FLORANSA

İtalya’da Toscana bölgesinde bulunan Floransa, hem hareketli bir sanayi merkezi, hem hizmet sektörü bakımından önemli bir şehirdir. Ona bir müze-şehir de denebilir: Floransa’daki sayısız sanat zenginliği, Guelfolar ve Ghibellinolann çarpışmalarına, Medicilerin ihtişamına, Dante, Savonarola ve Machiavelli’nin yükselen seslerine sahne olan parlak bir geçmişin tanığıdır.

Floransa, kuzey ve doğuda Apennin Dağları, güneydeyse Chi-anti tepelerinin çevrelediği bir çöküntü havzasına kurulmuştur. 1966’da yükselen sularıyla müthiş bir taşkına yol açan Arno Irmağı, şehrin ortasından geçer.

ETRÜSK KÖYÜNDEN TOSCANA BAŞKENTİNE

Bugünkü Floransa, Faesulae’ye (sonradan Fiesole adım alan şehir) bağlı bir Etrüsk köyünün yerine kurulmuş bir municip’ium (Roma’mn hâkimiyeti altında kendi kendini yöneten şehir) iken, MÖ 82’de, Roma’mn tartışılmaz hâkimi Sulla tarafından yıkıldı; Sezar’m emekli askerlerince Florentia adıyla kuruldu (MÖ 59). Cassia yolunun Arno Irmağı’m bir köprüyle geçtiği yerde (bugün Vecchio Köprüsü’nün olduğu yer) dörtgen biçiminde bir plana göre yapılan şehir, Ostrogotların kralı Totila tarafından VI. yy’da yağmalandı; daha sonra da Lombardlarca ilhak edildi. Gelişen komşuları Fisa ve Lucca’mn gölgede bıraktığı Floransa, hızla geriledi.

Toscana Markiliği’nin merkezi

Lombardları yenilgiye uğratan Charlemagne, Floransa’yı kalkındırdı; Karolenj hükümdarları şehri koruyup manastır ve okullarla donattılar. Gelişmesi X. yy’da Macar akmlarıyla kesintiye uğrayan Floransa, Toscana Markiliği’nin merkezi olarak ilerlemesini sürdürdü. IV. Heinrich’in (gelecekteki Kutsal Roma-Germen imparatoru) Papa VII. Gregorius’tan özür dilediği Canossa buluşmasının (1077) mimarı Toscana kontesi Matilda (1055-1115), ko-
XV. yy’da Floransa’nın tepeden görünüşü: Fiesole Tepesi’nin eteğinde, surlarla korunan, Arno Irmağı’nın iki yakası boyunca uzanan Floransa, başlıca anıtlannın çoğuna, daha o zamanlar sahipti: Vecchio Sarayı, Bargello Sarayı, Giotto’nun çan kulesi ve vaftizhanenin yanındaki Santa Maria del Fiore Katedrali, San Marco Manastın, Orsammichele ve Santa Croce kiliseleri.
İÇİNDEKİLER

ETRÜSK KÖYÜNDEN TOSCANA BAŞKENTİNE FLORANSA’DA SANAT
ruyup geliştirdiği şehri, ölürken Papalık’a bıraktı.

Bu karar, papalarla vasiyetin geçerliliğim kabul etmeyen i ratorlar arasındaki mücadelenin şiddetlenmesine yol açtı. K. dan yararlanan Floransa, 1183’te bağımsız bir komün haline j Şehre hükmeden zengin burjuva sınıfının yürüttüğü yayılma seti 1125’te Fiesole’nin yıkılmasıyla sonuçlandı. Pisa’mn mıi ki, Siena’mn rakibi Floransa, XII. yy’da büyük bir ekon ilerleme kaydetti. Floransak tüccarların Flandre’dan aldığı ve kıyısında boyattığı kumaşlar, Avrupa’nın her yerinde çok b kârla satılıyordu. Hızla zenginleşen bu tüccarlar, XIII. yy’ın fc da arte («sanat, meslek») adı verilen altı loncada örgüdendile

Guelfolar ve Ghibellınolar

XIII. yy’ın başında, bir türlü uzlaşamayan iki parti ortay; tı: Papalık yanlısı Guelfolar ve İmparatorluk yanlısı Ghibelliı Bütün bir XIII. yy, bu iki partiyi sırayla iktidara getiren ihtil le sarsıldı. Önce, Hohenstaufen Hanedam’ndan II. Friedriı oğlu Manfredi’nin desteklediği Ghibellinolar şehre hâkim Ancak 1250’deki bir halk ayaklanması Guelfoları başa ge 1260’ta kısa bir gerileme döneminden soma, 1266’da tekra: lenen Guelfo Partisi Floransa’da yeni bir siyasî rejim yerleş iktidar popolo grosso (önde gelen altı loncanın tüccarları) ve ? minuto (daha küçük loncaların zanaatçıları) adı verilen orta kartm. eline geçti. Guellolaıdanve Glıibellmolaıdan 147 so-y lenin yönetimden uzaklaştırılmasıyla (1293 adalet kararnaı soyluların iktidara dönüşü önlendi. Böylece «ilk halk»ı, « halk» izlemiş oldu.

