DİZGİ
DİZGİ
dizkapağı kemiği (anat.j
Jan OLUGOSZ
dizel motorlarında, silindir sayısı 1-16 ara- atılması için pistonun yaptığı birinci ve fotoğrafçılık metotlarının bütünü. (Bu fi-sında, silindir çapları 9-18 sm arasında dördüncü hareket arasındaki iki hareket de lim veya kâğıttan baskı klişeleri elde edi-değişir; krank mili dakikada 1 200 ile 4 000 işlemin tamamlanması için gerekli olan ha- lir.) [Eşanl. fotodİzgI.] (Bk ansİkl ) II Kadem yapar. Silindirler, başlangıçta art arda reketlerdir. lol ışınlı dizgi makinesi, magnetik bir a-sıralanırken, günümüzde V şeklinde düzen- İki zamanlı motorlarda giriş ve çıkış (eg- landa, bu alanın yoğunluğunca az veya çok lenmege başlanmıştır. Bunlar daha çok trak- zos) devirleri yoktur. Silindirlerin dışında ve sapmaya uğramış katot ışınlarının has-törler ve kamyonlarda kullanılır, iki zaman- basınç altında tutulan hava, piston patlama- sasiyetjnden faydalanarak fotoğraf tekniği i-lı ve dört zamanlı devire gore çalışır; ba- devrinin sonuna yaklaşırken pencereler yo- le çalışan dizgi makinesi (Bk. ANSİKL.) II zılarında yanma odaları bölümlüdür. Bu luyle içeriye girer (bk. şekil 2). İçeriye giren Makine dizgisi, kelime, satır, baslık ve say-grup dizellerin en tipik örneği, 12 silindirli, hava akımı silindir kafasındaki ikinci bir faların dizgi makinesiyle düzenlenmesi is-i.kL/,aIianİ1’ SİUndir ^P. 11 sm, dakikada sıra silindir pencereleri veya supapları yo- |emi. (Bk ANSİKL.) II Mikser dizgi makine-2 100 devir yapan, azami 482 B.G. kuvve- luyle egzos gazlarını dışarıya atar. Buna si, iki, üç, dört ve altı mağazalı dizgi malinde^ motorlardır. Butun, dizel motorlarında siipiirme işlemi denir, (lm) kinelerinin, mağaza değiştirme işlemini elek-
alasırnından yapıhmş bindir yatakîkrı kTne DİZELLEŞTtRME i. Bir demiryolu idaresi- tronik tekniğiyle ve düğmeler aracılığıyle ger-
fesmt ¿dilfr Avrıca vataklai da silindirlerin nin cer »raçlannı değiştirerek buharlı loko- çekleştiren çeşidi (Mikser düzeneği olmayan
kızmaması icin su do u sü ndir blokların n motifler *erine di«’ motorlu (dizel-elektrik fok mağazalı* dizgi makinelerinde bu iş-
icine verlestirilir Hava silindir blokları a veya dizel-hidrolik) lokomotifler veya nor- lem, operatör tarafından ve mekanik düze-
rasına yerleştirilmiş bir Roots körüğüyle, mal katarlar yerine dizel motorlu mototren- nekle gerçekleştirildiği ıçm zaman kaybına
yakıt ise silindir kafalarındaki enjektörlerle ler koyma5′- Ilı! I™ h„İl Siw
sağlanır. Pistonlar, bağlama çubuklarından — ANSiKL. A.B.D.’de tüzelleştirme hare- , k bırakılarak sanrın ortasfna eelecek se
yataklara püskürtülen yakıtla soğutulur. Mo- ketine İkinci Dünya savaşı sırasında başlan- /J,. j i ” ?. ¡ff
torun ağır olmaması ıst«niyorsa alüminyum mış ve bu teşebbüs 1945-1955 yıllan arasın- d,zg-‘’
alaşımından yapılmış silindir blokları da da birçok demiryolu şebekelerine yayılmış- i? sfSr ™un^ kelime kesme”
kullanılabilir. Alüminyum alaşımlı dizel mo- tır. Bu hareket, katara, üçü dördü birarada A 1“, . kelime kesme
