DEMİRYOLU

DEMİRYOLU

DEMİRYOLU blş. i. Üzerinde taşıtların yol aldığı madenî unsurlardan (raylar) kurulu ulaşım yolu. | Teşm. yol. Taşıtların ray üzerinde hareket ettiği ulaştırma sistemi. (Bugün, demiryolu ilk anlamını değiştirmiş, bu çeşit ulaşım sistemini gösteren bir terim olmuştur. Yolun kendisi tren hattı veya hat terimiyle belirtilmektedir.) [Bk. ANSİKL,] Demiryolları, demiryolu idaresi. || Demiryolu donatımı, bir demiryolu hattının işletmeye açılmasını sağlayacak olan bütün araç ve gereçler.
— ANSİKL. Dy. Demiryollarının büyük çoğunluğunda, mesnetler üzerine (longrin, travers, kampana) oturtulmuş ve üzerinde çekici ve çekilen araçlardan meydana ge* len dizilerin islediği çift sıra çelik raylar kullanılır.
• Tarih. Demiryolu, çekilen taşıtların belli bir yönden şaşmaması ve sürtünme direncinin azaltılması için yapılan araştırmalardan doğmuştur. Bu bakımdan tarihi çok eskidir. Tahta raylar 1670 yılında İngiltere’nin Newcastle bölgesinde kullanıldı;
XVIII, yy.ın ortalarından itibaren üzerleri demirle kaplandı, tekerleklere çember geçirildi. Bu değişiklikler sayesinde, o devirlerin tek çekici gücü olan atlarla, eskisine göre iki mislinden fazla ağırlığı çekmek mümkün oluyordu.
Fakat, bugünkü anlayışımıza uygun demiryolu, lokomotifin bulunmasıyle birikte doğdu. Madenî raylara gelince, bunların ilk şekline 1776 yılında rastlıyoruz. O tarihte, Sheffield yakınlarında, bandajsız tekerleklere yön veren köşebentlerden bir hat kurulmuştu.
İlk demiryolu müsaadesi, 1801 yılında, Wandswarth ile Croydon arasında ray üzerinde atlı araba seferi düzenlemek isteyen bir şirkete verildi. Uzunluğu 16 km’yi bulan bu hat, üç yıl sonra işletmeye açıldı. Ancak, daha 1802 yılında Vivian ve Trevithck acılarında iki İngiliz ilk buharlı makine ruhsatını aldılar. Bunlardan birincisi köşebentler yerine, üzerlerinde oluklu makaraların yuvarlanmasına elverişli çubuklar yaptı. Sonra da, makaranın yolun içine bakan tarafındaki çıkıntısını muhafaza ederek bugünkü demiryolunun ana özelliğini ortaya koydu.
Demiryolunun gelişmesi lokomotifin gelişmesine bağlıdır, 1770 Yılında ilk buharlı araha deneyini Joseph Cugnot adındaki
Fut». *Y1c ıhı Jtailt, Bor (fi, Lebrun, ft.N.C.F. (LAROUMtK)
DEMİRYOLU
147
elektriklendirilmiş makaslı demiryolu
triyoj garı (Lyon)
bir triyaj garında ray-frenlerinı İdare eden kumanda kulesi