EBÜZZİYÂ TEVFİK BEY

EBÜZZİYÂ TEVFİK BEY; on dokuzuncu
yüzyıl Osmanlı edebiyatçı ve matbaacısı. 1848’de
İstanbul’da doğmuş olan Ebüzziyâ, Konya-Koçhisarlı
Kâmil Efendinin oğludur. Asıl adı Tevfik’tir.
Ebüzziyâ ünvânım, sürgünde bulunduğu
târihte kendi adını kullanamadığı için, oğlu Ziyâ’nın
babası anlamında kullanmıştır.
Türkiye’de matbaacılığı kuran İbrâhim Müteferrika’dır.
Merakı ve üstün zevki sâyesinde,
matbaacılığı basitlikten kurtarıp sanat hâline getiren
de Tevfik Beydir. Ebüzziyâ, muntazam bir
tahsil görmemiş, husûsî hocalardan ders alarakkendi gayretiyle yetişmiştir. Genç yaşta Nâmık
Kemâl ve Şinâsî ile tanışmış, onların tesirinde kalarak
edebiyat hayâtına atılmıştır. Arapça ve Farsçadan
başka Fransızcayı da öğrenen Ebüzziyâ,
Avrupa’daki matbaa alanında olan yeniliklerden
faydalanmasını bilmiştir.
Ebüzziyâ, çeşitli devlet memurluklarında bulundu.
Terakki Gazetesi’ndeki yazılarıyla basın
hayâtına atıldı. Daha sonra Mısırlı Fâzıl Mustafa
Paşanın yardımıyla kurduğu kendi matbaasında
ve Nâmık Kemâl’in hediye ettiği Matbaa-i Ebüzziyâ
adıyla tanınan matbaada, devrinin neşriyat
hayâtında önemli rol oynadı. Hadika ve İbret gazetelerinin
baş yazarlığını yaptı ve Siraç (Kandil)
Gazetesi’ni çıkardı.
Vatan Yâhut Silistre piyesinin temsilinden
sonra Nâmık Kemâl Magosa’ya gönderilirken, o da
Ahmed Midhat’la birlikte Rodos’a sürüldü. Sultan
Abdülazîz Hanın tahttan indirilmesine kadar
orada kaldı. 1876’da İstanbul’a döndü. Eski ve yeni
(Nâmık Kemâl, Şinâsî, Ziyâ Paşa, R.M. Ekrem,
Muallim Nâci, Ahmed Râsim gibi) yazarların
bir çok eserlerini içine alan, yüz cildi aşkın, Kütüphâne-
i Ebüzziyâ adıyla tanınan takvim yıllıklarını,
o devir için ileri bir baskı niteliğinde ve
tekniğinde yıllarca çıkardı.
1900 yılında devlet aleyhindeki çalışmalarından
dolayı tekrar Konya’ya sürüldü ve Meşrûtiyetin
îlânıyla 1908’de İstanbul’a döndü. Aynı yıl Antalya
milletvekili seçildi. Bir taraftan Mecmua-i
Ebüzziyâ’yı yeniden neşrederken, bir taraftan da
yeni Tasvir-i Efkâr Gazetesini kurdu. 27 Ocak
1913’te vefât etti.
Makâle, tiyatro, hâtıra, biyografi türlerindeki
yazıları yanında antoloji, lügat, gazete, kitap, mecmua da çıkaran Ebüzziyâ edebiyâttan astronomiye,
siyâsetten takvimciliğe kadar her konuda yazı
yazmış bir muharrirdir.
Ecel-i Kaza adlı piyesi, Sinan Paşadan Nâmık
Kemâl’e kadar Türk nesir yazarlarının eserlerinden
seçilmiş parçalarla yazarlarının hayatları hakkında
kısa bilgi veren Nümûne-i Edebiyât-i Osmâniye
adlı antolojisi, Lugat-ı Ebüzziyâ adlı sözlüğü
ve Yeni OsmanlIlar Târihi, belli başlı eserleri
arasındadır.