EKVADOR

EKVADOR
DEVLETİN ADI……………Ekvador Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ………….. ……. ……… …… . . …Quito
NÜFÛSU……………………………………….11.490.000
YÜZÖLÇÜMÜ………….. ……………..270.667 km2
RESMÎ DİLİ………………………. …….İspanyolca
DÎNİ………………..Hıristiyan (Katolik, Protestan)
PARA BİRİMİ….. ……. …. 1……………….Sucre
Güney Amerika’nın kuzeybatı kıyısında yer
alan bir devlet. Kuzeyinde Kolombiya, doğu ve güneyinde
Peru, batısında ise Büyük Okyanus yer
alır. Büyük Okyanus kıyılarına yaklaşık 1000 km
mesâfedeki Galapagos adalar topluluğu da Ekvador’a
âittir. Ülke topraklarının genişliği kuzeygüney
doğrultusunda 720 km, doğu-batı doğrultusunda
ise 640 kilometredir.
Târihi
On beşinci asrın ilk yarısında, dağlık bölgelerdeki
beş yerli kültürü ile, kıyıdaki iki yerli kültürü
birleşerek Quito Krâliyeti kuruldu. Burası daha
sonra İnkalar tarafından işgâl edildi. Quito mühim
bir İnka şehri hâline geldi. 1531 senesinde İspanyol
Francisco Pizarro bugünkü Ekvador kıyılarına
ayak bastı. Burayı fetheden İspanyollar, sömürgeleri
olarak Lima genel vâliliğine bağladılar.
Lâtin Amerika bağımsızlık savaşlarında Simon
Bolivar ve Jose Antonia de Sucre liderliğinde Ekvador’un
bağımsızlığı için mücâdele eden halk,
1822’de İspanyol sömürgesi olmaktan kurtuldu.
1830 senesine kadar kendisi gibi yeni bağımsızlığına
kavuşan Venezüella ve Kolombiya ile berâber
Büyük Kolombiya Devletini meydana getirdiler. 13
Mayıs 1830’da Ekvador kendi bağımsızlığını îlân
etti. 1832’de Galapogos Adaları tamâmen Ekvador’a
geçti. Çeşitli karışıklıklar ve sınır anlaşmazlıklarından
doğan savaşlar ülkeye istikrâr kazandırmadı. 1941-1942 yıllarında meydana gelen
bir sınır anlaşmazlığı savaş neticesinde, topraklarının
yaklaşık yarısını kaybetti. Ekvador’un temel
gâyesi o zaman kaybettiği toprakları elde etmekti.
1963’te yapılan ihtilalle bir cunta kuruldu.
1966’da yeni bir askerî darbe oldu. 1968’de başkan
seçilen J.M. Valisco anayasayı kaldırarak ülkeyi
diktatörlükle idâre etmeye başladı. 1972’de o da
devrildi. Ülke sivil idâreye ancak 1978 yılında
kavuşabildi. Halen sivil hükümet başta bulunmaktadır.
Fizikî Yapı
And Dağları, kuzey-güney istikametinde ülkeden
geçer. Sıradağların batısı alçak kıyı bölgesidir.
Costa adı verilen kıyı bölgesi, yer yer alçak
ve bataklık veya tepe ve kuşak teşkil eden dağlık
bölgelerden meydana gelir.
And Dağlarının Ekvador’dan kalan kısmının
teşkil ettiği dağlık bölgeye Sierra bölgesi denir. Doğu
ve batı dağları arasında yüksek platolar bulunur.
Bâzı coğrafyacılar bu dağları iki parelel zincire
benzetirler. Ekvador Andlarının bâzı zirveleri kıtadaki
en yüksek tepeler arasındadır. Eskiden bu
bölge volkanikti. Bu volkanik dağlar arasında
Chimboraze (6850 m), Tungurahua (5500 m), Cotopaxi
(6440 m, dünyâdaki en yüksek faal volkandır)
ve Sangay (5810 m) gibi dağlar yer alır. Bu
volkanik bölgede pekçok kaplıca ve mineral kaynak
vardır. Andların güney bölümü ile Kolombiya
arasında en alçak geçit bulunur. Arâzi sulak
ve nehirlerin olmasına rağmen pek azı taşımacılığa
elverişlidir. Güney Amerika’nın Büyük Okyanus
(Pasifik) kıyılarının ve Ekvador’un en mühim
nehir şebekesi Guayas ve kollarından meydana
gelir. Bu nehir Büyük Okyanus kıyıları boyunca
güneye akan Guayaquil akıntısına karışır. Emeraldes
Nehri daha küçük olup, kuzeye doğru pasifik
istikâmetinde akar. Amazon’un kollarındanolan Nepo ve bunun kolları ise kaynağını And içlerinden
ve doğudaki dağlık bölgeden alır. Pekçok
küçük göl vardır. Fakat en mühimi Sade’dir.
