DİZEL

DİZEL

DİZEL i. (mucidi Rudolf Diesel’in adından). Mekan. Gazoil veya ağır yağlarla çalışan içten yanmalı motor. (dİzel motoru,
AĞIR YAĞ MOTORU, ENİEKSİYONLU MOTOR
da denir). || Dizel-elektrik lokomotifi, dizel motoruyle çalışan lokomotif. Dizel motoru bir elektrik jeneratörünü tahrik eder, jeneratör de dingillere kumanda eden motorları besler. || Dizel-hidrolik lokomotifi, bir
Foto. S. Erktltç (MEY D AS)
dizel motoru tarafından sağlanan gücü, hidrolik veya hidromekanik bir transmisyonla tekerleklere intikal ettirilen lokomotif.
|| Dizel yağı, ağır yağla çalışan dizel motorlarında kullanılan yakıt. || Yarı dizel, daha az tazyikle çalıştığı için, elektrikle ateşlemeyi gerektiren dizel motoru.
— Petr. Gazoil (gaz yağı) ile fuel-oil ara-
G X A
sında petrol damıtma ürünü. || –
100
sayısıyle belirleyen büyüklük. Bu formülde G, A.P.i. cinsinden yoğunluk: A, ürünün anilin noktası’dır.
— ansİkl. Mekan. Dizel motoru iki veya dört zamanlı devirle çalışabilir ve aşağı yukarı tamamen benzin motoruna benzer. Aradaki tek fark, dizel motorlarında karbüratör ve gerçek anlamda bir ateşleme sistemi bulunmamasıdır. Silindir, gaz hava karışımı yerine, temiz hava emer ve sıkıştırır. Sıkıştırma zamanının sonunda bu temiz hava yüksek basınç altında doğrudan doğruya yanma odasına püskürtülen yakıtla karışır. Genellikle yüzde 15 oranından fazla sıkıştırılan havanın sıcaklığı yükselir ve yakıt hava karışımı kendi kendine alevlenir. Piston yalnız temiz hava sıkıştırdığı için, yakıt püskürtülmedikçe ateşleme başlamaz. Kam milleri krank miliyle beraber çalışan bir veya birkaç küçük pompa aracılığıyle, yakıt pistonlara dağıtılır. Bir taşıtta pompaların debisi ve gücü gaz pedalıyle ayarlanır. Pompa ile ayarlanan yakıt, bir enjektör’le silindirlere püskürtülür. Enjektörün görevi, yakıtı küçük zerrecikler haline getirerek havayle tamamen karışmasını sağlamaktır. Çok hassas olan bu organın çalışmasını inceden inceye ayarlamak gerekir. Aksi takdirde, yakıt tamamen yanmayacağı için motordan koyu siyah bir duman çıkar. Yanma odası değişik şekillerde olabilir. Direkt püskürtmeli motorlarda silindir başlığı, üst kısmından supaplarla dağıtım yapılan benzin motor-larındakine benzer ve enjektör, ateşleme bujisi durumundadır, ön yanma odalı motorlarda, piston başlığında ön hücre veya ön yanma odası denilen bir oyuk bulunur. Bu oyuğun piston tarafındaki yanma odası ile bağlantısı vardır. Enjektörün bu oyuğa yerleştirilmesi, mümkün olduğu kadar tam yanma sağlayan bir gaz akımı elde etmek imkânını verir. Genellikle sıcak tutulan bu oyuğun, motor soğutulurken de soğumamasına dikkat edilir, bu da yakıtın kolayca yanmasını sağlar. Soğumuş motorun harekete geçirilmesi silindir başlığı içine tespit edilmiş «ısıtma» bujisiyle sağlanır. Bir kontakt sonunda bataryadaki akım, bujinin içindeki tel elektrot’a iletilir. Akkor derecesinde kızan tel, ateşleme kendi kendine meydana gelene kadar ilk alevlenmeyi sağlar.
Dizel motorların üstünlüğü, benzinden daha ucuz olan ağır yakıtlarla yüksek bir randıman sağlamasıdır.
