EKZOTOKSİN

EKZOTOKSİN; Aim. ïxotoxin (n), Fr. Exostoxine
(f), İng. Exotoxin. Bâzı mikroorganizmaların,
vücut içinde veya vücut dışında salgıladıkları
zehirli maddeler. Bu zehirlerin, kuvvetli öldürücü
niteliği vardır. Meselâ, Clostridium botulinum
isimli mikrop, özellikle konserveler içinde
üreyerek zehrini salgılar. Bu zehir, insan veya
hayvanlar tarafından alınırsa, barsaktan emilerek
zehirlenmeye yolaçar. Clostridium tetani isimli
mikrop, deride açılan derin ve kirli yaralarda çoğalarak
zehrini salgılar ve bu zehir kana geçerek tetanoz
hastalığına sebeb olur. Corynebacteriu diphtheriae
isimli mikrop özellikle boğazda bâdemcikler
ve civânnda çoğalarak zehirini salgılar ve bu
zehir kana geçerek difteri (Kuşpalazı) hastalığına
sebeb olur.
Mikroorganizmaların genellikle birden fazla
ekzotoksinleri vardır. Meselâ, Clostridium tetaninin
birisi tetanoza yolaçan tetanospazmin, diğeri
de kırmızı kan hücrelerini eriten hemolizin isimli
iki ayrı zehiri vardır. Bâzı stafilokoklar, enterotoksin
isminde zehir salgılar ki bu zehir, proteinase
(protein eritici enzim) yapısında olup, sıcağa dayanıklıdır.
Pişen yemekte yok olmaz.
Ekzotoksinler özel bir yapıya sâhip olup, vücutta
kendilerine karşı zamanla antitoksin ismi
verilen savunma maddelerinin meydana gelmesine
de sebebiyet verirler. Böylece vücud bu zehirin
etkisini gidermeye çalışır.
Bir takım özel işlemlerden sonra, ekzotoksinleriri
zehir özelliği ortadan kaldırılıp, antitoksin
husulüne yol açma özelliğini devam ettiren maddeler elde edilir ki, bunlara toksoid ismi verilir. Bu
toksoitler aşılama işinde kullanılır. Meselâ difteri
ve tetanoz aşısı, bu şekilde elde edilen bir toksoittir.