torlarında 12 silindirli bir model, azamî ve- bağlanabilen yüksek güçte (1 500 ile 2 000 JT
rimde B.G. başına 3 kg ağırlığmdadır. beygir gücü) lokomotiflerin seri halinde ya- f.. .? y l makineye kumanda eden bir ordı-
. 0r(a Htzl, dizel motorları Dakikada 900 P.mVgerç’ekleştirilmiştir. Sabit tesisler L- S y die“ ^fr’di^^dfzgi’T tem
ile .1 200 devir yapan bu dize, motorlar, peCTnelde^nen'”erin”haT ANSÎKL> » Uzfktan^dizgi*öizTZiinek
denizcilikte, demiryollarında ve sabit ener- ^trolden elde: edilen türevlerin har- rine kumanda edecek deIikli itler üzerine
jı merkezlerinde kullanılır. Bu alanda kul- çanmasına ımKan veren ou gelişmeye oan- eerevı: ««arertM’fn telli veva teki? «îctemlp
lanılmak üzere, 2 000 B.G. kuvvetinde mo- kalar da yardım etmiştir. Avrupa’da ise di- aktarılmas. Bk ™İ!-
torlar da yapılmıştır. Daha yüksek güç ge- ^elleştirme, otoray (mototren) denilen hafif t^yp.
rektiği zaman, iki zamanlı veya dört za- dizel makinelerinin yapılmasıyle 1930 yılla- A1T£,*T,X „ manii türbo süper şarjlı motorlara başvu- rı°da başlamış, bu lokomotiflerin giicü ve ANSİKL. Matbaac. El dizgisi. Hurufat rulur. Ağır işlerde kullanılacak motorun sayısı yükselmekte devam etmiştir, ilk örnek- kasaları önünde duran mürettip, kasanın gövde kısmını çelikten yapmak gerekir. 20 ler hariç, esas dizel lokomotiflerinin yapımı- gözlerinden harfleri bir bir alır ve kumpa-ile 25 sm çapındaki silindirler krank mili- na İkinci Dünya savaşından sonra başlana- sa yerleştirir. Satır boylarının kesinlikle enin hızını dakikada 800 devire kadar yük- bilmiştir. Günümüzde, Avrupa’da hafif ve §it olması için, çeşitli kalınlıklardaki es-sekebilir yollu, A.B.D.’de ise ağır ve yolsuz mo- paslar ile, kelime arası boşlukları azaltır
imâl erimektedir âîinX çaplS“ 74STm nlmaya doğru gidilmektedir. * 5 £*?«***•
kadar olan bu motorlar iki zamanlıdır. • Türkiye’de de dizelleştirme çalışmaları SSLJ,H.r y «,vL£h,
Krank mili dakikada 115 devir gibi düşük yapılmakta ve buharlı lokomotiflerin yerine 5 devam eder, sonra bir sicimle bu
bir hızla çalışır ve motorun gücü 12 500 -B. dizel lokomotifler konulmaktadır. Ayrıca,
G. kadardır. yurt içinde de Eskişehir Demiryol fabrika-
Şimdiye kadar yapılan dizel motorlarının en larında dizel lokomotif yapımı öngörülmüş
büyüğü, Kopenhag’daki H.C. Orsted elek- ve yılda 30 lokomotif yapılması karar-
trik firması tarafından imal edilmiştir. Bu laştırılmıştır. Bunlar 2 400 ve 1 800 beygir …
dizel motorunun çift hareketli sekiz silin- gücünde olacaktır. Nitekim bu program ge- beri, matbaa harflerinin fotoğrafını çek-
diri vardır. Silindirlerden her birinin çapı reğince 1972 yılı sonuna kadar 98 adet a- mek, sonra da saydam hurufat matrislerini
84 sm’dir ve 22 500 B.G. kuvvetindedir. Dü- nahat dizel elektrik lokomotif yapılacaktır, kullanmak düşünülüyordu. Bu araştırmala-
şük hızlı dizel motorları, genellikle sabit Bunların 74’ü 2 400 BG’de, 24’ü ise 1 800 rın sonucu iki tip filim dizgi (veya foto-
enerji kaynağı olarak, bazen de denizcilik BG’de olacaktır. Ayrıca, ikinci beş yıllık dizgi) makinesi oldu.
