DEVLETLEŞTİRME

DEVLETLEŞTİRME; Aim. Verstaatlichung
(f), Fr. Nationalisation (f), İng. Nationalisation. Ticârî,
smâî, ulaştırma vs. gibi iktisâdî kuruluşun
devlet mülkiyetine geçirilmesi. Devletleştirme
olabilmesi için, bu kuruluşun daha evvel özel teşebbüs
elinde olması gerekir. Devletleştirme ile
millîleştirme iki ayrı ekonomik ve hukûkî terimdir.
Millîleştirmede teşebbüsün sâhibi yabancı bir
kişi veya onların şirketleridir. Devletin kendisi
veya vatandaşların bunu kendi mülkiyetlerine almaları
millîleştirmedir.
Kamulaştırma ise özel mülkiyette bulunan
gayri menkullerin devlet tarafından alınmasını
ifâde eder.
Devletleştirme başlıca, rejim değişikliği sosyalizm,
devletçilik gibi sebeplerle yapılır. Öte
yandan özel kesimin kârlı bir şekilde çalıştıramadığı,
gerekli yatırımları gerçekleştiremediği temel
endüstrilerle, birinci derecede kamu yararını
ilgilendiren ulaştırma, haberleşme ve enerji tesisleri
de, tabiî tekel meydana getirebilecekleri için
devlet mülkiyetine geçirilir. Kamulaştırmada dâimâ
bir gayri menkulün mülkiyetinin birzel kişisine geçmesi sözkonusu olduğu hâlde, devletleştirmede
bir hizmetin özel teşebbüsün elinden
alınarak bir kamu tüzel kişisi tarafından yerine
getirilmesi söz konusudur.
1982 Anayasasının devletleştirme ile ilgili
maddesi aynen şöyledir:
“Kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüsler,
kamu yararının zorunlu kıldığı hâllerde devletleştirilebilir.
Devletleştirme gerçek karşılığı
üzerinden yapılır. Gerçek karşılığın hesaplanma
tarzı ve usûlleri kânunla düzenlenir” (mad. 47).