Dİ AZOİK

Dİ AZOİK sıf. ve i. (fr. diazoique). Kim. Nitröz asidin birincil arilaminlere etkimesiyle meydana gelen bileşikler için kullanılır.

ANSİKL. 1858’de alman Peter Griess’in bulduğu diazoik tuzların genel formülü ArN^ , Ac’ ’dir. Burada Ar, bir aril kökünü (msl. CoHs), Ac ise Cl, SOıH, v.b. gibi bir asit kökünü gösterir. Bu tuzlara, daha doğru bir terimle diazonyum tuzları da denir. Diazonyum tuzları, eriyik veya kristaller halinde elde edilebilir. İlk metotta, arilamin seyreltik asit içinde çözündürülür ve ortama yavaş yavaş bir sodyum nitrit eriyiği katılır. İşlem sırasında, diazonyum tuzunun çözünmesini önlemek için, sıcaklığın genellikle 5°C’ı aşmaması gerekir. Kristal halinde elde etmek için, amin, alkol içinde çözündürülür ve çözeltiye bir nitröz eteri etki ettirilir. Diazoik tuzlar renksizdir, ancak havada esmerleşirler; alkolde ve eterde az çözünürler. Kararsız oldukları için patlayarak ayrışırlar. Genellikle, istenilen tepkimeler eriyik halinde de gerçekleştirilebildiği için, bileşiğin eriyikten ayrılması gerekmez.

Diazoikler kararsız tuzlar olduğu için, tepkimeleri de çok değişiktir. Diazoikler ara-cılığıyle, bir arilaminden başka bileşiklere geçilebilir. Diazonyum tuzu alkolle indirgenince ArH hidrokarbonunu, suyle kaynatılınca da ArOH fenolünü verir. Hidrasitlerin bakır I tuzlarıyle olaya girince ArCl gibi halojenli türevler meydana gelir. Bakır I siyanür, diazoikleri nitrile (ArCN) dönüştürür. Bütün bu tepkimeler sırasında azot açığa çıkar. İndirgenler, diazoik türevleri hidrazin (Ar-NH-NH2) haline dönüştürür. Diazoik tuzlar, arilaminler veya fenollerle yoğunlaştırılarak, azo boyarmad-delerin hazırlanmasında kullanılır.