FİLİPPO BRUNELLESCHi
FİLİPPO BRUNELLESCHi
Mimar, mühendis, kuyumcu ve heykelci olan Brunelleschi, modem şehrin mekânını rasyonelleştirmek için yaratıcı gücünü Antikçağ kaynaklarından aldı ve böylece yeni bir dünya sistemi tasarımım geç dönem gotik üslubunun karşısına çıkararak perspektifi icat etti.
RlHİHÎİNHM
Çağdaşları tarafından büyük bir yenilikçi olarak değerlendirilen Brunelleschi, çoğunluğu Floransa’da, Kuatroçento’nun ilk yarısında gerçekleştirilen ve daha sonra Michelozzo ve Alberti gibi öğrencileri tarafından tamamlanan ve kendisinin parlak bir Rönesans başlatıcısı olmasını sağlayan mimarî eserler bıraktı.
KUYUMCUDAN MİMARA
Brunelleschi olarak anılan Filippo di Ser Brunellesco, babasının noter olduğu Floransa’da 1377’de doğdu. Okumayı, yazmayı ve hesap yapmayı öğrendikten sonra, bir kuyumcu atölyesine verildi. 1398’de Arte della seta’ya («ipekçiler loncası»na) çırak kuyumcu olarak alındıktan sonra, bir süre saatçilikle uğraştı. 1400’de San Jacopo mihrabı için, peygamberlerin, havarilerin ve Saint Augus-tine’in heykellerini yaptı. İshak’m kurban edilişi konusundaki kabartmasıyla, Floransa Vaftızhanesi’nin ikinci bronz kapısı için açılmış olan yarışmayı, Lorenzo Ghiberti’yle paylaşarak kazandı. Ama Ghiberti’yle birlikte çalışmak istemediği için, tasarısının uygulanması konusunda çaba harcamadı. 1404’te, usta kuyumcu rütbesini elde ettiği halde, heykel sanatıyla daha fazla ilgilendi ve ardından kesin olarak mimarlığa döndü. 1418’de Floransa Kated-rali’nin kubbesi için bir yarışma açıldı. Brunelleschi bir model sundu, ama bu model jüri tarafından başlangıçta kabul edilmedi. Ne var ki, modelinin değerini San Jacopo Sopr’Arno’da kemersiz bir kubbeli kapella inşa ederek kanıtladı ve sonunda 1426’ya doğru ayağım kaydırdığı Ghiberti’yle birlikte Santa Maria del Fiore şantiyesinin yönetiminin başına geçti. Kubbenin yapımına, 1420’de başlandı ve bu arada Brunelleschi’den İpekçiler Loncası, Yetimler Yurdu’nu inşa etmesi istendi. Terk edilmiş çocukların barınması için yaptırılan bu bina, 1445’te açıldı. Floransa evlerinden esinlenen Brunelleschi, geniş bir alan boyunca bir manastırı,
bir kiliseyi ve bir yatakhaneyi kapsayan yapılar topluluğun lan ve Korintos üslubunun uygulanmasının sonucu olan b merakı yaptı. Bu yapıda taşıyıcı bölümler sertliği dolayısıyl; pare sütunların yapımına elverişli olan koyu gri bir taşın (pie rena’mn) kullanılmasıyla güzel bir görünüm kazanmıştı yekpare sütunlar, kemerler ve kemer başlıklarıyla birlikte sıvalı duvarın üzerinde belirgin bir biçimde yer alıyordu. B leschi, aynı usulü, daha sonra birçok kere yeniden kullan; Bu kemeraltını inşa ederken, Brunelleschi, binanın önüm alan alanı da düşünmüştü. Alan, Antonio da Sangallo ve ’ d’Agnolo tarafından yapılacak Servites de Marie evinin ke tıyla çevrilecek ve üçüncü kenarı da Michelozzo’nun yaptı; ta Annunziata Kilisesi’nin sıra kemerleriyle sınırlanacaktı.
