denizaltı çatlak kuşağı

uzun, dar ve
dağlık denizaltı oluşumu. Çoğunlukla, okyanus
tabanında 1,5 km derinliklere kadar
inen sırtları ayırır.
En büyük çatlak kuşaklarına Büyük Okyanusun
doğu kesimlerinde rastlanır. Bu kuşaklar,
birkaç bin kilometre uzunlukta ve
100-200 km genişliktedir, ayrıca birkaç kilometrelik
yükseltiler içerir. Büyük Okyanustaki
her çatlak kuşağı aslında, sırtlardan ve
bunların arasında yer alan yüzlerce kilometre
uzunlukta ve onlarca kilometre genişlikteki
çukurlardan oluşan karmaşık bir yapıdır.
Atlas Okyanusunda görülen daha kısa
birçok çatlak kuşağı, Orta Atlas Sırtıyla
birleşmiş durumdadır. Büyük Okyanus ve
Atlas Okyanusundaki çatlak kuşakları birbirlerine
hemen hemen paralel konumda
doğu-batı doğrultusunda uzanırlar. Hint
Okyanusundaki durum çok iyi incelenmemişse
de, kuzey-güney doğrultusunda uzanan
ve Büyük Okyanusun doğusunda görülen
kuşaklarla kıyaslanabilecek özellikte
birkaç kuşak saptanmıştır.
Okyanus tabanlarında, magnetik alan şiddeti
son derece düzenli bir biçimde değişen
hatlar bulunur. Ayrıca bu hatlar, sırt boyunca
ya da yükselti eksenine göre, ayna
görünümlü bakışımlı yapıdadır. Çatlak kuşağı
boyunca sırt tepelerinde görülen ötelenmelere
magnetik hatlardaki ötelenmeler
eşlik eder. Büyük Okyanusun Kuzey Amerika
açıklarındaki bölümlerinde, deniz tabanında
herhangi bir okyanus ortası sırt
bulunmaz. Ama burada da, 1.175 km’lik
Mendocino çatlak kuşağı boyunca belirgin
magnetik hatlar görülür. Çatlak kuşaklarının,
okyanus sırtı oluşturan kesimlerinin
dışında kalan bölümlerinde depremoluşmaz.
Çatlak kuşakları ile magnetik ve sismik
olgular arasındaki ilişkiler deniz tabanı
yayılması kuramıyla açıklanabilir. Bu kurama
göre, okyanus yükseltileri ve sırtları
yayılma merkezleridir ve bu merkezler boyunca
yermantosundan düzenli olarak yükselen
volkanik maddeler, birbirini izleyen
düşey dilimler halinde kabuğa eklenir. Dilimlerin
katılaşması ve soğumasıyla birlikte,
bu yeni okyanus kabuğu içindeki magnetik
mineraller, yerin magnetik alan şiddetinin
egemen yönü ve değişimleriyle uyum içinde
magnetikleşirler. Yeni oluşan dilim, yayılma
merkezleri boyunca sürekli olarak yarılır
ve yarılmayla ortaya çıkan yarım yüzeyler,
birbirinden uzaklaşan iki katı levhanın
birleşik parçaları haline gelirler. Bu nedenle
çatlak kuşağının, çıkıntı yapan sırt ekseni
boyunca olan bölümü, karşıt yönlerde hareket
eden levhalar arasında kırıklı bir sınırdır
ve sırt dönüşme kırığı olarak adlandırılır.
Bu dönüşme kırığı boyunca görülen hareket
farklılıkları, sismik incelemelerle saptanan
kırık hareketleriyle uyum içindedir.