alanında kullanılır. plan döneminde 34 tane de dizel manevra ı. Birinci tip filim dizgi makineleri bilinen
• Gaz dizelleri. Bu tip dizel motorları, ye- lokomotifi yapılacaktır. (LM) mekanik sisteme göre, sadece madenin (kur-
terli hacimdeki gazı hava akimiyle indük- DİZGE i. (dizmek’ten diz-ge). Yeni. Sis- §un) yerini bir fotoğraf gereci almış olarak
ler ve toplam yakıtın yüzde 5’i kadar kü- tem. (M) işler.
çük bir yakıt miktarını, tutuşturmayı sağla- DİZGİ i. (dizmek’ten diz-gi). Matbaac. Mat- Bir Intertype yapımı olan Fotosetter*in gö-
mak amacıyle zamanında püskürterek bir baa harflerini kelimeler, satırlar, sayfalar rünüşü, mekanik dizgi makineleri gibidir,
çeşit pilot şarj ödevini gorur. Püskürtülen meydana getirmek üzere düzenleme işlemi: Kurşun potasının yerine bir fotöğraf ma-
yakıtm duşuk seviyede tutulmasında amaç, …daha yazım dizgiye giderken parasını al- kinesi konmuştur.
yanma odasındaki hava-gaz karışımına yakı- d,m (Y.Z. Ortaç). [Sayfa düzenleme işlemine Hurufat şeffaftır ve matrisin düz yüzeyin-
tın iyice karışmasını ve tutuşmanın sürek- tertin* denir- di7ei-tertin terimi her ikî ici^mî ^ v î marnsın auz yüzeyin
lilipini sa §1 a m aktır fi ayla ralıcan dizel mn- \ p ? ,, £». ?** ,. p terimi ner ıkı işlemi de, yanı yan ında yer alır; mekanik dizgi
kapsar.] || p*zş\ makinesi, tıpografı v.b. tek- makinelerinde olduğu gibi, matrisin if’ine
sütun veya sayfayı sıkıca bağlayarak, bir köşeye ayırır; sayfa veya forma tertip edilirken, bu hazır sütun veya sayfalar, plan gereğince biraraya getirilir.
Filim dizgisi. Geçen yüzyılın sonundan
torlarının bir başka tipi ise, çift yakıtlı di- niklerden flvdalanar^ Wl7k Lna ,ncien . 2Çlugu *T’ marnsın ıç ine
zel motorlarıdır. Bu motorların gaz tertiba- ”ebaz?dSîmliS Yazılmamıştır. Klavye tuşlarına basarak dı-
tındaki fark daha fayla vakit nikkiirtphii , • , ar?a sayta dız„mege yarayan zılen matris satırı, projeksiyonla
tındaki tark, aana i azla yakıt püskürtebil- makıne. (Turkçede aynı anlamda, maki- ve her harfin bir bir resmi çekilir
mesı ve gaz ikmali yetersiz olduğu zaman neıerın marka veva tin adlan olan linntin çeKiıır.
