François II

(d. 23 Haziran 1435 – ö. 9 Eylül 1488, Coueron, Bretanya), 1458-88 arasında Bretanya dükü. Fransa’ya karşı ülkesinin bağımsızlığını korumaya çalışmış, ama başarılı olamamıştır.
Amcası III. Arthur’un ardından Bretanya dükü olan François 1465’te Fransa kralı XI. Louis’ye karşı oluşturulan Halkın Mutluluğu İçin Birlik adlı ittifaka katıldı. 1467’de
XI. Louis’nin kardeşi Charles adına Nor-mandiya’yı işgal etti. 1468’de İngiltere kralı
IV. Edvvard’la ittifak kurdu. Ama Fransız-lar karşısında yenilgiye uğradı ve Ancenis Antlaşması’m imzalamak zorunda kaldı. 1475’te Edvvard’la yeniden ittifak kurduysa da sonradan gene Fransa’yla anlaşmak zorunda kaldı. XI. Louis 1480’de Penthievre ailesinin Bretanya Düklüğü üzerindeki haklarını satın alınca, François 1481’de büyük kızı Anne’ı Galler prensiyle evlendirmek üzere Edward’la bir anlaşma daha yaptı. Ama bu evlilik gerçekleşmedi ve Anne daha sonra Fransa kralıyla evlendi.
François’nın başdanışmanı Pierre Landais, başkâtip Guillaume Chauvin’i öldürtünce Breton soylularının nefretini kazandı. Soylular, Fransa kral naibi Anne de Beaujeu’ nün desteğiyle Landais’yi astırdılar (1485). Ama Anne Bretanya’ya Fransız birlikleri gönderince soylular dükün yanında yer aldılar. 1488’de Fransızlar karşısında yenilgiye uğrayan François, Le Verger Antlaşmasını imzalamak zorunda kaldı. Erkek çocuğu olmayan François’nın, kızlan Anne ve Isabelle’i evlendirebilmek için Fransa kralının iznini almasını öngören bu antlaşmayla, Bretanya’nın Fransa dışındaki bir ülkenin egemenliğine girmesi engellenmiş oluyordu.
François I, françois d’angoul£me (1515’e değin) olarak da bilinir (d. 12 Eylül 1494, Cognac – ö. 31 Mart 1547, Rambouillet, Fransa), 1515-47 arasında hüküm süren Fransa kralı. Valois hanedanının Angouleme kolundan gelen beş hükümdann ilkidir. Rönesans dönemi sanatçı ve bilginlerinin
koruyuculanndan, hümanist ve şövalye ruhlu bir kral olarak tanınır.
Angouleme kontu Charles de Valois-Orle-ans ile Louise de Savoie’nın oğluydu. Babasının kuzeni XII. Louis’nin 1498’de tahta çıkması üzerine tahtın vârisleri arasına girdi ve Valois dükü oldu. François’ya güvenmeyen XII. Louis, onu devlet işlerine karıştırmadı ve henüz 18 yaşındayken saldırı altındaki sınır bölgelerine gönderdi. Ölümünden kısa süre önce de François’yı 15 yaşındaki kızı Claude ile evlendirdi. François 1 Ocak 1515’te Fransa kralı oldu. Devlet yönetimindeki deneyimsizliğini işlek ve keskin zekâsı, inanılmaz belleği ve öğrenme tutkusuyla kapattı. Ama dost canhsı olması,-herkese güvenmesi ve düşüncelerini gizlemeyi becerememesi yüzünden iyi bir siyaset adamı olamadı.
XII. Louis, Milano Düklüğü’nü geri almak üzere hazırlanmış bir ordu bırakmıştı. Büyükbabasının annesi Valentina Visconti’den kalan ve durmaksızın el değiştiren bu mirası yeniden ele geçirme isteği François’yı sardı. Çevresindeki genç soylulann da yüreklendirdiği François, komşularıyla barışı güvence altına aldıktan sonra İtalya üzerine
■-‘o;.
