EFES VE KUTSALLIK
Yunan panteonunun güzel bakiresi Ar-temis Efes’te farklı bir kimliğe büründü. Genç kız, evli kadın ve ana kimlikleriyle donanmış Artemis’in Anadolu’daki Ana Tanrıça anlayışını sürdürdüğü anlaşılmıştır. Koruyucusu olduğu şehre Antikçağ boyunca dinî anlamda ayrıcalık kazandıran tanrıça, tapmağında hadım rahipleri, rahibeleri ve bakireleri ile birlikteydi. Tanrıçanın giysilerini korumakla görevli bakireler evleninceye kadar tapmakta kalıyorlar, evlendiklerinde yerlerini yeni bakireler alıyordu. Homeros, llyada’da, Artemis için «ok taşıyan, ok saçan, okçu tanrıça» der, ayrıca onun doğa güçlerini, özellikle yabanî hayvanları yönettiğini belirtir. Potnıateron veya yabanî hayvanların tanrıçası bu özelliğiyle de Ana Tann-ça’nm devamı olduğunu ortaya koyar. Büyük ihtimalle, bugün Meryem Ana’nın evinin bulunduğu Ortigia’da doğmuştur. Yani Anadolulu bir tanrıçadır. Kazılarda ele geçirilen heykellerinde bolluğun ve bereketin simgesi olan çok sayıda memeyle tasvir edilmiştir. Selçuk Müzesindeki Artemis heykeli en başarılı ve iyi korunmuş örneklerden biridir. Kentlerin koruyucusu oluduğunu gösteren üç kat kule biçimindeki başlığı, yanlannda beşer grifon bulunan ve ensesinde yer alan dolunay biçimindeki disk ile alnındaki hilal, avcı Artemis’ten çok farklı bir kimliği sergiler. Boynunda burç işaretlerinden örülmüş kaim bir gerdanlık taşır. Daha sonra, heykellere göre sayısı 17-40 arasında değişen memeler sıralanır. Memelerin ucu olmadığı için bazı bilim adamlarınca erkek arı gövdeleri, hurma veya boğa testisleri diye tanımlanır. Bütün bu tanımlar tartışma götürmekle birlikte sonuçta tanrıçanın verimliliği, bereketi simgelediği açıktır. Etek kısmı, altı kat halinde, dörtgen plakalara bölünmüştür. Her plakada kabartma aslan, keçi, boğa, grifon, sfenks ve an gibi hayvanlar, doğaüstü yaratıklar vardır. Tannçalarını çok seven Efesliler, Aziz Paulus şehirlerine gelip başka bir tann-yı ve dini haber verdiğinde onu pek iyi karşılamadılar. Azizin yaptığı konuşmayı «Efes Artemisi uludur» diyerek sık sık kestiler. Ancak Hıristiyanlığın kabul edilmesinden sonra Artemis’in yerine bir başka tanrısal kimliği geçirmekte gecikmediler. Yeni inançlarının peygamberi İsa’nın annesi Meryem’i yücelttiler, şehirlerinde barınmasını sağladılar ve ona büyük saygı duydular.