DEVİNGEN

DEVİNGEN sıf. (devinmek’ten devin-gen). Yeni. Fiz. Sürekli olarak hareket eden, devinen.
— Astron. Bk. HAREKETLİ.
— Fizyol. Devingen damar, kan damarlarının genişliğini düzenleyen sinir sistemi damarı.
— G. Santl. Hafif madenlerden yapılma sanat eseri. (Amerikalı heykeltıraş Alexander Calder’in bulduğu devingenlerin elemanları [levha, palet, tüy, taçyaprağı v.b. biçiminde] bir çubuğa tutturulur ve hava akımlarına uyarak hareket eder. [Eşanl. MOBIL.].)
— Sil. Esk. Devingen kale, tahtalardan veya ağaç dallarından yapılma devingen bir korunma aracı. (Bir kaleyi muhasara edenler, kaledeki müdafllerln oklarına karşı kendilerini korumak üzere bunları ileriye sürerlerdi.)
+ Devingenlik i. Yeni. Hareket etme yetisi.
— Bakterlyol. Bk. ANSİKL.
— Bot. Harekete elverişli canlı maddenin niteliği. Devingenlik bitkilerde ya hücre_ ı-çinde (sitoplazma hareketleri) veya yer değiştirme seklinde (myxomycetes, anterozoit 1er) olur.
— Fiz. Bir iyonun devingenliği, alan şiddeti bir birim şiddetinde olan bir elektrik alanında hareket eden iyonun hızı. Bk. AN-
KtKL.
— Jeol. önceleri tek bir kütle oluşturmuş büyük kara parçalarının, koparak birbirinden ayrıldıklarını ve bugünkü yerlerini büyük slal bloklarının «serbest akıntıları» sonucunda aldıklarını savunan görüş.
— Nöroloji. Letierant devingenliği, felçli kaslara yakın kas gruplarının, bu kasların hareketsizliğini kısmen gidermek amacıyle yaptığı hareket. (Letievant devingenliği, henüz tamamlanmamış bir felç kabul edilebilir.)
_ ANSİKL. Bakteriyol. Bazı bakteriler sıvı
ortamlarda özgül bir hareket gösterir. Genellikle bu özgüllüğün titrek tüycuklerden ileri geldiği kabul edilmektedir. Bazı bilginler ise, bakterilerdeki devingenliğin, hücre zarını etkileyen sitoplazma kasılmalarından ileri geldiğini kabul ederler.
— Fiz. Bir elektrolitteki iyonların devingenliğini ölçmekle bir iyonun yarıçapı bulunur. MnOı gibi renkli bir iyonun hızını bulmak için U seklinde bir cam tüp kullanılır. Tüp içine potasyum permanganat çözeltisi, onun üstüne de iki çözüntü karışmayacak şekilde potasyum nitrat çözeltisi konulur. Elektrotlar bu çözeltiye daldırılır, elektroliz olurken MnOı iyonları anoda doğru gittiklerinden anottaki seviye yükselir. Gaz halindeki iyonların devingenliğini ölçmekle bu iyonların yapıları hakkında bilgi edinilebilir. (LM)
DEVİNMEK geçz. f. (esk. türk. k.). Yenid. Hareket etmek: Devinmektir ana derman he-ınişe (Lâmiî Çelebi).
+ Devindirmek etrg. f. Yeni. Hareket etmesini sağlamak, hareket ettirmek.
4 Devinim i. Yeni. Hareket.
+ Devinme i. Yeni. Hareket etme.
— Astron. Devinme olayı, Yer’ln dönme ekseninin tutulum düzleminin normali etrafında bir koni çizecek şekilde çok yavaş olarak dönmesi. || Ilı m noktalarının devinmesi, Yer’in dönme ekseninin devinmesi sonucu ılım (bahar) noktalarının geriye kay-masıyle bahar başlangıcının yıllık ilerlemesi. Bk. ANSiKL.
