Uzun çift helezon molekülünü teşkil eden Deoksiribo nükleik asit (DNA) üç ana unsurdan meydana gelir. Uzun zincir teşkil eden yanlardaki parçalar, kıvrık bir ip merdiveni görünümünde olup, dönüşümlü olarak şeker grupları ile fosfat gruplarından teşkil edilmiştir. Merdivenin her basamağı, Adenin, Timin, Si- tozin veya Guaninden ibaret olmak üzere azot ihtiva eden bozlardan meydana gelmiştir. Basamağın ortasında bazlar, zayıf hidrojen bağlarıyla bağlanmıştır. DNA, her hücrenin kalıtım (veraset) materyalini teşkil eder ve hücre çekirdeğindeki kromozomlarda bulunur.
DNA; Alın. Deutscher Normenausschuss. Fr. Acide desoxyribonucleique, İng. Desoxyribonuc- leic asid. Kalıtımda rol oynayan organik bir molekül. Bir nükleik asit çeşidi. “Deoksiribo niikle- ik asit” adını alır. Kısaca “DNA” olarak gösterilir. Canlılarda yönetici bir moleküldür. Hücrenin pro* tein ve enzim sentezinde rol oynar. Ayrıca yeni bir hücre meydana getirecek gerekli elemanları taşıdığından hücre bölünmesinin esasını teşkil eder.İlk defâ A.F.Miescwer adlı bir araştırıcı 19. yüzyılın sonlarında hücre çekirdeğini incelerken bu maddeleri fark etmiştir. Ökaryotik hücrelerde DNA başlıca çekirdekte bulunmakla berâber az olarak mitokondri ve kloroplastlarda da vardır. Hücre çekirdeğinde bulunan kromatin, DNA ve buna bağlı proteinlerden yapılmıştır. 1953 senesinde Watson ve Crick adlı araştırıcılar hazırladıkları modeller üzerine DNA yapısını açıklamaya çalışmışlardır. Buna göre; DNA teorik olarak sonsuz uzunlukta ve birbirine sarmal olarak dolanmış yanyana iki molekül zinciridir. Bu, hayâlî bir eksene sarılı bir ip merdivenine benzetilebilir. Merdivenin kenarları bir şeker molekülü (deoksiriboz) ile fosforlu bir molekülden meydana gelir. Merdiven basamaklarının arasında gevşek hidrojen bağlarıyla birbirini çeken pürin ve piri- midin denilen azotlu bazlar bulunur. Bu basamaklar merdivenin kenarındaki şeker moleküllerine bağlıdır. DNA’daki azotlu bazlar iki gruptur: Pürin bazları adenin ve guanin; pirimidin bazları ise sitozin ve timindir. Bunların molekül durumları şöyledir ki, bir adenin ancak bir timinle ve bir sitozin ancak bir guaninle birleşebilir. Bunlar pratikte baş harfleri ile gösterilir. Bu duruma göre her kademede ancak 4 çift baz bulunabilir. A-T, T-A, G-S, S-G. Her DNA molekülünde; adenin (A) molekül sayısı, timin (T) molekül sayısına eşittir ve ancak birbirleriyle karşılıklı bağ yapabilirler. Birbiriyle oranlan l’dir (A/T=l). Aynı durumlar guanin (G) ile sitozin (S) arasında da mevcuttur (G/S=l). Ancak (G+S)/(A+T) oranı l?e eşit değildir. Bu oran bütün DNA’larda farklı olabilmektedir. Adeninle timin arasında çift hidrojen bağı (A == = T) bulunur. Sitozinle guanin arasında ise üç hidrojen bağı (S ” ” ” G) mevcuttur. Bir baz çifti, yapısı îtibâriyle yakınındaki baz çiftlerini etkilemez. Bu azotlu baz-şeker-fosfat topluluğuna “nükleotit” denir. DNA, bir nükleik asit olup, temel birimi “nükleotit”tir. DNA’nın bütün nükleotitlerinde şeker ve fosfor gruplan aynıdır. Nükleotitlerin farklılığı taşıdıkları bazlardan kaynaklanır. Nükleotitler taşıdıkları azotlu bazlara göre adlandırılırlar: Adenin nükleotit, guanin nükleotit, timin nükleotit, sitozin nükleotit. Bu DNA molekülünü yapan nükleotitlerin belirli bir sıra ve düzenle dizilmeleriyle molekül boyunca gen blokları meydana gelir. Sâdece şeker ve bazdan oluşan birleşime ise nükleosit denir. DNA molekülündeki sarmallık sağa doğrudur, her on çift nükleotitte tam bir tur tamamlanır. DNA genetik bilgi deposudur. Mikroskopla bile görülemeyen bu sayılamayacak kadar bilgiler, gâyet muntazam olarak yerleştirilmiştir. İnsan vücudunun plânını içinde taşıyan bu muhteşem yapıkendisini inceleyen ilim adamlarını hayretler içinde bırakmakta ve DNA’dan bahseden İlmî eserlerin pek çoğunda bunu yaratanın azâmet ve büyüklüğü dile getirilmektedir. DNA’nın iki görevi vardır: Birincisi hücre bölünmesinin hazırlıkl arı sırasında kendi kopyasını yapmasıdır. Kromozomların ikiye bölünmesi sırasında DNA molekülü kendisinin bir kopyasını yapar, buna replikasyon veya duplikasyon denir. Bu olay yavru kromozomda aynı kısımların bulunabilmesi için gereklidir. DNA’nın kendini eşlemesi esnâsmda, iki sarmal ipliği bir arada tutan hidrojen bağları adetâ bir fermuar gibi açılır. Açıkta kalan pürin ve pirimidin nükleotitlerin uçları, hücrede önceden sentezlenmiş nükleotitlerle tamamlanır. Böylece birbirinin aynı olan iki DNA meydana gelmiş olur. Hücre bölünmesinde her biri bir hücreye gider. İkinci görevi, kendinde toplanmış olan bilgiyi RNA’ya (Ribonükleik asit) vermesidir.Bu işleme transkripsiyon denir. Transkripsiyonun esâsı DNA kalıbı üzerinden RNA’nm direkt olarak sentezlenmesidir. Böylece DNA’daki bilgi RNA’ya aktarılmış olur. RNA’daki toplanan bilgi ribo- zomlarda tercüme edilerek protein, enzim gibi maddelerin sentezinde kullanılır. Kromozomlarda bulunan genler DNA yapısındadır. Her canlı bireyin ve neslinin hayat plânı hücre hâfızasmı meydana getirir. DNA molekülleri şifrelerle kodlanmıştır. DNA’nın yapısına giren bazların (A,T,G,S) her biri şifre sembolü olarak kullanılır. Hayâtın dili bu dört harfli alfabeyle DNA moleküllerinde yazılmaktadır. DNA’nın ipliklerinde ard arda gelen üç nükleotit bazı bir mânâ (şifre) ifâde eder. Dört farklı nükleotitle arka arkaya 64 şifre kodlanabilir (AAA, A AS, AAG, AGS, vb.). Şifrelerin DNA’daki
Hücrenin bölünmesi esnasında, DNA bir fermuar gibi ortasından açılır. Ebeveyn helezonunun basamakları, hidrojen bağlarının zayıf yerinden ayrılarak iki yarım merdiven meydana getirir. Uçları serbest kalan (şeker, fosfat ve buzdan oluşan) nükleotitler hücredeki diğer bağımsız nükleotitler tarafından tamamlanır. Bu suretle iki yeni DNA molekül ikizi sentezlenir.