• Tarih, ilk dizel motoru 1897’de Almanya’da yapıldı. Bundan önceki 37 yıl içinde, kıvılcımla ateşlenen dizel motorları ticarî amaçlarla imal edilmişti. Sıkıştırma ile ateşleme sisteminden ilk defa söz edenin, fransız bilim adamı N.L.S. Carnot olduğu
sanılır. Carnot, Refléxiotıs sur la Puissance Motrice du Feu et les Machines Propres à Développer cette Puissance (Ateşin Tahrik Gücü ve Gücü Geliştirecek özel Makineler üstüne incelemeler) adlı eserinde, silindir içindeki havayı basınçla sıkıştırarak, ilk hacminin on dörtte birine indirmek ve böylece yakıtı ateşleyebilir hale getirmek imkânından söz eder. Ancak, modern otomobillerdeki dizel motorlarının temel ilkesini ilk defa tasarlayan fransız bilgini Alphonse Beau de Rochas’dır (1862). De Roc-has’nın ilkeleri, 1876 yılına kadar uygulanamadı. Hava karışımının, yanmadan önce silindir içinde sıkıştırılması ilkesine dayanan ilk motor ise, Nicolaus Otto tarafından imal edildi. Otto’nun bu motorunu örnek alan ve üzerinde çalışmalar yapan Rudolf Diesel, dizel motorlarını gerçekleştirdi.
Rudolf Diesel, o güne kadar yapılmış olan motorlardan farklı olarak, sadece hava-ya-kıt karışımının yanma oranında bir değişikliği öngörüyordu. Buna göre yakıt, pistonun ilk devrinde son derece yavaş yanacak, böylece basınçta bir artış olmayacaktı. Kıvılcımla ateşlenen motorun birdenbire infilâk etmesine engel olmak için, yanma olayını yavaşlatmak gerekiyordu. Diesel bu amaçla, silindirdeki hava-yakıt karışımını indüklemek yerine sadece havayı indüklemeyi ve böylece havayı, yakıtı ateşlemeye yeterli ısıyı sağlayacak kadar sıkıştırmayı teklif etti. Bu sayede pistonun inişi sırasında yakıtın yanma odasına azar azar püskürtülmesi sağlanacaktı. Yakıtı bu metotla tutuşturmak için havanın, santimetre kare başına 35 kg’lık bir basınç yapacak şekilde-sıkışarak 550°C’lık bir ısı sağlayacağını hesapladı. Diesel, büyük bir ihtimalle, bu sisteme göre çalışan bir motorda her çeşit yakıtın kullanılabileceğini sanmıştı. Bu yüzden de, en ucuz yakıt olan toz kömürle işleyen bir motor yapmayı teklif etti. Almanya’daki kömür madenlerinde büyük hissesi olan Krupp şirketi, Diesel’in bu teklifini malî yönden destekledi. Bununla birlikte kömürle işleyen dizel motoru fikrinden kısa sürede vazgeçilerek, Augusburg’daki Maschinenfabrik atelyelerinde petrolle işleyen bir motor üzerindeki çalışmalara devam edildi. Büyük güçlüklere ve başarısızlıklara rağmen sürdürülen bu çalışmalar, 1897’de ilk dizel motorunun yapılmasıyle sonuçlandı. Ne var ki, ilk dizel motorlarının, ürettikleri enerjiye oranla çok ağır olması, bu motorların yalnız sabit enerji kaynakları olarak kullanılmasını gerektiriyordu, ilk dizel motoru, beygir gücü başına 205 kg a-ğırlığındaydı. Dizel motorları, Birinci Dünya savaşında ilk defa denizaltılarda kullanıldı. Otomobil sanayiinde kullanılabilecek ölçüde küçük ve hafif dizel motorlarının yapımı ise ancak 1922 yılında Almanya’da mümkün oldu. Bu dizel motorlarına yeni kullanma alanları sağladı. İlk dizel lokomotiflerinin demiryollarında kullanılması ise 1934 yılında gerçekleşti. Bundan sonra dizel motorlarının imalinde büyük ve hızlı bir gelişme devresi başlar. 1935 Yılında Amerika’da dizel motorları imali 100 000 beygir gücünü aştı. 1937’de ise bunun iki katını buldu.
Dizel tipleri
• Çok hızlı dizel motorları. Bu gruba giren
solda, el dizgisi (mürettip harfleri kumpasta ve bir satır halinde yan yana getiriyor); yanda, dizgi-tertip (sütunlar halinde biraraya getirilen satırlar sayfa düzeni için çembere alınıyor