daha î\7 pay inHiikİPVPrpt cpkilHp Hii7pn1pn. . . ^ . ……..Rir Mnnntvnp vanımı nlan nnn
daha az gaz indükleyecek şekilde düzenlen- enter[İD vh kelimeler de kullanılır^ II m«* Bir Monotype yapımı olan Monophoto, bi-
miş olmasıdır Sabit dizel enerji merkezle- tan veya sondan] Boshl dizg, sayj{, linen delikli şerit klavyesiyle (monotip klav-
“?.de- motorları tercih e- gereğince sat,rl:,nn başında veya sonunda fs,) çal,5,r-. Bl”?da makine kurşun po-
dı ır. Çunku tabii veya sum gazlar kulla- belli bir boşluk bırakarak dizme işlemi. (Bu tasının yerim bir fotoğraf ünitesi alır,
nıldıgı zaman birim enerji başına masraf, en jsıemıe siif„niar veva hamlıkla mptîn Çemberde matrisler yerine, harflerin nega-
ucuz yakıttan daha düşük fiyata mal olmak- smda is^enen araMtîar “‘IH a”‘ >if Altaıtel bulunur. Monophoto
Temel ilkeler
içten yanmalı ve karşılıklı hareket eden pistonlu bütün motorların temel ilkeleri şöyle sıralanabilir:
1. hava akımı silindirlere, emme supaplarından gönderilir;
sında istenen aralıklar sağlanır. Aynı lamda başa dayalı, başa ve sona da\ veya sona dizgi terimleri de kullanılıı Blok dizgi, alt alta gelen satırların l>.ı-k sırasında baş ve son hizası .bakımının
_ nun, hata-satırı kazıyarak yerine düzeltilmiş satırı yapıştırma esasına dayanan, filim üzerinde tashih sistemi de vardır.
2. İkinci tip filim dizgi makineleri, alışılmış dizgi makinelerine hiç benzemeyen,
şif boyda olması. ]| Cebir dizgtsi, basım _ .
cılık tekniğinin alışılmış dizgileri dışında bir optik ve elektronik tekniğinin son gelişme-
işlem gerektiren, matematik veya başka ko- lerinden faydalanan makinelerdir. Bunların,
nularla ilgili işaretler, formüller ve he- ayrı unsurlardan meydana gelen yeni bir
sapların dizilmesi. || Doğrudan. sayfa diz- donanım tarzı vardır.
2. hava akımı basınç altında sıkıştırılır, gisi, ofset tekniğiyle basımda, özel makine- İki fransız mühendisinin (Higonnet ve Moy-tutüştürülür ve yakılır; lerın, ınce_ madenî levhalar veya plastikleş- roud) eseri olan Lumitype-Photon, modern
3. ısınmış gazların genleşmesiyle meydana tırılmış kağıt tabakalar üzerine, yağlı bir elektronik tekniği kullanan ilk dizgi ma-gelen basınç, pistonu aşağı doğru iter; mürekkeple, sayfa veya forma bütünleri diz- kinesidir. Elektrikli bir yazı makinesi klav-
–4. yanma sonucunda meydana gelen fazla- mesı işlemi. || El dizgisi, kelime, satır ve el yesi ile. bir hesap ve kontrol düzeneğinden
Roman DMOWSK i llklar egzos supabı ile silindirden dışarı atı- başlıkların bir mürettip tarafından ve el ve bir fotoğraf cihazından meydana gelir.
üt’ v a- i u • ♦ « İ . Ezilmesi işlemi. (Gazete mürettiphane- Operatör tuşlara basmakla yetinir; hiç bir
Eger silindire gelen hava, pistonun aşağı lerınde özellikle başlık dizen işçilere başlıkçı hesap, ayar ve tashih yapması gerekmez;
doğru inmesiyle emme supabından içeriye denir.) [Bk. ANSİKL.] || Espaslı dizgi, harf- bu işlemler için de özel tuşlar vardır. Sayfa
alınıyor ve yanmış gaz pistonun yukarıya ler veya kelimeler arasında istenen ölçüde düzeni göstergesi, bir plana göre çalışma-
doğru hareketiyle egzos supabından dışarı- boşluk bırakılarak yapılan dizgi. (Bk. es- sını sağlar. Geleneği bozarak bu ılk fran-
ya anlıyorsa, bu işlem pistonun dort ayrı pas.) || Filim dizgisi, negatif veya fotoğraf sız Lumitype’lerinde, kadrat yerine metre
hareketiyle tamamlanır (bk. şekil 1). Havanın kâğıdı üzerinde, kontak veya projeksiyon sistemi kullanılmış ve birim olarak mili-
ıçerıye alınması ve yanmış gazın dışarıya yoluyle dizilmiş metin elde etmeyi sağlayan metrenin onda biri alınmıştır; harflerin bü-
Foto. Bibliothequc polonaisc, X. (LAR0US8E)