— ANStKL. Astron. Yer küresi ekvatorda şişkin ve ekvator düzleminde tutulum düzlemine doğru eğimli olduğu için Ay ve Güneş’in çekim kuvvetleri yerin ekvatorunun eğimini değiştirmeğe; Güneş, yer ekvatorunu tutulma düzlemi ile üst üste getirmege ve Ay da Yer’in ekvatorunu, tutulum düzlemi ile 5° eğimli olan kendi yörünge düzlemi ile üst üste getirmeğe yönelir. Değişik düzlemlerde bulunan bu iki gökcisminin çekim kuvvetlerinin bileşkesi, sabit kabul edilen tutulum ile gök ekvatorunun kesin noktalarının değişmesine yol açar. Bunun sonucu olarak ilkbahar (Y -gama) noktası da tutulum düzlemi üzerinde sürekli olarak geriye doğru kayar, böylece kış ve ilkbahar arası kısaldığı için ilkbahar her yıl normalden biraz daha önce başlar. Buna ılım noktalarının devinmesi denir. Bu devinme, çok karmaşık olan devinme hareketinin yal-
nız bir bölümüdür. Bunun dışında, devinmenin devirli olan bölümüne üğrüm4 denir Yıllık devinme yaklaşık olarak 50″,3 kadardır. Buna ay-giin devinmesi denir. Gezegenlerin yarattığı tedirginlikleri de gözönüne
almak gerekir. Bu tedirginlik, tutulum düz-le.m‘.nin uzaydaki konumunu yılda 0″,48’lik küçük bir açı kadar değiştirir. Bunun sonucu olarak (T) noktası da yılda 0″,12 kadar ilerler. Bu küçük devinmeye gezegen devinmesi denir. Genel devinme bu iki devinmenin cebirsel toplamıdır. Günümüzde kabul edilen yıllık değeri 50″,256’dır; devinme sabiti denilen bu değer astronominin temel sabitlerinden bindir. Devinme konisi 25 760 suremn ad’-
yılda tamamlanır; başka bir deyimle Yer — Denize. Pusulanın sapmalarını incele-eksenı 25 760 yılda tutulum kutbu etrafında 1Tlek >S’n gemi ile su yüzünde devir veya tam bir koni çizer. Ilım noktalarının de- devirler yapılması. || Devir dairesi, bir ge-
— Astrol. Esk. Devr-i ihtiyari, on iki günlük uğurlu ve uğursuz günler devri.
— Astron. Bir gezegenin, bir gökcisminin dolanımını tamamlayıp yeniden ilk durumuna geldiği zaman. (Bk. ANSİKL.) || —Esk. Devr-i âfilab, güneş çemberi. j| Devr-i İçtimaî, güneşin bulunduğu meridyenden iki defa geçişi arasındaki zaman. || Devr-i kamerî. on dokuz yıllık bir zaman ölçüsü. I’ Devr-i micerî, ayın etrafındaki hale. I Devr-i nticumî, sabit yıldızlardan birinin baş meridyenden iki defa geçişi arasındaki zaman. || Devr-i ¡emsi, yirmi sekiz yıllık
vınmesı sonucu, ilkbahar noktasından Gü neş’in art arda iki geçişi arasında kalan zaman aralığı (dönencel* yıl), Güneş’in sabit bir noktaya göre hesaplanan tutulma boylamının 360° artması için geçen zaman aralığından (yıldız yılı) daha kısadır. Yıldız yılı ile dönencel yıl arasındaki fark, Güneş in tutulma boylamının 50″,256 kadar artması için geçen zamana eşittir üğrüm hesaba katılmamak şartıyle basit bir orantı işlemiyle bu fark 20 dakika 23 saniye olarak bulunur. İlkbahar noktalarının devinmesi yüzünden Hipparkhos zamanındanberi Y noktasının takımyıldızlara göre durumu 28° kadar değişmiştir. Bunun sonucu olarak burç işaretleri ile aynı adı taşıyan takımyıldızları bölgeleri arasında bir fark meydana gelmiştir. Y noktasının ters yönde devinmesi yılda 50″,3 ve yerberi noktasının dognı yönde devinmesi yılda 11″,6 kadardır. Böylece yerberi noktasının tutulum ile lgili boylamı yılda 61″,9 (1’1″,9) kadar arar. Bu değişme özel olarak mevsimlerin üresi üzerine etki yapar, lipparkhos (M.ö. 128) 1 206 yıldız için r katalog düzenlemiş, yaptığı gözlemleri, iz kırk yıl önce Timokharis’in yapmış ol-ığu gözlemlerle karşılaştırarak devinme iyini bulmuştur. İlkbahar noktasının yıl-devinmesi 36″ olarak hesaplanmıştır. Bu üler 1742 ve 1762 yılları arasında Green-h gözlemevinde J. Bradley ve 1746-1762 arında da La Caille tarafından Paris ve ‘ta yeniden ele alındı. Devinme olayı-Ay ve Güneş etkisiyle ilk doğru dina-açıkianmasını Newton yaptı. Yer tam (Üre olsaydı devinme olayı da olmaya-
I. (UM)
rtSSV (Theodore Low), ameıikalı ba-(Stramford. Connecticut 1828 – ay.y. 1847 de Nt» York’a gelerek, şehrin -Basımcılarından Francis Hart’ın yanmamağa ba>;.:^:. 1859’da firmam ortak ı864’ten sonra basım tarih’: çeşitli USUİİCri ü-:üne yazılar yazdı. De in yöneticiliği sırasında basılan belli eserler ara* m dj St. Sicholad (Aziz u). Century Magazine <Yüzyıl Der-ıCentury Dictionary (Yüzyıl Sözlüğü) lir. Başlıca cxricri: The Practice of ıfcy (Basma Sanaıımr. L’yuianmas. i]; The tnventıon of Pnntmg (Ba
aralarında «çağlara» bölünür; çağların çökeltilerine kar8 adı verilir.)
