DİLMAÇOGULLARI

DİLMAÇOGULLARI; Doğu Anadolu’da Erzen
ve Bitlis’te 1085-1192 yılları arasında hüküm
sürmüş olan bir Türk beyliği.
Kurucusu olan Dilmaçöğlu Mehmed Bey, Malazgird
Muhârebesinden sonra, diğer Türk beyleri
gibi Anadolu’ya akınlarda bulundu. 1085 senesinde
Diyarbakır alındıktan sonra Bitlis ve Ahlat
da Selçuklu kuvvetleri tarafından fethedilmişti.
Bitlis ve havâlisi Dilmaçöğlu Mehmed Beyin idâresine
bırakıldı ve kendisine timar olarak verildi.
Bir süre sonra bu bölgede beyliğini kuran Mehmed
Beyin ölüm târihi bilinmemektedir.
Mehmed Beyin yerine Toğan Arslan geçti.
Toğan Arslan önce, Türkiye Selçuklu Sultânı Birinci
Kılıç Arslan’a, onun ölümünden sonra da
Sökmenlilere bağlandı. Toğan Arslan, Meyyâfârıkîn
(Silvan)e bağlı yirmi beş köyü ele geçirince,
İbrâhim Sökmen’in İdâresinin zayıflığından faydalanarak
bağımsızlığını îlân etti. Fakat bu hâl
uzun sürmedi. Daha sonra Artuklulara bağlanan
Toğan Arslan, İlgâzî ile birlikte, Haçlılara ve Gürcülere
karşı savaştı.
Toğan’ın Artuklulara bağlanması, Sökmenli
Beyi İbrâhim’i kızdırdı. Neticede Dilmaçoğulları
üzerine 1124 yılında sefere çıkarak Bitlis’i muhâsara
altına aldı. Fakat başarı elde edemedi.
Musul Atabeği İmâdeddîn Zengî’nin ordusuna
1 0 . 0 0 0 dînâr haraç ödeyerek ülkesini tahrib olmaktan
kurtaran ve 1134 veya 1137 senesinde öldüğü
rivâyet edilen Toğan Arslan’ın yerine oğlu
Hüsâmüddevle Kurtî geçti. O da babası gibi Artuklular
ile birlikte Gürcülere karşı yapılan seferlere
katıldı. 1130 senesinde Dovin’i zaptetti. Bir sene
sonra Gürcü Kralı İvane, Anadolu’ya saldırdı ise
de, Hüsâmüddevle tarafından hezîmete uğratıldı.
Hısn-ı Keyfâ Artukluları Beyi Rükneddîn Dâvûd’un
saldırısı üzerine, Kurtî, Mardin’e giderek yine
Artuklulardan Timurtaş’ın himâyesine girdi.
1143 senesinde ölünce yerine kardeşi Yâkut Arslan
geçti. Ancak Yâkut Arslan da kısa bir süre
sonra öldü ve yerine kardeşi Fahreddîn Devletşah
idâreyi eline aldı.
1161 senesinde Gürcistan üzerine yapılan seferlere
katıldı. Bu seferden sonra Artuklularla Dânişmendliler
arasında çıkan savaşta, Devletşah,
Artukluların yanında yer aldı. Bir süre sonra Devletşah
ile Mardin Artuklu Beyi Necmeddîn Alp arasında anlaşmazlık çıktı. Devletşah, Artuklu hükümdârma
karşı koyamayacağını anlayınca, 1168
yılında Meyyâfârıkîn’e kadar giderek, itâatini bildirdi
ve çıkması muhtemel bir savaşın önüne geçti.
Devletşah, 1192 senesinde öldü. Aynı sene içinde,
Ahlat Emîri Begtimur, Dilmaçoğullarının merkezi
Bitlis’i ele geçirdi.
Bundan sonra Dilmaçoğulları Beyliği siyâsî ve
askerî bir varlık gösterememesine rağmen Erzen ve
havâlisinde 1394’e kadar varlığını korudu. Bu târihte
Akkoyunlular tarafından tamâmen ortadan
kaldırıldı.
Dilmaçoğulları Beyleri Bey Oluş Târihi
Muhammed B e y ……………………………….1085
Toğan Arslan (takriben)…………… ……. ……..1104
Hüsâmüddevle Kurtî…….. ….„…..1137
Şemseddîn Yâkut Arslan……………. …….. …1143
Fahreddîn Devletşah……… ……. :……………. ……1145