DRENAJ

DRENAJ; Alm. Trockenlegung (f), Fr. Drainage
(m), İng. Drainage. Bitkilere zararlı zemin ıslaklığını
gidermek ve bu sûretle zemin yapısını ıslah
edip, havalanmasını sağlamak, ayrıca rutubetten
binaların korunması veya spor sahaları gibi
dâimâ kuru tutulması îcâb eden yerlerde toprağa
nüfuz eden yağmur sularının süratle uzaklaştırılarak
çamur olmasını önlemek üzere yer altında
suların akıtılmasını temin için yapılan tesisat.
Drenaj tesisleri: Birbirine parelel vaziyette
birçok “emme boru” ile bunların getirdiği suları
toplayan “ana boru” ve ana borulardan gelen sulan
alıp götüren ve ekseriya arazide tabiî olarak bulunan
açık kanallardan teşekkül eder. Suların akabilmesi
için en az 0.0005 meyil lâzımdır. Dren tesislerinde
boruların çamurla dolmaması için minimum
meyil, içinde akan suyun asgari sürati
0,15-0,20 m/s, ortalama 0,35 m/s olacak şekilde,
en büyük meyil ise suların sürüklediği kumların,
borulan aşındırmaması için, 1 m/&’yi aşmayacak şekilde
tertiplenir.
Dren tesislerini, don tesirinden korumak için
en az 1-1,20 m derinlikte döşemelidir. Yeraltı suyunun
daha fazla indirilmesi istendiği takdirde
boruların daha derine döşenmesi gerekir.Bir diğer önemli husus ağaç ve bitki kökleri
boru içinden akan suya uzanarak sistemi bozarlar.
Bitki kökleri derz aralığından girerek içerde büyüme
sonucu boruları tıkarlar. Bu takdirde asgarî
derinliğin 1,5 m olması gerekir.
Ayrıca dren tesisatı için zararlı olduğundan
borular civarındaki ağaçları kesmek veya tesisleri
en az 20 m uzaktan geçirmekte fayda vardır.
Zararlı ıslaklığın meydana geliş sebepleri arasında
fazla yağışlar, boşaltıcı kanalların bulunmaması
veya yetersiz olması, akış imkânı eksikliği,
yeraltı suyunun yüksek olması, akarsu ve kanallardan
sızmalar, akarsularda meydana gelen taşkınlar,
komşu arâziden gelen sular sayılabilir.
Drenaj Tipleri
1. Açık drenler: Hem sığ hem de derin olabilir
ve iki tipin de drenajda muayyen bir kullanılışı
vardır.
Sığ drenler esas olarak tarladaki fazla suyu
akıtmak için kullanılmaktadır. Derinlikleri 0,60-
1,20 m arasındadır ve toprağa, drenin derinliğine
ve mevkiine tâbi olarak muhtelif tip kesitlerde
olabilirler. Kış yağışlarının akıtılması ve böylece
ilkbahar ekimi için toprak sathının kurutulması
faydalı görülen sahalarda sığ drenler sulama arkları
istikametine paralel olarak açılır. Sığ drenler
ekseriyetle ekim ve hasat makinalannın aşabileceği
kadar geniş ve hafif meyilli kenarlarla yapılır. Sulama
suyunun verilişinin kontrolü güç olan sahalarda,
tarlaların alt kenarlarında deşarj hendeklerinin
yapılması lâzımdır.
Drenlerin derinliği düz göl vâdilerinde umumiyetle
tahliye imkânlarına, arızalı dağlık sahalarda
ise toprakların tabakalanmasına bağlıdır. En iyi
neticeyi elde etmek için drenaj, toprağın su ihtiva
eden tabakalarının içinden geçirilmemelidir. Fazla
suyun dren içersine akmasını temin için, daha fazla
geçirgen olan düşey tabakalar tesbit edilmelidir.doldurulmuş hendekler de dahil olmak üzere beton
künk, kil künk ve fiber boru gibi îmâl edilmiş muhtelif
cins boru sistemlerini ihtiva ederler. Kapalı
drenler derinlik bakımından değişir, fakat sulanan
sahalarda iyi bir drenaj yapılabilmesi için derenin
dibi toprak sathından îtibâren 135 santimetreden az
olmamalıdır. Kapalı drenlerin getirdikleri suyu boşaltabilmeleri
için, uygun bir tahliye imkânı bulunması
gerekir. Tahliye yeri genellikle açık bir
drenden ibâret olup, bâzan bir pompa çukurda olabilir.
Çukura drene edilen su, toprak sathındaki drenaj
kanallarına pompalamakla tahliye edilebilir.
Drenajın Önemi
Drenaj yapılmayan alanlarda çeşitli sebeplerle
meydana gelen fazla su sürekli olarak arâzide kalırsa,
yetiştirilen bitkiler için faydalı olmaz, aksine
umulmadık zararlar meydana getirebilir. Bitki
için lüzumlu mineral ve tuzlar gereğinden fazla eriyeceğinden
bitkide aşın beslenme söz konusu olur.
Aşırı beslenmenin de az beslenme kadar kötü olduğu
bilinmektedir. Aynca su ile dolu zeminde, bitkilerin
köklerinin ihtiyâcı olan, oksijen eksiktir.
Özellikle bitki filiz verirken bu oksijen miktarı
önemlidir. Drenajın gerekliliği bu durumda açıkça
görülmektedir.
Drenaj yapılan alanlarda öncelikle bitkiler daha
verimli hâle geleceklerdir. Gerektiği gibi beslenen
bitkiler üreticilerin emeklerinin karşılığını almaları
şeklinde ortaya çıkacaktır, iyi verim, bol
mahsûl ve ekonomik rahatlık getirecektir.
Drenajın bunun yanında en önemli faydası da
hiç şüphesiz sağlık yönünden olacaktır. Bataklıklar
drene edildiği takdirde, bölge sağlık yönünde
olumlu pekçok değişikliğin kaynağı olur. Sıtma
hastalığı bu şekilde önlenebilir. Bunun yanında
drenaj ile kurutulan bu alanlar tarıma açılarak bölge
insanlarına yeni iş ve sosyal imkânlar sağlar.