N
François I, Jean Clouet’nin bir çiziminden Pierre Dumonstier’nin yaptığı portre;
Ulusal Kütüphane, Paris
Bibliothèque Nationale, Paris
yürüdü. Kanlı Marignano Çarpışması’nda (1515) süvarilerinin başına geçerek Dük Massimilano Sforza ve müttefiki Papa X. Leo’nun kiraladığı ve yenilmezliğiyle ün salmış paralı İsviçre askerlerini bozguna uğrattı. Papa, François’yı Bologna’da göz kamaştıncı bir biçimde ağırlayarak değerli armağanlar verdi. Vanlan anlaşma uyarınca papa Fransız Kilisesi’nin beneficium’lanm (geliri belirli bir kilise kademesine aynlmış toprak mülkü) yeniden elde ederken, piskoposların atanması krala kalıyordu. Böyle-ce François, fazlasıyla mülk edinerek bağımsızlaşmış din adamları üzerindeki otoritesini güçlendirmeyi başarmış oluyordu.
Sarayını başyapıtlanyla donatan, Leonar-do da Vinci ve Sforza gibi sanatçılara cömertçe mülkler bağışlayan François, İsviçrelilerle bir sürekli banş anlaşması imzaladıktan sonra İngiltere kralı VIII. Henry’den de Tournai’yi geri aldı. Tahta çıktıktan sonra doğan ilk kızı Prenses Loui-se’i, 16 yaşındayken İspanya kralı olan, Felemenk topraklarının vârisi Habsburglu Carlos’la (sonradan Kutsal Roma-Germen imparatoru ve François’nın başdüşmanı olan V. Kari) nişanladı.
François yaz kış Fransa’yı at sırtında dolaşarak, yaşamlannda hiç kral görmemiş olan halkının karşısına çıktı. Yolculukları sırasında cezaevlerini boşalttı, yargı gücünün soylularca kötüye kullanılmasını önlemeye çalıştı, cömert ihsanlarda bulundu.
Halkının artık yakından tanıyıp bağlandığı François, Kutsal Roma-Germen imparatoru
349 François I
Maximilian’ın öldüğü 1519 yılında bütün Hıristiyan dünyasının en güçlü hükümdany-dı. Maximilian’m torunu Karl’ın imparator olması ise François için bir yıkım oldu: Zaten İspanya kralı olan Kari, şimdi elinde bulundurduğu topraklarla bütün Fransa’yı kuşatmış bulunuyordu.
V. Karl’ın (Şarlken) evrensel bir monarşi kurma projesinin karşısındaki en büyük engel ise Fransa kralıydı. V. Kari ile Fransa arasındaki çatışmalar 1521’de kuzeyde ve Pireneler’de başladı. Fransız ordusu, askerlerin ücretleri ödenemediği için dağılmak üzereydi. François danışmanlanna kulak vermiyor, emirlerinin yerine getirilip getirilmediğiyle de ilgilenmiyordu. Yolsuzluklann önüne geçmek için birkaç vekilharcın idam edilmesine karşın hazine durmadan boşalıyordu.
1523’te François, Bourbon 8. dükü III. Charles’ın kansının mirası olarak kabul ettiği geniş Bourbon topraklarını dükten geri istedi. Bu isteğe uymadığı için toprakla-nna el konan Charles, krala ihanet ederek V. Karl’ın hizmetine girdi. Karl’ın imparatorluk ordusunun başına geçen Charles’ın, Provence’ı istila girişimi Marsilya yakınla-nnda durduruldu ve Charles İtalya’ya doğru geri çekilmek zorunda kaldı. Ama İngilizler ile Almanlar kuzeyde ilerliyordu. Sonunda François 1525’teki Pavia Çarpışması’nda yenilgiye uğrayarak yaralı durumda esir düştü.
François’yı serbest bırakmanın bedeli olarak V. Kari, Fransa’nın üçte birinin kendisine verilmesini, bu ülkenin İtalya üzerindeki, hak iddiasından vazgeçmesini, Bourbon düküne topraklannın geri verilmesini ve bunlara Provence’ın da eklenmesini istedi. François buna, “krallığıma zarar verecek koşullan kabul etmektense Tanrı’nın layık gördüğü sürece hapiste kalmaya kararlıyım” biçiminde karşılık verdi. Madrid’de bir kuleye hapsedilen kral, ağır yenilgi, ülkesinin içinde bulunduğu tehlikeli durum, tutsaklık, vücudundaki eski yaralar ve yeni tutulduğu frengi yüzünden sağlığını yitirdi. Sonunda iyileşti ama kişiliğinde önemli tutarsızlıklar ortaya çıktı.