— Kim. Periyotlar tablosunda, ardarda gelen iki ender gaz arasında bulunan elementlerin tümü.
— Mat. Bir fonksiyonun, bir integralin devri. (Bk. DEVİRLİ.) || Devirli bir kesrin devri, ondalık sayı olarak yazılan devirli bir kesirde, virgülden sonra veya ondalık sayıların herhangi birinden sonra sürekli olarak tekrarlanan sayı. (Periyot da denir.)
— Mekan. Bir tekerleğin tam dönüşü.
— Mus. Devr-i hindî, türk musikisinde 7 zamanlı ve 5 darblı küçük usul. || Devr-i kebir, türk musikisinde 28 zamanlı ve 12 darblı büyük usul. || Devr-i revan, türk musikisinde 14 zamanlı ve 6 darblı küçük usul. || Devr-i turan, türk musikisinde 7 zamanlı ve 3 darblı küçük usul. Bk ANStKL.
, ,_________ — Nükl. Bir reaktörün devri, herhangi bir
itlilerde ise dört veya dört buçuk katma ayarlama yapılmadan geçen nötron sayısının,
minin dümeni alabanda durumda olduğu h.?ld.?.in y“ksek süratle 360 derece döndürüldüğü zaman su yüzeyinde meydana getirdiği daireye yakın iz. (Tek pervaneli gemilerde bu dairenin çapı yaklaşık olarak gemi boyunun altı katma, çift pervaneli ge-
rYI İİAr/lo icc .. ,ıv_ı i.. i « .
E
eşittir.)
— Din. Bir müslümanın ölümünde, sağlığında ihmal ettiği namaz ve orııç gibi ibadetlere kargılık olarak ayrılan para ile, ölünün yakınlarının yaptığı dinî işlem. (Bu para, namaz ve oruç fidyesi olarak yoksul kimselere dağıtılır.) || Devir-han, Kur’an’ı daima okuyup devretmekle görevli kimse.
— Ed. Arap edebiyatında, aruz vezni ile yazılan 4-10 kıtalık bir nazım şekline verilen ad.
— Fiz. Akım. || Bir olayın gelişmesi sırasında, bir büyüklüğün yeniden aynı değeri^ almasına kadar geçen sabit zaman aralığı. || Bir radyoelemerttin devri, rad-yoelementin yarı kütlesinin bozunması için geçmesi gereken zaman aralığı: Radyumun devri 1600 yıldır. (Periyot da denir.)
— Huk. Devir ve ferağ. (Bk. ANSiKL.) || Devir ve temlik, bir kimsenin kendisine ait bir hakkı veya bir malı (gerçekte yine o mal üzerindeki hakkı) bir başkasına geçirmesi. (Sadece devir veya sadece temlik de denir.) || Devir ve temliki mümkün olmayan haklar. (Bk. ANStKL.) Devredilemeyen kişi, devredilemeyen kişiler hukukuna tabi, derebeyine bağlı kişi. Devredilemeyen kişisel hak, bazı derebeyilerinin, imtiyazlı bölgelere yerleşseler bile kendisine bağlı olanların malları üzerindeki hakkı. || Devredilemeyen mallar, tüzel kişilere^ (komün, il, hastahane, anonim şirket, ilmî demek v.b.) ait mallar. (Bunlar, gerçek kişilerin malları ve ölümlerindeki gibi el değiştirmez.) Feodal hukukta derebeyilerinin yararlandığı hak. (Buna göre, derebeyine bağlı kimseler onun adına ellerinde bulundurdukları vasiyetname yoluyle devredemezlerdi.) [Bk. ANStKL.] || Devredilemeyen toprak hakkı, bir derebeyine toprak kesenekçisinitı (mülteziminin) mallarının mira> olarak kalması. || Devredilemeyen tüzel kişilik, üyelerinin devamlı yenilenmedi sonucu varlığı surejclı ve malları üyelerinin clümü i’.c değişikliğe ug-
veya dernek. || A-
