EBÜ’L-LEYS-İ SEMERKANDİ

EBÜ’L-LEYS-İ SEMERKANDf; İslâm âlimlerinin
en büyüklerinden. İsmi, Nasr bin Muhammed
bin Ahmed bin Muhammed’dir. Künyesi
Ebü’l-Leys olup, Semerkandî nisbesiyle şöhret
bulmuştur. İmâm-ül-Hüdâ ve Fakîh lakaplarıyla
da anılır. Doğum târihi kesin olarak bilinmemektedir.
983 (H.373) senesinde vefât etti.
Semerkand’da doğan Ebü’l-Leys-i Semerkandî,
küçük yaşta ilim tahsiline başladı. Zamânının
âlimlerinden din ve fen ilimlerini tahsil etti. Öğrenim
silsilesi İmâm-ı Ebû Yûsuf’a ulaşan Ebû
Câfer Hinduvânî’den ilim öğrendi. Hanefî fıkhında
yüksek dereceye ulaşıp, Fakîh lakabını aldı.
Tefsir, hadis, kelâm, tasavvuf ve ahlâk ilimlerinde
de geniş ilim sâhibi olup, İmâm-ül-Hüdâ lakabı
verildi. Hanefî mezhebinin en büyük âlimlerinden
olup, çeşitli ilimlere dâir pekçok kıymetli eser
yazdı.Eserleri: Haram ve şüphelilerden sakınmakta
ve dünyâya kıymet vermemekte çok yüksek derece
sâhibi olan Ebü’l-Leys-i Semerkandî, birçok
talebe yetiştirip, kıymetli eserler yazdı. Yazdığı
eserlerin en meşhurları vaaz ve nasihat kitapları
özelliğinde olan Tenbîh-ul-Gâfilîn ve Bostânül-
Ârifin’dir. Tamâmı İslâm ahlâkını anlatan bu
eserler, âyet-i kerîmeler ve hadîs-i şeriflerle berâber,
nasihat ve hikmetli sözler ihtivâ ederler.
Birçok tercümeleri yapılmıştır.
Ebü’l-Leys-i Semerkandî’nin diğer eserleri ise
şunlardır:
1) Tefsîr-ül-Kur’ân: Dört cilt hâlinde yazılan
bu tefsir kitabının pekçok yazma nüshası vardır.
Ayrıca 1892 (H.1310) yılında Kâhire’de basılmıştır.
2) Hizânet-ül-Fıkh: Hanefî mezhebinin fıkıh
hükümlerine yer verir. 3) Uyûn-ül-Mesâil fîl-Fürû*:
Fıkıh ilmine dâir bir kitaptır. Bu eserin şerhleri
mevcuttur. 4) Esrâr-ül-Vahy: Mîrâcla ilgili bir
eserdir. 5) Kurret-ül-Uyûn ve Müferrihü-Kalbil-
Mahzûn: Büyük günahlardan bahs eder. 6)
Şerh-i Fıkh-ul-Ekber: İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe’nin
Fıkh’ul-Ekber adlı eserinin şerhidir. 7)Tühfet-
ül-Enâm fî Menâkıb-il-Eimmet-il-Erbe’a
el-A’lâm: Ehl-i sünnetin dört mezheb imânımın
hayâtı bu eserde anlatılmıştır. 8) Dekâik-ul-Ahbâr
fî Zikr-iI-Cennetfi ven-Nâr: Cennet nimetlerini ve
Cehennem azâbmı anlatan bir eserdir. 9) El-Fetâvâ,
10) Muhtelif-ür-Rivâye, 11) En-Nevâzil
fıl-Fürûf, 12) El-Mukaddime fi’s-Salât, 13) Beyânu
Akîdet-il-Usûl: Temel îmân bilgilerini anlatır.
Bunlardan başka; Te’sîs-ül-Fıkh, Şerhu’lİslâm,
El-Meârif fî Şerh-is-Sehâif, Te’sîs-ün-
Nazar, Risâlet-ün-Meârife vel-îmân, Risâle fîl-
Hikem, KAt’un-Nefs fi MaVifet-il-Erkân-il-
Hams, El-Letâif-ül-Müstehrece min Sahîh-il-
Buhârî, Risâle fil-Fıkh Ebü’l-Leys-i SemerkanSemerkandî’nin
(rahmetullahi aleyh) çeşitli ilimlere dâir
yazdığı eserlerdir.
Güzel ahlâk sâhibi olup, İslâm dîninin yüceliğini
ve ebedî saâdete ermenin yollarım, hayâtı boyunca
insanlara anlatmaya çalışan Ebü’l-Leys-i
Semerkandî buyurdu ki: “Kabir azâbından kurtulmak
isteyen şu dört şeye sarılmalı ve şu dört şeyden
de kaçınmalıdır. Sarılması gereken dört şey
şunlardır: 1) Namazları doğru kılmalı, 2) Zekâtı
vermeli, 3) Kur’ân-ı kerîm okumalı, 4) Allahü teâlâyı
unutmayıp, çok anmalı ve zikretmelidir.
Kaçınılması îcâb eden dört şey şunlardır: 1)
Yalan söylememeli, 2) Hiyânet etmemeli, 3) Koğuculuk
(söz taşıma) yapmamalı, 4) Üzerine idrar
sıçratmamalıdır. Resûlullah sallallahü aleyhi ve
sellem buyurdu ki: “İdrârdan sakınınız. Zîrâ
kabir azâbmın çoğu ondandır.”