EBÛ ZEYD BELHİ

EBÛ ZEYD BELHf; Belh’te 9 ve 10. yüzyıllarda
yetişen Müslüman fen âlimlerinden. İsmi
Ahmed bin Sehl el-Belhî olup, künyesi Ebû
Zeyd’dir. 849 (H.235) senesinde Belh’e bağlı köylerden
birisinde doğdu. İlim tahsil etmek için birçok
beldeye gitti. Fizik, astronomi, matematik,
târih, coğrafya, tıp, edebiyât, fıkıh Ve kelâm ilimlerinde
mütehassıs oldu. İlim tahsilini tamamladıktan
sonra, Belh’e döndüğü sırada ismi her tarafayayıldı. Belh hâkimi ona vezirlik teklif etti ise
de, kabul etmedi. 934 (H.322) senesinde Belh’te
vefât etti.
Ebû Zeyd; fizik, astronomi, matematik, târih,
coğrafya, tıp, edebiyât, fıkıh ve kelâm ilimleriyle
ilgili altmışa yakın eser yazdı. Yazdığı eserlerden
sâdece bir tânesi zamânımıza ulaşabilmiştir. Tıp ilmine
âit, Mesâlik-üI-Ebdân vel-Enfüs adlı eserinin
iki yazma nüshası, İstanbul Süleymâniye
Kütüphânesi, Ayasofya bölümü, 3741 numarada
kayıtlıdır. Bu nüsha, 1984 senesinde Frankfurt’ta
bulunan Goethe Üniversitesine bağlı Arabî İlimler
Târihi Enstitüsü yayınlarından olarak faksimile
neşredilmiş ve ilim adamlarının tetkikine sunulmuştur.
Ebû Zeyd, bu eserinde bedenî hastalıklar yanında,
rûhî hastalıklara da yer vermiş ve inceleyerek
tedâvi yolları üzerinde durmuştur. Bugünkü
modern tıpta parapsikoloji, psikoterapi ve psikosomatik
sahalarını ilgilendiren konuları ayrı ve
başlı başına oldukça uzun bir şekilde yine bu eserinde
ele almıştır.
Belhî, kısa girişten sonra eserini iki ana bölümde
hazırlamıştır: Birinci bölümde beden sıhhatinin;
ikinci bölümde ise, rûhun korunması, hastalık
ve tedâvileri hakkında bilgi verilmektedir.
Birinci kısım kendi arasında on dört bölüme,
ikinci kısım da sekiz bölüme ayrılmıştır.
Ebû Zeyd’in yazdığı eserlerden isimleri bize
ulaşanların bâzıları şunlardır:
1) Kitâbu Emed-il-Aksâ fil-Hikmeti, 2) Kitâbu
Beyâni Vücûh-il-Hikmeti fil-Evâmiri ven-
Nevâhi-iş-Şerfiyyeti: İslâm dîninin emir ve yasaklarındaki
muhtelif hikmet ve faydaların incelenmesi
ile ilgilidir. 3) Kitâbun fil-Hilâf, 4) Kitâb-
üs-Siyâset-il-Kebîr, 5) Aksâm-ül-Ulûm, 6)
Şerâi-ul-Edyân, 7) Kitâb-us-Siyâset-is-Sagîr,
8) El-Esmâ vel-Künâ vel-Elkâb, 9) Mâ Yasıhhu
min Ahkâm-in-Nücûm, 10) Fedâilü Belh, 11)
Nazm-ul-Kur’ân, 12) Edeb-üs-Sultan ver-Raiyye,
13) Ahlâk-ul-Ümem, 14) Aksâmu Ulûm-il-
Felsefe, 15) El-İlm vet-Ta’lîm, 16) Suvar-ul-
Akâlîm-il-İslâmiyye.