rift-jAi* rkriMomkrr Planiin and ramayan teşkilât. ortam* »«t»11 adı) [1876]. C’i – n imam ıs miras payının ae\rı (temliki), mı-İn-Moraus Mumu» – 4 “ ^imb/rJan henüz sağ iken, onun ilende mı-Plantin •: \ ‘-¿l^snnters of rasçısı olması muhtemel olan kışının bu mı-Müzesi) • Ontury (Onbe- ras hakkını bir başkasına devir ve temlik ,,«« ,nc filtrenin C<rm<ryMVjroe (Açılmamış miras rayının devrine ı-yüdâ ftntmı: l’.a >jP Basımcııa , ^ sözleşme, miras bırakanın iştiraki ol> . F k madan ve muvafakati aUnraadan yapılmıssa veya DEVK – ‘ JevV: E„?J hükümsüzdür, [Med. kn^mâ. * lolaşma: üt.r, M P ,„iras sonra. bir mirasçı-Kamki ® bırakanın olumun^ n_. ^birine
X V. Kanık » – ras bırakanın oımnu— irasçı!,rdan birine
bir yere akurma Eıyabr” dev- mn miras.payının dwer» «j ^
*r nalın T-ull»«.«. bir kim- veya üçuncu bir k.rf Iaca„
Neper logaritmasının temeli olan e = 2,7 sayısıyle çarpılması veya bölünmesiyle bulunan zaman aralığı. (Kontrol çubuklarıyle yapılan ayarın kolayca gerçekleştirilebilmesi için, tepkiniikle ters orantılı olan bu zaman aralığı genellikle saniye cinsinden alınır.)
Oto. Esk. Devr-i daim tulumbası, otomobillerdeki su pompası.
— ^Takvim. Esk. Devr-i aşarî, on yılda bir değişen zaman sistemi. J Devr-i isna aşere. Eski Tiirklerin kullandığı, hayvan adlarıyle sayılan on iki yıllık süre. || Devr-i kebise, güneş takviminde dört yılda bir son ayın eksik gelmesi. || Devr-i sittinî, altmış yılda bir tamamlanan takvim sistemi.
— Tasav. insanın dünyaya gelmesi ve tekrar geldiği yere dönmesi. J| Tekkelerde okunan kaside, İlâhi gibi dinî manzumelerin etkisiyle coşan dervişlerin halka şeklinde dönerek zikretmeleri. (Bk. ANSİKL.) || Devr-i veledî, tarikatçıların semadan önce üç defa halka şeklinde dolaşması. Bk. ANSİKL.
— Termik. Genellikle bir cismin ve özellikle termik bir makinede ısıyı mekanik enerjiye döndüren bir elemanın geçirdiği dönüşümler serisi. || Bir patlama motorunun çalışması için gerekli olan ve her silindirde ayrı ayrı meydana gelen işlemlerin bütünü. Bk. ANStKL.
— Te^k. tar. Devir atı, devşirme toplamakla görevli yeniçeri ocağının subaylarından İstanbul ağasına, padişah ahırından üç yılda bir verilen at. (Sekbanbaşı ile ocak kethüdasına üç yılda bir verilen ata da devir atı denir.) || Devir kürkü, yeniçeri maaşlarının dağıtımı dolayısıyle sadrazama padişah tarafından verilen samur kürk.
— Tıp. Esk. Bir sıtma nöbetinin süresi.
ANSiKi Astron. Astronomide, sabit yıldızların ve gezegenlerin bir tek dolanım süresine devir adı verilir. Meselâ, genellikle sabit bir yıldız olarak bilinen kutup yıldızı sabit değildir ve devinme olayı yüzünden yer değiştirir. Fakat bu yer değiştirme durumu 26 000 yılda tamamlanır. Yani kutup noktası ancak 26 000 yılda bir defa devrini tamamlar. Bir gezegenin yörüngesi üzerinde hareket ederken aynı noktadan iki kere geçişi arasındaki zamana da devir adı verilir. Meselâ Haley kuyruklu yıldızı her 76 yılda bir dünyaya yaklaşır. Bu olay Haley yıldızının devrini 76 yılda tamamladığını gösterir.
devir (termik)
dört zamanlı devir
Bir malın ine geçirme
kimsede* H
ıı,
Şerif ça’“l r ‘
pr – .¡¡emi. II Gö- ÂnsIKU)”\\ Alacoğ'” iCaklı ara-
«Cg»”- \ devreden^alacaku deşme wnucu, ^lacağın
s»zma borusu.
emme borusu
i dünya sında yapılan w .. ¿varu|w:
s,r dev” alem ^
çıkıp yeni BVv. AN
i * « W’-‘-i
–