel motifler meydana getirilen iğne işleri mevcuttur. Türkiye’de, iğne oyası ile dantelcili-ğin başlangıç tarihini tespit etmek mümkün değildir. Bugün bile (ürk kadınının başlıca işlerinden biri olan ve Avrupa’da ancak XV. yy.da ortaya çıkan el işlerinin buralara Türkler eliyle gitmiş olması gerçek dışı değildir. Dünyada ilk ün yapan danteller Venedik dantelleri olmuştur. XVI. yy.ın modasına göre, elbise yenlerinin, çamaşırların ve yatak takımlarının, dantellerle süslenmesi gerekmekteydi. Louis XVI zamanında, Fransa’da dantel kullanmak çok modaydı. Bu moda, dantel yapımını bir boş zaman faaliyeti olmaktan çıkardı ve bir sanayinin doğmasına yol açtı.
Tığ dante ileri. Birbirlerine özel ilmiklerle bağlanan, renkli ve değişik cins ipliklerle örülen bir dantel çeşididir. Elde, tığ iğnesiyle veya karo adı verilen tezgâh* larda iğ ile yapılır. İğler üzerine sardı bulunan çeşitli renk ve cins iplikler, tezgâhın dönmesi ve özel bir tığ sistemiyle, birbirlerine ilmiklenerek bağlanır ve bir bütün meydana getirir. Karolarda dokunan en güzel tığ danteli İrlanda dantelidir, fakat Venedik ilmiği de bu yolda taklit edildi. İğ dantelleri, iğne dantellerinden hemen sonra görünmeğe başladı ve en ünlü merkezi Milano, Cenova, Ragusa ve Venedik şehirleri oldu.
Bütün bu açıklamalara göre bugün, ne tip olursa olsun, dantelleri üç tip üzerinden sınıflandırmak mümkündür:
1. El dantelleri (dantela veya oyalar). Bunlar kadınların elle yaptıkları dantellerdir.
2. Afakine dantelleri. Bunlar zanaatçılar tarafından tezgâhlarda otomatik örülen dantellerdir. (Makine dantelinde günden güne sentetik iplik kullanılmaktadır, iç çamaşırlarının gittikçe sade biçim alması ve esnek iplikten yapılan ağ dantelin daha çok korsecilikte kullanılması sebebiyle, çamaşır danteli 1966’dan bu yana eski önemini kaybetmiştir.)
3. Karma danteller, Bunlar bir kısmı otomatik olarak dokunan sonradan elle birleştirilen motiflerden meydana getirilen dantellerdir.
Bugün dantel, normal günlük giyim eşyasında süs olarak çok az kullanılmakta ve daha çok çamaşır ve yatak takımlarında
danteller (1} iğne işi (T) tığ işi
Bruges danteli (T)
Burano danteli (İ)
Chantilly danteli (T)
Cluny danteli (T)
Flandres danteli (T)
DANTEL
İngiltere danteli (T)
Argentan danteli (İ)
«korta nes i motifli dantel
«yıldız molifli dantel örtü
«menekşe» motifli ara dantel
«örümcek’
motifli dantel bardak altı
■Danlelacı»
Delft’Iİ Vermeer’în eseri
varlığını sürdürmekledir. Türkiye’de çok gelişmiş bir sanat olan iğne oyası ve tığ danteli bugün artık el ile yapılmamakta ve bu iş alanına yavaş yavaş mekanik tezgâhlar hâkim olmaktadır.
Makine dantelleri el dantellerine nazaran çok daha ucuz olduğu halde eski güzelliklerini de kaybetmemiştir. Calais ve Lyon’daki fabrikaların mamullerinin bugünkü moda dünyasında önemli bir yeri vardır. Paris süsleme sanatları müzesinde, eski dantellerin en güzel örnekleri vardır. Ayrıca. Puy şehrindeki Crozatier müzesiyle Bayeux müzesinde eski mekik ve iğ, Alençon’daki Oz£ müzesinde de iğne oya ve dantellerine ait çok güzel koleksiyonlar bulunur. (t-M)
Dantelacı, Delft’li Vermeer’in en karakteristik resimlerinden biri, Louvre müzesinde. 1665’e doğru yapılan bu tablo (0,24 m
X 0,21 m), zarif bağlantılı hafif renkleri, değerli dokusu, uyandırdığı yumuşak, huzur verici duyguları ile dikkati çeker, (I*) DANTEL ağacı blş. i. Çok dallı ağaç veya ağaççık. Yaprakları basit ve düz kenarlı, çiçekleri salkım veya başak şeklinde ve dal ucunda olur. Tropikal Amerika’da yetişir. (Amillerde yetişen ^ dantel ağacının [Lagetta lintearia] kabuğu kat kattır; suda bir süre yatırıldıktan sonra birbirinden kolayca ayrılan katlar, oldukça düzgün ve açık renkli bir ağaç görünüşü verir. Dantelaya benzeyen bu do-
ku, hasır, yaka veya tuvalet eşyası yapımında kullanılır.) [L]