Brunelleschi 1421’de, Medicilerin kilisesi San Lorenzo i kapella yapmaya başladı ve bu kapella, 1521’de Michelanj rafından yapılan Yeni Sacristía sonra Eski Sacristía diye aı rıldı. Bu, Brunelleschi’nin, daha sonra yapılan eklemelerlı değişikliğe uğramış olan ve Rönesans’ın da merkezî planlı pisidir. Bu yapıyı, tonozları bingilere (pandantiflere) d. yarım küre bir kubbeyle örtülmüş, küp şeklinde tasarl Brunelleschi, 1425’te yapımına giriştiği San Lorenzo Kilis de üç sahınlı bir bazilika planını uygulamıştı. Ortadaki ahşap bir tavan teknesi ve büyük pencereleri vardı. Tono sahmlarsa yuvarlak pencerelerle aydınlanıyordu. Bir bf nozla kaplanmış olan kapellalar, dört köşe direkler arası yılıyorlardı.
ANTİKÇAĞ’A DÖNÜŞ VE YENİLİK
Brunelleschi’nin ilk biyografisini yazan Antonio J (1423-1497), ilginç hikâyeler anlatır ve sanatçıyı över. Gic sari Ünlü İtalyan Mimar, Ressam ve Heykelcilerin Yaşamları Vite de’Peu Excellenti Architetti, Pittori, e Scultori İtaliaı 1550) benzer bir tutumu benimseyerek şöyle der: «Bu ad; yıllardır yolunu şaşırmış olan mimarlığı yenileştirmesi i Tanrı tarafından gönderildi». Brunelleschi’nin 1404 ile 1 sında Donatello’yla birlikte Roma’da bulunduğu ve 141/ ru bu şehire yeniden geldiği (günümüz eleştirmenleri p olmayan 1430 tarihini de ileri sürüyorlar) ve orada, pratil rallan öğrenmek için Antikçağ yapılarını incelediği : Ama bu yapılan kopya etmek gibi bir davranışa düşme nelleschi, onların üslup özelliklerini, ölçülere ve uyumlu dayanan bir organik bütün olarak düşündüğü yapı ta uyarlamaya yöneldi. Antikçağ mimarîsi konusundaki t Toscana’daki roman anıdarından da edinmiş olabilir (Flc bulunan ve Santa Maria del Fiore’nin ışık bacasını yapaı lendiği San Miniato Sacristía, bunun bir örneğidir).
Ün salmış ve saygı kazanmış bir kimse olduğu hald Santa Maria del Fiore’dedir ve üzerinde bir yazıt da vard leschi, projelerini ve özellikle katedralin kubbesine ilişkir kabul ettirmek için mücadele etmek zorunda kaldı. Cosr dici, yeni yaptırmak istediği bir sarayın planını, çok şataf ğu için kabul etmemişti. Santa Maria degli Angeli’ninyaj yana bırakılmış ve Santo Spirito üzerinde büyük değişil dilmişti. Dış cephesinde yuvarlak bir biçim göstermesi g pellalar, bir duvarla göze çarpmaz hale gelmiş; cephede ne üç kapı yapılmış ve ayrıca Brunelleschi kiliseyi Arnc yönelik bir konuma sokmayı sağlayamamış ve dolayı ile ırmak arasında yeni bir ilişki kurma olanağını elde ec Manetti, Brunelleschi’nin bu yapısındaki birçok kusuru münden sonra yapıyı tamamlayan Francesco della Luna’ netti Ciaccheri’nin işlemiş olduklarını ileri sürer.
Filarete ve Manetti, Alberti’nin Resim Üzerine’deki (Dı 1435) kurallarını ortaya koymasından çok önce, Brun perspektifi bulmuş olduğunu ileri sürer. Mühendis ola leschi için perspektif, bir hesaplama aleti ve yapıların r biçimde ortaya konmalarım sağlayan bir araçtı. Perspel eserin kuvvet çizgilerini, yani sütun sıralarını ve mekân ğini, yani dolulukların ve boşlukların art arda gelmesini biçimde ortaya çıkarıyordu. Brunelleschi, 1415’e doğı Vaftizhanesi’ni ve Seigneurie Sarayı’m perspektifli bir b landıran iki tablo yapmıştı. Santa Maria Novella’daki (Massaccio’nun duvar resmidir) mimarî çerçevesinin ; trüksiyonuna katkıda bulunduğu da söylenmiştir. Brur perspektif derslerinin etkisi, Floransa Okulu’nun Filip Fra Angélico gibi ustalarında açıkça görülebilir.