Kargaşa ortamı

Ticaret, sanayi ve bankacılık sayesinde ilerleyen Florans; çalara dayalı bir cumhuriyet haline geldi. Yürütme gücü, örn len on iki lonca tarafından seçilen priore’lere ve adalet muh« rina verilmişti. Yasama gücüyse, birbirine paralel iki kurur dı: başındaki podestasıyla «eski komün» yalnızca danışman levi görüyordu. Loncalardan seçilenlerden kurulu bir mec ona başkanlık eden capitano (önder), «halk» adı verilen gerçi rar mekanizmasım meydana getiriyordu.

XIV. yy’da hegemonyacı siyasetim sürdüren Floransa, io’sunu (konduk) bütün Toscana’ya yaymıştı. Ancak içerid netici sımf ikiye bölünmüştü: Beyaz Guelfolar ve Siyah G lar. Siyahlar, Papa VIII. Bonifatius’un desteğiyle, çabucak

kurdular ve aralarında Dante’nin de bulunduğu Be-darı sürdüler. Birbirini takip eden askerî başarısız-ar, 1333’teki su baskını, Peruzzi ve Bardi bankanın iflası, kara veba salgını, önde gelen lonca n yöneticilerince bastırılan popolo minuto ıklanması ve popolo minuto’lann iktidarı geçirmesi yüzünden bu yüzyıl bolca, Floransa’ya bir kargaşa ortamı cim oldu. 1378’de Ciompolar, chele di Lando adında bir lacın öncülüğünde ayak-arak yönetime geldiler; ici bir demokrasi kurdular, îtroçento (Erken Rönesans dö ninin en önemli evresi olan XV. bir yandan siyasî ve toplumsal kar alara, diğer yandan da sanat ve edebiya-olağanüstü gelişmesine sahne oldu. Bu ge-le Rönesans’ı müjdeliyordu.

tledici Ailesi

loransa, 1382’den itibaren, yeniden oligarşiyle yöne-ıeye başlandı. Albizzi ve Medici aileleri arasındaki kav-an Medici Ailesi galip çıktı. Albizzilerin kurduğu komplo 40), Volterra’nın ayaklanması (1472), Pazziler’in komplosu 78) gibi güçlüklere rağmen, Floransa ve Toscana’da hüküm sü-Mediciler, kurumlan değiştirmeden, babadan oğula geçen bir tıarşiyi yerleştirdiler.

loransa hükümetine giren ilk Medici Salvestro’dan sonra, Gi-nni, 1421’de başyargıç oldu. Giovanni aile bankasını geliştire-Medicilerin gücünü artırdı; Pisa ve Arezzo’ya karşı güdülecek eri bir siyaset başlattı. Medici Ailesi’nin Floransa’ya hükme-iki kolunun başında, Giovanni’nin oğulları Yaşlı Cosimo ve enzo vardı. Ölünce Pater patriae («vatanın babası») unvanını ı Cosimo, 1434’ten 1464’e kadar, sanat, edebiyat ve bilimin uyucusu (ve denetleyicisi), liberal bir prens olarak hüküm sür-Cosimo’nun oğlu Piero’dan sonra, Prens Lorenzo’nun (Mühim) yönetimindeki (1469-1492) Floransa, Avrupa’nın sanat ve : merkezi haline geldi.

loransa’nm gerilemesi

494’te II. Piero ve VIII. Charles arasında yapılan bir anlaşma rınca, Roma ve Napoli’ye yürüyen Fransız birliklerinin Floran-an geçmesine izin verildi. Tam bu sırada, geleneklere çekidü-verip demokratik bir cumhuriyet kurmak isteyen Dominiken bi Savonarola’mn çağrısı üzerine, Medicilere karşı bir ayaklan-meydana geldi. Fakat, Savonarola’nın yarı dinî yarı demokra-ıükümeti başarısızlığa uğradı; rahip de önce asıldı, sonra yakıl-1498). Toscana’da cumhuriyet, V. Kari, Medici Ailesi’nden ısandro’yu zorla Floransa Düklüğü’nün vârisi yapana kadar lü. Alessandro’dan sonra başa geçen I. Cosimo, Papa V. Pius’un dişine grandük unvanı vermesini sağladı (1569). Ancak yöne-n babadan oğula geçişiyle Floransa’nın gerileyişi başladı.
III. Cosimo, elli üç yıllık hükümdarlığı sırasında (1670-1723), Medici iktidarının can çekişmesine tanık oldu. Pek yetenekli bir yönetici olmayan tek oğlu Gian Gastone (1723-1737) ailenin son temsilcisiydi. Gian Gastone ölünce, Floransa ikinci Lorraine Hane-danı’na geçti. Şehir önce 1745’te Kutsal Roma-Germen imparatoru olan I. Franz, sonra da oğlu II. Leopold tarafından (1765-1790) yönetildi. Bilgili bir hükümdar olan II. Leopold, fizyokrat Pompe-

o Neri’den çok etkilenmişti; ölüm cezasını kaldırdı, malların serbest dolaşımım sağladı; ticaretin serbestçe yapılmasına karar verdi, vergi karşısında herkesin eşit olduğunu ilan etti.

