Dil kurumu (türk—)
Dil kurumu (türk—)
DİL
açı; h, silindirin yüksekliği olmak üzere, dilimin CEDG yanal yüzü Dil kurumu (türk—), Türkçe’nin incelenmesi, özleştirilmesi, geliştirilmesi için çalışan kurum. Atatürk’ün teşviki ve himayesiyle Samih Rifat, Ruşen Eşref (Ünaydm),
Celâl Sahir (Erozan), Yakup Kadri (Kara-osmanoğlu) tarafından kuruldu (12 temmuz 1932). 26 Eylül 1932’de Dolmabahçe sarayında toplanan Birinci Türk Dil kurultayı, kurumun çalışma programı olarak şu maddeleri tespit etti: 1. Türk dilinin başka dil aileleriyle karşılaştırılması; 2. Türk dilinin tarihî ve karşılaştırmalı gramerlerinin yazılması; 3. anadolu ve rumeli ağızlarından kelimelerin derlenmesi, osmanlıca kelimelere
Foto. X (LAROUSSB) ; N. Brktltç, Yeni Sabah ar*iti (MEYDAN)
türkçe karşılıklar bulunması; 4. türkçe bir lügat hazırlanması; 5. kurumun organı olarak bir derginin yayımlanması; 6. türk dili üstüne yazılmış yerli ve yabancı eserlerin toplanması ve gerekenlerin çevrilmesi; 7. terimlerin türkçeleştirilmesi.
Meydana getirilen Gramer-Sentaks, Sözlük-Terim, Lengüistik-Filoloji, Etimoloji. Derleme, Yayın kolları bu programa göre çalışmağa başladı.
Türk Dil kurumu, Atatürk’ün 28.XI. 1938 tarihinde Ankara 3. Sulh Hukuk mahkemesinde açılan vasiyetnamesine göre, Türk Tarih kurumu ile birlikte Atatürk’ün para ve hisse senetlerinin mirasçısıdır. Bakanlar kurulunun 15 ocak 1940 tarihli kararnamesiyle kamu yararına çalışır dernek olduğu kabui edilmiştir.
Türk Dil kurumunun çalışmaları sonucunda meydana getirilen Osmanlıcadan Türk-çeye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi (2 cilt, 1934), Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (4 cilt, 1943-1957), Türkçe Sözlük (1. bas. 1944) v.b. yayınlar, yazı dilindeki yabancı kelimelerin azalmasında etkili oldu. 1934’ten itibaren terim kollarının ele aldığı orta öğretim terimleri, Türkçe’ye bilim dili olarak katkıda bulundu. Kurum, 1945’te ve 1961’-de Anayasaların türkçe kelime ve terimler kullanılarak yazılmasına yardımcı oldu. Türkçe’nin imlâ kurallarını tespit etmek üzere imlâ kılavuzu hazırladı. 1933’ten beri Türk Dili adlı dergiyi yayımlayan kurum, 1953’ten bu yana Türk Dili Araştırmaları Yıllığı*nı da düzenli ólarak çıkarmaktadır. Kitap yayınları arasında Eski Türk Yazıtları (1936-1941), Divanü Lûgat-it-Türk (1939-1957), Kutadgu Bilig (1942-1947), Dede Korkut (1957) v.b. eski metinler, gramerler (Ahmet Cevat Emre, Tahsin Ban-guoğlu, Tahir Nejat Gencan v.d. tarafından), diyalektoloji eserleri (Ahmet Cafer-oğlu tarafından), araştırma derlemeleri (Jean Deny Armağanı [1960], Nemeth Armağanı [1962]) v.b. yer alır.
1955’ten beri her yıl Türkçe’yi en başarılı kullanan edebiyat ve bilim eserleriyle, basın ve yaym organlarına Türk Dil kurumu ödülü verilmektedir. __ (Bk. EK CİLT)
Ankara’da Kavaklıdere’de özel binasında çalışan Türk Dil kurumu, 3 yılda bir yapılan kurultaylarında seçilen 35 kişilik yönetim kurulu ve 7 kişilik yürütme kurulu tarafından yönetilmektedir. Kurumun dil aıaştırmalanyle görevli bir uzman ve başuzman kadrosu vardır. 14 500 ciltlik Türk Dil kurumu kitaplığı, türk dili tarihi ve dilbilgisiyle ilgili ihtisas eserlerini, yazmaları, araştırmaları ve süreli yayınları bir-araya getirir. (M)