V. Kari sınır tanımayan isteklerinde ısrarlıydı. Hapishanede ölmeye kararlı olan François, en büyük oğlu lehine tahttan feragat etti. Bu karar Fransa’da kötü karşılandı. François’nın yurduna dönmesini sağlamak üzere onun adına hareket eden elçiler, Kari ile çok ağır koşullar taşıyan Madrid Antlaşması’m imzaladılar. François ise Ocak 1526’da antlaşmayı onaylarken, tutsak bir şövalyenin imzasının geçersiz olduğunu ve krallığını parçalamaya kendi gücünün de yetmeyeceğini söyledi. Ama hasta yatağında yatarken, antlaşma hükümleri çerçevesinde iki hükümdarın uzlaşmasının bir göstergesi olarak, Portekiz kralının dul eşi ve Karl’ın kız kardeşi Eleanor’la nişanlandı. Antlaşmanın son koşulu olarak da yedi ve sekiz yaşlarındaki en büyük iki oğlunu rehine olarak bıraktı.
Teslim edilen eyaletler Fransa’dan aynl-mayı reddettiler. Yemininden dönen-krala öfkelenen V. Kari, çocukları dört yıl hapiste tuttu. Karl’ın ordusu İtalya’yı yağmalayarak Papa VII. Clemens’i tutsak aldı. François, V. Karl’a karşı her yerde patlak veren savaşlara açıkça katılabilecek ve örneğin Osmanlılar gibi gizli müttefiklerine verdiği sözleri yerine getirebilecek durumda değildi. Onlann yolladıklan elçilerden kaçmak için ormanlarda uzun av gezilerine çıkıyor, ülke içindeki yolculukları sırasında yalnızca
François II 350
birkaç gün kalacağı şatolar yaptırıyordu. Collège de France da bu sırada kuruldu.
Aralarındaki derin nefret, Kari ile François’ nm birbirlerini düelloya çağırmalarına bile yol açtı, ama düello önlendi. Kralın sarayın uzağında olduğu bir sırada annesi, Karl’ın halası Margaret ile bu ölümcül mücadeleyi durdurmak üzere bir anlaşmaya vardı. Bunun sonucunda 1529’da imzalanan Cambrai Antlaşması(*) Madrid Antlaşma-sı’nın koşullarını hafifletiyordu. Çocuklarını geri alması için François’nın müttefiklerinden ayrılması, İtalya’dan vazgeçmesi ve 2 milyon altın kuron ödemesi gerekiyordu. François’nın hesapsız harcamaları yüzünden hazine boşaldığından tazminat bedeli zorla toplanabildi. Ama sonunda küçük prensler, babalan 1530’da Eleanor’la siyaset gereği evlenirken serbest kaldılar.
Fransa’da din mücadeleleri baş gösterince, hoşgörülü dünya görüşünü sürdüren François, ülkede artan bağnazlığı yatıştırmaya çalıştı. Bakanlanmn katı Katolik olmalanna karşın François’nm gerek kardeşi, gerek metresi Reform hareketini destekliyorlardı. Ama cumhuriyet yanlısı olarak görülen Reformcular çok geçmeden kazığa bağlanıp yakılmaya başladı. François, Valdocu Protestan tarikatın ortadan kaldırılmasını beş yıl geciktirdiyse de yok etme emrini ölüm döşeğinde, okumadan imzaladı.
V. Kari ile savaş 1536’da yeniden alevlendi. Bu arada aile içindeki felaketler de birbirini izlemeye başlamıştı. Veliaht 18 yaşında öldü. Kralın en sevdiği üçüncü oğlu da vebadan öldü. François’nın son diplomatik başanlanndan biri, 1525’ten beri ilişki içinde olduğu OsmanlIlarla Karl’a karşı resmen ittifak kurmak oldu. 1535’te Fransa ile Osmanlı Devleti arasında ilk ticari ve hukuki ayncahk anlaşmalan (kapitülasyonlar) imzalandı. I. Süleyman (Kanuni) Fran-çois’ya denizden de askeri yardımda bulundu. 1543’te Barbaros Hayreddin Paşa komutasındaki Osmanlı donanması, Fransız donanmasıyla birlikte Nice kuşatmasına katıldı ve kenti ele geçirdi.
François’nın ölümünden önceki son önemli uygulamalan arasında Le Hâvre limanını kurmak, Jacques Cartier’yi Kanada’ya göndermek, yargı sistemini gözden geçirmek ve bütün yasal belgelerde Fransızca kullanılması için ferman çıkartmak sayılabilir.