Brunelleschi’nin olağanüstü icat yeteneğinin, este rinden çok, teknik buluşlarında kendini gösterdiği Katedralin yapımında her gün yedi ton malzemeyi yi;
Santa Maria del Fiore. 1334-1337 yıllarında, pencereli çan kulesi Giotto tarafından yapılan bu Floransa katedraline, Brunelleschi de büyük bir cesaretle gerçekleştirdiği sekiz köşeli zarif bir kubbe ekledi.
BAŞLICA ESERLERİ
Heykeller ve kuyumculuk işleri.
San Jacopo’nun la Porta della Mandorla Meryem’e müjde sunak arkalığının ve tasvirler grubunun altın heykelcikleri (Pistoia).
îshak’ın Kurban Edilişi; Vaftizhane’nin ikinci kapısı için açılan yarışmaya sunulan yaldızlı bronz pano. îsa’lı Haç, Gondi Kapellası Santa Maria Novella. Mimarî eserleri
Apollonio Lapi’nin evinin düzenlenmesi.
Schiatta Ridolfi Kapellası; San Jacopo Kilisesi; Santa Felicita’daki Barbodor Kapellası Santa Maria del Fiore’nin kubbesi ve ışık bacası. Yetimler Yurdu.
San Lorenzo’nun Eski Sacristia’sı San Lorenzo Kilisesi
Santa Croce Manastırındaki Pazzi Kapellası.
Santa Maria degli Angeli dua yeri Santo Spirito Kilisesi.
1402
1409
1409
1418
-*tH446 ***•*. 1444 -Cî-1428 ><25-1460 •C»-1460 1434 -Öİ–.4S0
Floransa’daki Innocenti Hastanesi’nin revağı. Antikçağ’dan çok, Toscana roman geleneğinden esinlenerek yapılan sütunlar ve kemerler, görsel eksende art arda gelişleri Rönesans’ın perspektif teorisiyle uyuşan bir optik piramit oluşturan küp şeklindeki mekânlan belirginleştirmektedir.
ztecralmi bir için bir
AYRICA BAKINIZ
– Ib^nsP Floransa
– îPnsD Giotto
• 1B.ANSLİ Kuatroçento
■ ¡B.ANSLU Leanardo da Vinci ► IOnslI Michelangelo
* IB-ansl] mimarlık
Kubbenin formu ve yapısı daha önce (1296) Amolfo di Cambio’nun yaptığı ve 1357’de Francesco Talenti’nin değişikliğe uğrattığı inşaat tarafından belirlendi. 1367’de çıkarılan bir talimatla, Roma Pantheon’uyla rekabet etmesi amacıyla, 41,976 m genişlikte ve 83,95 m yükseklikte olması gereken kubbenin boyutları belirlendi. 1412-1413’te, katedrale, 1420’de 3 m yükseltilen sekiz köşeli bir kasnak eklendi. O zaman, yerden 51 m yüksekliğe ulaşacak kubbe kemerlerini inşa etmek için, geleneksel bir ahşap kubbe kalıbından yararlanmak teknik açıdan olanaksızdı. Payandalar olmayınca, yapının yanlara doğru olan basıncını azaltmak gerekiyordu. Brunelleschi, sekizgenin köşelerini sekiz ana tonoz kaburgası olarak tasarladı ve bunların aralarına 16 tane küçük yuvarlak tonoz kaburgası koydu. Yuvarlak silmeler paralel kâgir birleştiricilerle birbirine bağlanıyordu.
Ağırlıkların ve basınçların arasındaki denge, kubbenin kendi kendisini taşımasını sağladı. Tuğlayı «balık kılçığı» denen yöntemle kullanan Brunelleschi, kubbeyi kalıpsız inşa etmeyi başardı. Hiç kuşkusuz, bunu yaparken, ahşap serdeştiriciİer, taşlar ve gergiler kullandı. Ama duvarların kalınlığı içinde kalan bu malzemelerin nasıl yerleştirildiği bilinmiyor.