İklimi
Kıyıdaki düz bölgeler, sıcak ve rutûbetli olup,
sıcaklık 24°C-30°C arasında değişir. Guayaquil’in
batısı sıcak ve kuraktır. îç bölgelerde sıcaklık
32°C, yüksek platolarda 10oC’dir. Dağların etek kısımlarında
yatağan karlar vardır. (2310-2772 m)
arasında değişen And Dağları arasındaki düz bölgelerde
iklim serin bir bahar havası niteliğinde
olup, ahâlinin çoğu burada yaşar. Buralarda bütün
sene boyunca sıcaklık pek az değişir. İki mevsim
vardır: Aralıktan mayısa kadar yağışlı geçen mevsim
ve hazirandaıi kasıma kadar süren kurak mevsim.
Tabiî Kaynakları
Yüksek And Platoları ve ülkenin Pasifik kıyılarındaki
bölgeler hâriç, çok orman vardır.
Umûmî olarak ormanlık bölge denizden başlayıp,
3000 m yüksekliğe kadar devâm eder. Bu ormanlık
bölgelerde çok çeşitli ağaçlar bulunur. En mühimlerinden
birisi, hafifliği ve mukâvemeti sebebiyle
talep gören balsa ağacıdır. Jeolojik şartlar ekvatordaki
mineral kaynakların çokluğunu gösteriyorsa
da, bu kaynaklar bakımından Ekvador pek
zengin sayılmaz. Petrol, sülfür, altın, ticâret bakımından
mânâ ifâde eden kaynaklar arasında yer
alır.
Nüfus ve Sosyal Hayat
Nüfûsu, Amerindolar (yerli halk) ile melezler
meydana getirir. Azınlık olarak zenciler de bulunur.
Nüfus yoğunluğu dağlık bölge (Sierra) ve kıyı
bölgesinin (Costa) bâzı yerlerinde fazladır. Kızılderili
olan yerli halk yüksek bölgelerde tarımla
uğraşırlar. Doğu bölgelerde göçebe olarak yaşayanlar
da vardır. Doğudaki balta girmemiş ormanlarda
yaşayan Jivarolar ile Saparoslar hakkında
iyi bir inceleme yoktur. Nüfûsun % 27’si
Kızılderilidir, % 54’ü melezdir. İspanyollar % 8 gibi
bir azınlığa sâhip olmalarına rağmen ülke hâkimiyeti
ellerindedir. Nüfûsun büyük bir kısmı
dağlarda yaşar. Doğu kısımlarla alçak yerlerdenüfus azdır. Resmî dili İspanyolcadır. İlköğretim
6-12 yaşları arasında mecbûri olmasına rağmen bu
kânun genellikle tatbik edilmemektedir. Ülkede
okuma-yazma oranı yüksektir. Dört adet üniversitesi
mevcuttur. Bunlar Quito, Quayaguil, Cuenca
ve Loja’dadır.
Ekvador halkı Hıristiyan olup, Katolik mezhebine
bağlıdır. Ülkede 1904 senesinden beri kilise
devletten ayrıdır. Önemli şehirleri; başkenti
Quito, Guayaquil, Cuenca’dır.
Siyâsî Hayat
Hükümet şekilleri, ABD ve Latin Amerika’ya
benzer. Bağımsızlıklarını kazandıklarından beçi
on altıncı defâ siyâsî hayat değişmesine rağmen
1967 anayasası da asılda pek değişiklik getirmemiştir.
Târihine bakılacak olursa, Ekvador Cumhûriyetinin
politik tekâmülü anayasa değişiklikleriyle
düzelecek bir halde değildir.
Millî hükümet: Kuvvetlerin ayrılığı prensibine
uyulur. Oy verme hakkına sâhip olanlar tarafından
4 sene iş başında kalacak şekilde bir başbakan
seçilir. Bu başbakan bir daha seçilemez.
Bakanlar kurulu âzâları 2 sene müddetle seçilir.
Her il, en az iki âzâ seçer. Her bir âzâ 80.000 kişiyi
temsil eder. Dört sene müddetince iş başında
kalacak şekilde her ilden iki senatör seçilir. Buna
ilâve olarak silahlı kuvvetlerden, üniversitelerden
kıyı bölgelerindeki zirâat alanlarından ve “Sierra”
lardan da toplamı 15 kişiyi tutacak kadar senatör seçilir. Bu fonksiyonel temsiliyet sistemi
birkaç anayasa değişikliğiyle berâber sürmüş olup,
bunun başka bir memlekette benzeri yoktur.
Ekonomi
Zirâat başlıca geçim kaynağıdır. Kıyıdaki
alçak nehir yataklarında tropikal nebatlar yetişirken,
yüksek nehir yataklarında, iç bölgelerdeki
dağ yamaçlarında ise meyve ve sebzecilik ehemmiyet
kazanır. % 74,1’i ormanlık, % 4,5’u tarıma
elverişli olup, geri kalan kısmı tarıma elverişsizdir.
