DİKİŞ MAKİNASI

DİKİŞ MAKİNASI; Aim. Nahmaschine (f),
Fr. Machine (f) a coudre, Ing. Sewing machine!.
Kumaş, deri, kâğıt gibi birbirine tutturulması istenen
şeylerin dikilmesinde kullanılan el, ayak ve
elektrikle çalışan makina. İlk makina, ağaçtan
olup, deri dikmek için yapılmıştır. Bu makinayı
1790’da îmâl eden Thomas Saint patentini almıştı.
Aradan yarım aşıra yakın bir zaman geçtikten
sonra, 1830’da Fransız terzi Barthelmy Thimmonier
mekanik olarak çalışan makinanm berâtını
aldı. Bu makinanm iğnesi bir ileri bir geri giderek
çalışıyordu. Tatbikatta pratik ve kullanışlı olması
el emeği vererek bu işle uğraşanları memnun etmemişti. Bu bakımdan boş kalacak olan yüzlerce
işçi makinayı parçalamışlardı.
1846’da Amerikalı Elias Howe, dikiş makinasında
mekik kullanılmasını geliştirerek bugünkü
modem dikiş makinalarmm benzerini yapmıştı.
Ancak Howe’un makinasına Amerika’da
ilgi duyulmamıştı. Howe, İngiltere’ye geçerek
buradaki patent haklarını William Thomas’a satmıştır.
Bu şahıs daha sonra bu işten çok zengin olmuştur.
Daha sonra dikiş makinasına ilgi duyan Amerikalı
Isaac M. Singer, kalp şeklinde bir parça ilâve
ederek, Howe’un eğri iğnesi yerine düz iğne kullanmıştır.
Amerikalı Allen B.Wilson da yaptığı
ilâvelerle sürekli dönme hareketini sağlamış ve
dikiş hızını arttırmıştır. Dört hareketli beslemeyle
dişli alt plak kumaşı ilerletmekte ve süreklilik
sağlamaktadır. Howe, Amerika’ya geldiğinde Singer
şirketini ve diğerlerini patent haklarından dâvâ
etmiştir. 1870’te o zamanda alman patentlerin
zamânı dolmuştur.
İlk elektrikli dikiş makinası 1889’da Singer
Şirketi tarafından piyasaya sürülmüştür. Ancak,
ev makinaları 1920’lerde yaygınlık kazanmıştır.
Zikzag makinalar ise, İkinci Dünyâ Harbinden
sonra Amerika’da ortaya çıkmıştır. Zikzag makinalarla
ev dikişi yeni bir canlılık kazanmıştır.
Bu makinalarla değişik süslü dikişler yapmak,
ilik açmak ve düğme dikmek gibi işler de yapılabilmektedir.
Ev dikiş makinaları dakikada 1500’e kadar
dikiş yapabilir. Sanâyide olanlar ise dakikada
5000’e kadar ulaşabilir. Tek iğne yanında çok iğneli
olan makinalar da mevcuttur.
Dikiş makinaları zincir dikişli ve kapalı dikişli
diye ikiye ayrılabilir. Zincir dikişte iğne deliğinden
ve kumaştan geçen tek bir iplik mevcuttur.
İplik çekilerek zincir yapılarak dikiş sürdürülür. Bu
tür makina daha çok çuval, çantadaki dikişlerde
kullanılır.Kapalı dikiş yapan makinalarda ise, dikiş iğnesi
kendisinden geçen bir iplik ve masuradan gelen
iplikle dikişi yapar. Bu tip makinalar kumaş,
deri, ayakkabı dikiminde kullanılır.
Ev dikiş makinalarmm çoğu, düz dikiş veya
zikzag dikiş makinalarrdır. Düz dikişte iğne aşağı
yukarı doğru hareket ederken, düz dikiş yapar.
Zikzagda ise iğne aşağı yukarı yanında, yana da hareket
eder. Bu sûretle eğrisel dikişler veya şekilli
dikişler ortaya çıkar.
Basit ve modern dikiş makinalarmm uç kısmında
bulunan iğneleri düşey ve ucu deliklidir.
Üstte bulunan makaranın ipliği bu delikten geçer.
İğnenin altında gizli olarak bulunan mekikteki ipliğin
ucu ile iğneden geçen ipliğin ucu dikilecek
kumaş üzerinde birleştirilir. Makinanın kolu el,
ayak veya elektrikle çevrilince, iğne alçalır ve kumaşı
deler. Böylece kumaşın alt yanında bir ilmek
bırakır ve hafifçe yukarı yükselir. Bu sırada mekik
ilerliyerek içindeki ipliğin ucunu ilmekten
geçirir. Yukarı doğru kalkan iğne kendi ipliğini
çeker, ilmik gerilir ve mekiğin bıraktığı ipi sıkıştırır.
Dikiş boyunca bu hareket saniyede 50-100
arasında olacak şekilde büyük bir hızla devâm
eder.
Eski tip dikiş makinalarında mekik yatay
olarak gedip gelecek şekilde yapılmıştı. Modern
makinalarda mekik yuvarlak, tam ve yarım devirlidir.
Memleketimize ilk gelen makinaların
ekserisi el ile çalışan tiptendi. Sonraları ayaklı
olanları kullanılmaya başlandı. Günümüzde modern
elektrikli makinalar daha çok kullanılmaktadır.
Eskiden makinalar düz dikiş ve kenar bastırmak
için kullanılırdı. Bugün ise değişik işlerde
değişik maksatlar için kullanılmaktadır. Kumaş
ve deri konfeksiyon sanâyinde, ayakkabı sanâyinde,
ev dikişlerinde çeşitli tipleri kullanılmaktadır.
Memleketimizde değişik isimlerde çeşitli
dikiş makinaları îmâl edilmektedir.