Bu katedralde, çift bir dış tekne, içteki küçük kubbeyi rutubetten korumakta ve yapıyı daha da genişletmektedir. Dışardan sadece ana yuvarlak tonoz kaburgaları görülmekte ve kaplama tuğlalann kırmızı rengi üzerinde belirginleşmektedir. 6 m genişliğinde bir halkada birbiriyle yakınsaklaşan kubbenin yuvarlak tonoz kaburgalarının aşağı basmaması ve yapıyı yıkmaması için, katedrali ağır bir ışık bacasıyla tamamlamak gerekti ve bunun için bir yarışma açıldı. Yarışmayı Brunelleschi kazandı. Brunellesc-hi’nin sekizgen biçimindeki bu beyaz mermerden ışık bacasının yapımı, ancak 1446’da başladı ve Michelozzo tarafından 1471’de bitirildi. Işık bacasına, kubbenin iki teknesi arasında yer alan bir koridorla ulaşılmaktadır.
1439’da Brunelleschi, kasnağı pekiştirmek için bazı girişimlerde bulundu ama ne yazık ki bunlar yarıda kaldı.
Santa Maria dei Fiore’nin kubbesi, Mıchelangelo’yıı etkilemekten de geri kalmadı (San-Pietro’nun kubbesi).
SANTA MARİA DEL FİORE’NİN KUBBESİ
1420-1436
kubbeyle örten Brunelleschi, yeterli teknik bil-yüzyıl sürüncemede kalmış büyük bir projeyi
—işti. Bu durum karşısında Brunelleschi, uçsuz vidalar vinçler ve çıkrıklar, makaralar, dişli çarklar, tekerlek-■î j-:_ erin güvenliğini sağlayan iskeleler yaptı. Manetti’ye gö-‘ :r.-ia saatçüik zanaatında edinmiş olduğu deneyimden : -_■* : .r-de yararlandı. Leonardo da Vinci’nin bazı desenlerin-; -e5chi,nin buluşlarından esinlendiği bilinmektedir.
SanLorenzo’da ve Santo Spirito’da planı altın sair—.? v-=nan iyice aydınlık yeni tip bir küise gerçekleştirmeye za-j -Yetimler Yurdu’yla da, şehir alanı düzenlemesini or-rA ızızıs, şehir mekânıyla yeni bir ilişki kurmayı gerçekleştirdi, jtsz£ iî Eski Ayin Eşyası Yeri), Pazzi Kapellası’nda ve Santa ar– ie z~ Angeli’de kare veya daire biçimine dayanan merkezî
c. .__¿-di. Yapılarındaki mermer damarın görünümlerini sağ-
zj* . :_r- koyu gri bir taşı kullanması, daha sonra özellikle Mic-¿İ.ZÂİ.Z Tarafından benimsenen bir yöntemdi. Rönasans’ın ilk zjT’i. Miayı olan Pitti Sarayının projesini de onun yaptığı söy-z^rzz Çıtaya koyduğu yeni buluşlar hâlâ Ortaçağ havası ta-sz jehirde, mimarlık Rönesansı’nın başlangıcım belirtirler, j, it Konseyi konsülü olan Brunelleschi, aralarında Giot-ırrğı pencereli çan kulesinin de bulunduğu birçok bü-s r: mmarî eserinin bulunduğu ve surlarla çevrili olan ve sı-dokusunu göz önüne seren Floransa Şehrinin yö-zzt-.i z.s katılmıştı. Santa Maria del Fiore’nin kubbesi (Alber-
• £::t rj kubbe, «gölgesiyle Toscana’da oturanların tümünü esi ;:ık kadar geniştir») sivri kemer üslubundan tamamen sağlamayan ve pek de sivri olmayan biçimiyle değil, teknik buluşlar bakımından daha yenileyici olmasına zr.tzL ■:z’zyeni bir mekân anlayışını dile getirir ve Medicilerin ;rr-r. icrjnümünü; bu şehrin, rakipleri olan Milano, Venedik, ¡■l . ‘ zjl ve Lucca karşısındaki üstünlüğünü simgesel olarak be-
— T» değişikliğe uğratır. □