Ana üretim maddesi kakaodur. 1920’den
beri kakaonun hastalıkla mücâdelesinin zor olması,
pekçok zirâatçiyi muz, kahve, pirinç vs. yetiştirmek
zorunda bırakmıştır. Yılda 20 bin tonu
geçen kakao üretimi vardır. Bunun ekserisi ihraç
edilir. Dünyâda muz üretimi yapan ülkelerin başında
Ekvador gelmektedir. Pirinç, şeker, tütün,
mısır, patates ve diğer sebzelerle, portakal, limon,
ananas gibi meyveler üretilir. Zirâatin dörtte birini
teşkil eden Tagua fındığından başka, ormanlardan
elde edilen maddeler arasında kapak
lifi, kırmızı hindmeşesi (tanik asit elde edilir) ve
pek az da kauçuk yer alır. Hayvancılık önemlidir.
1923 ve 1948 târihlerinde, Santa Elena Yarımadasında
çıkan petrol, ülkenin ihtiyâcını karşıladığı
gibi, önemli bir bölümü de ihrâç edilmektedir.
İkinci Dünyâ Savaşı sırasında altın çok
çıkmıştır. Bugün eski ehemmiyetini kaybetmiştir.
Altınla berâber, bakır, gümüş ve kurşun da elde
ediliyorsa da pek önemli değildir. Yılda
30.000 ton sülfür üretilir. Santa Elena Yarımadasında
mutfak tuzu çıkarılır. Endüstri malları
olarak tekstil, ilâç, kimyevî maddeler, süs eşyâları,
konfeksiyonculuk, bisküvi, kauçuk mâmulleri,
selülozik maddeler ve çimento sıralanabilir.
Bunların yanında şeker, ayakkabıcılık, mobilya
sanâyii, konservecilik, yemeklik yağlar, zımpara
tozu, domuz yağı sayılabilir. Alkol, tütün, tuz
ve kibrit hükümet tekelindedir. Ekvador petrol ihraç
eden ülkelerin meydana getirdiği OPEC’in
tam üyeleri arasına girmiştir.
EKVATOR; Alm. Äquator (m), Fr. Equateur
(m), İng. Equator. Yer küresinin karşılıklı kutuplarının
tam ortasından geçtiği kabul edilen büyük
çember. Ekvator sıfır derece enlem çizgisi olarak
da bilinir. Bu çember güney ve kuzey yarım küreleri
birbirinden ayırır. Ekvator düzlemi, dünyânın
merkezinden geçer. Bu çember dışarı doğru genişletilse,
genişletilmiş çember ile kabul edilen
gök küresi kesişmesine “gök ekvatoru” denir. Ekvator
yeryüzündeki bir noktanın belirlenmesinde
kullanılan koordinat sisteminin bir parçasıdır. Gök
ekvatoru ise astronomide kullanılır. Güneşin hareket
düzlemi, gök ekvatoru ile üst üste düştüğünde
gece ve gündüz eşit olur.Fizikte yeryüzünde mağnetik eğilim açısı sıfır
olan noktaların geometrik yerine “mağnetik
ekvator” denir. Hücrebilimde, mitoz bölünmenin
metafaz safhasında hücrenin ekvator düzleminde
kromatikliğin iki kutbunda eşit uzaklıkta sıralanan
kromozomların bütününe “ekvator plağı” adı verilir.
İklim bilimde; ekvator çemberinin her iki yanında
Amazon ve Kongo çanaklarında, Gine Körfezine
yakın alanlarda, Endonezya adalarının dağınık
olmayan bölgelerinde gözlenen sıcaklık ve
nem oranı yüksek olan yıl boyunca, bol yağmur, sürekli
yüksek sıcaklık şeklinde kendini gösteren iklime
“ekvator iklimi” denir. Doğrudan doğruya alize
rüzgârının tesiri altında bulunan ve tropikal enlemlerin
soğuk akıntıları boyunca uzanan akıntılara
“Kuzey ve Güney Ekvator akıntıları” adını alır.
Okyanus bilimde, Atlas Okyanusunun alçak
enlemlerinin sularını etkileyen batıya yönelmiş
ve başlıca alizelerin geliştirdiği akıntılara “ekvator
akıntıları” denir.
Zooloji’de bir eksenin iki yanında birbirine
benzeyen iki kutuplu canlının eksen çizgisine “ekvator
çizgisi” denir. Astronomi’de ise, yeryüzündeki
bir noktanın coğrafi koordinatları yer ekvatoruna
göre, bir gök cisminin koordinatları ise,
gök ekvatoruna göre târif edilir.
Arz küresinde, kendi eksenine göre meydana
gelen çok küçük sarsıntılar ekvatorun çemberinin
birkaç yılda 0,5-1,0 m kadar değişmesine sebep olmaktadır.