Floransa’mn Piemonte’ye bağlanması

Fransız Devrimi sırasında, II. Leopold’ün oğlu III. Fernando (1790-1801 ve 1814-1824) Fransa’yla barış imzaladı; fakat 1799’da, Napolyon İtalya’daki devletleri işgal etti. 1821’de, Um-bria’yla birlikte, Parma dükünün yönetiminde bir Etruria Krallığı meydana getiren bu devletler, Napolyon tarafından ilhak edildi. Napolyon, kız kardeşi Elisa’ya Toscana grandüşesi unvanını verdi, Floransa’yı da Arno bölgesinin yönetim merkezi ilan etti. Viyana Kongresi, Toscana’da Habsburglar’ı yeniden başa geçirdi, Floransa’daysa Risorgimento’nun liberal düşünceleri yaygınlık kazanıyordu. 16 ağustos 1859’da, Vecchio (Signoria) Sarayı’nda Lorraine Hanedam’mn iktidardan düşürüldüğü ilan edildi.

Bettino Ricasoli hükümeti, Floransa’mn Piemonte’ye bağlanması konusunda halkoylamasma gitti. 25 mart 1860’ta Piemonte’ye bağlanan şehir, II. Vittorio Emanuele tarafından İtalya Krallığı’mn merkezi seçildi (1865-1871) ve yemden bir kalkınma dönemi yaşadı.

Modern Floransa

Zengin bir tarım bölgesi olan Toscana’nm merkezi, kara ve demiryolları kavşağı Floransa, hızlı bir biçimde büyüyüp yayıldı. Şehrin merkezinde eski mahalleler, ovada dar gelirlilerin mahalleleri, tepelerde de ovaya ve ırmağa hâkim bir konumda zengin mahalleleri bulunur. Sanayi bölgeleri, kuzeybatı yönünde Pra-to’ya doğru, batı yönündeyse Pisa’ya doğru gelişmektedir. Sınaî faaliyetlerin başında dönüştürme metalürjisi gelir. Onu kimya sanayii, tekstil sanayii (özellikle yün dokuma), makine yapımı (bisiklet vb. araçlar), optik cihaz üretimi ve cam sanayii takip eder. Yerli nüfusu azalan (1994’te 392 800 nüf.) Floransa’yı, her yıl bir milyondan fazla turist ziyaret eder. Turizm sayesinde, şehirde çeşitli ve hareketli bir zanaat etkinliği (maroken yapımı, çıfltçilik, taş yontuculuğu, kuyumculuk) lüks tüketim maddeleri, haute co-uture ve antika eşya ticareti gelişme imkâm bulmuştur. Sanat ve tarih şehri Floransa, sınaî faaliyetlerinin yanı sıra çok değerli bir kültürel işleve de sahiptir. Zengin kütüphaneleri (bunlardan biri Millî Merkez Kütüphanesi’dir) ve ünlü bir üniversitesi de bulunan şehrin Italyan şehirleri arasında ayrı bir yeri vardır.
Savonarola’mn halk önünde öldürülüşü (1498). Sert kişilikli Dominiken vaizi Savonarola hem despotlukla, hem de sanattaki yozlaşmayla savaştı. Mediciierin bir süre dikkate aldığı rahip, törelerde reformu gerçekleştirdi, ancak sonunda kamuoyunu ikiye böldü. Aforoz edilen Savonarola hapse atıldı; asıldıktan sonra yakıldı.
Resimli bir sandık panosu

(Bargeilo Müzesi, Floransa). Bu panoda vaftizhanenin önündeki bir tören alayı tasvir edilmiştir. Vaftizhane, Toscana’dakiRoma üslubu mimarinin iyi bir örneğidir. Sekizgen biçimindeki binanın beyaz mermer satıhtan, yine mermerden koyu yeşil kakmalarla süslenmiştir.
Toledolu Eieanor ve oğlu

(Bronzino’nun eseri, Uffizi Müzesi, Floransa). Floransa maniyerizminin tipik örneği olan bu tablodaki çocuk, önce kardinal sonra da Toscana grandükü unvanlarını alan i. Ferdinando’dur (Ferdinando de Medici).