ECİNNİLER
Bir polisiye romanı gibi kurgulanmış olan bu siyasî ve metafizik maceranın anahtarı, başkahraman değilse de temel kişilerden biri olan Stavrogin’in, yayıncının sansür ettiği itirafında yatmaktadır: birlik ve uyuma düşkün bu aylak aristokrat, sapkın bir İsa gibi (adı Rusça «haç taşıyıcısı» demektir) bir kız çocuğunun ırzına geçer ve onun intiharından zevk alır. İyiye eğilimi ve kötünün sihrine kapılışı böylece hem Dostoyevski’nin kişisel dramını hem de romancının yurttaşları ve özellikle aydın devrimciler hakkındaki izlenimini özetler. Bu Ecinniler veya «Şeytanlar» kendisi de Stavrogin’in etkisi altında kalan Verho-venski tarafından yönetilen bir grup suikastçıdır. Verhovenski grup üzerindeki nüfuzunu pekiştirmek için onları, aralarından birininin (Şa-tov) ihanetine uğradıklarını ve onu idam etmeleri gerektiğine inandırır. Daha sonra da bir nihilist olan ve tanrıtanımaz mantığının sonucu olarak intihar etmeye karar vermiş oİan Kirilov?u suçu üzerine almaya ikna eder.
Eleştirmenler romanda insan ruhunun şeytanî yanının algıladığı deneyimlerin kınanmasından çok, Batı’dan esinlenen devrimci kuramların mahkûm edilişini görmüşlerdir. Dostoyevski kadın kahramanla-rından birine şunları söyletir: «Evrensel barış ve gerçek, bir çocuğun tek bir damla gözyaşına bile değmez.»