Halifelik

Hazreti Muhammed’in ölümünden sonra,onun vekili olarak İslâm dininin başına geçen kişilerin aldıkları gö­reve verilen ad. Müslümanlıkta halifelik (ya da hilafet) büyük önem taşımış, ilk halifeler Ebubekir, Ömer, Os­man, Ali seçimle başa gelmişlerdir. Şam valisi Muaviye, Ali’nin halifeliğini kabul etmeyince ayrılık belirmiş ve Muaviye, Şam’da halifeliğini ilan etmiş, Ali’nin Kûfe’de öldürülmesiyle, halifelikteki ikilik ortadan kalkmıştır.

Muaviye ölünce halifelik babadan oğula geçer ol­muş ve 661’den 750’ye kadar Emeviler soyundan 14 halife birbirini izlemiş, bu arada Ali’yi tutan şiiler, Mua­viye oğullarının halifeliğini kabul etmedikleri için, Ali’nin ölümünden sonra halifelik yalnızca sünni mez­hepler için geçerlik kazanmış, şiiler önceleri Ali’nin so­yundan gelen 12 imamı baş bilmişler, ondan sonra da “müçtehit” ya da “ayetullah” denen din ulularını izle­mişlerdir.

Ebu Müslim Horasani’nin Şam’daki Emevi saltanatı­na son vermesiyle, halifelik Peygamber’in amcaoğulları olan Abbasilere geçmiş, Bağdat’ı başkent yapan sülale­den 750’den 1258’a kadar 37 halife başa geçtikten son­ra, ¡!hanlıların hakanı Hulâgû, Bağdat’ı ele geçirerek, Abbasi halifeliğine son vermiştir.

Bağdat’taki Abbasi egemenliğinin zayıflamaya yüztuttuğu X. yy’da Kuzey Afrika’da ortaya çıkarak Mısır’ı da ele geçiren Fatımiler, Ali’nin soyundan geldiklerini öne sürerek halifeliklerini ilan edince, halifelikte gene ikilik belirmiş, ancak Eyyubilerin, XI. yy’da Fatımilerin saltanatına son vermelerinden sonra bu ikilik ortadan kalkmış ve Abbasiler halifeliği yeniden tek başlarına sürdürmüşlerdir.

Bağdat’taki Abbasi halifeliğine Moğolların son ver­mesinden sonra, Abbasoğullarının halifeliği yalnızca dinsel alanda Mısır’da sürmüş (17 halife), Osmanlı sul­tanı Yavuz Sultan Selim, Mısır seferinde son halife el- Mütevekkilillah lll’ü yanında İstanbul’a getirip, en bü­yük İslâm devleti imparatoru olarak, halifeliği de üstüne almıştır (1517).

Yavuz Sultan Selim ve ondan sonraki bütün padişah­lar (29 padişah), halife sıfatını taşımışlar, 1922’de salta­nat kaldırılınca, Sultan Mehmet VI (Vahdettin) iki hafta kadar yalnızca halife sıfatı taşımış, ama Türkiye’den ay­rılmasından sonra, veliaht Abdülmecit Efendi, TBMM tarafından halife seçilmiştir.

Türkiye’de cumhuriyet ilan edilip laiklik ilkesi be­nimsendikten sonra, halifelik kurumuna da gerek kal­mamış ve 3 Mart 1924 tarihli yasayla halifelik bütünüyle ortadan kaldırılıp, son halife Abdülmecit, bütün öbür Osmanoğullarıyla birlikte yurt dışına çıkarılmıştır