Frederik IX
(d. 11 Mart 1899, Sorgenfri Şatosu, Kopenhag yakınları – ö. 14 Ocak 1972, Kopenhag), 1947-72 arasında Danimarka kralı. II. Dünya Savaşı sırasında, Alman işgaline karşı Danimarka direnişini
Frederik IX, Johannes Glob’un yağlıboya çalışmasından ayrıntı, 1954
Nationalhıstoriske Museum paa Frederiksborg, Danimarka
Frederik Hendrik 406
desteklemiş, 1943-45 arasında babası X. Christian’la birlikte Almanlarca tutuklanmıştır.
Danimarka veliahtı Christian ile Mecklen-burg-Schwerin’li Alexandrine’nin en büyük oğluydu. 1912’de babasının X. Christian adıyla tahta çıkması üzerine veliaht oldu. 1917’de Danimarka Deniz Kuvvetleri’ne katılan Frederik 1935’te albaylığa, 1946’da da tümamiralliğe yükseldi. 1935’te, İsveç veliahtı Gustaf Adolf’un tek kızı Ingrid ile evlendi. Margrethe, Benedikte ve Anne-Marie adlı üç çocuğu oldu.
1942’de ve 1947’de naip sıfatıyla babasının yerine ülkeyi yöneten Frederik, 20 Nisan 1947’de babasının ölümü üzerine tahta çıktı. Haziran 1953’te kadınların da tahta geçebilmelerini sağlayan ve Parlamento’nun iki meclisinden biri olan Landsting’in kaldırılmasını öngören yeni anayasayı onayladı. Kızı Anne-Marie, sonradan sürgüne gönderilen (1967) Yunanistan kralı II. Konstantin ile 1964’te evlendi. Ocak 1972’de ölen Frederik’in yerine kızı Margrethe geçti.
Frederik Hendrik, oranje prensi, Nassau kontu, Felemenk dilinde prins van oranje, graaf van nassau (d. 29 Ocak 1584, Delft -ö. 14 Mart 1647, Lahey, Felemenk), 1625-47 arasında Felemenk Cumhuriyeti’nin üçüncü stadhouder’i (vali).
Ispanya’ya karşı Felemenk bağımsızlık mücadelesine önderlik eden I. Willem’in (Sessiz) oğluydu; babasının öldürülmesin-
İM
Frederik Hendrik, Gerrit van Honthorst’un yağlıboya çalışmasından ayrıntı; Mauritshuis, Lahey
Mauritshuis, Lahey
den altı ay önce dünyaya geldi. Huguenot’ lann (Fransız Protestanları) önderi Gaspard de Coligny’nin kızı olan annesi, onu Fransa’nın hizmetine girmek üzere yetiştirmişti. Ama stadhouder olarak babasının yerine geçen üvey kardeşi Oranje prensi Maurits ve Genel Meclis (Staten Generaal) Frederik’in Felemenk’e hizmet etmesinde ısrar ettiler. Bunun üzerine Leiden Üniversitesinde öğrenim görmeye başlayan Frederik 17 yaşında devlet konseyi üyesi oldu. Ardından Maurits’in askeri seferlerinin çoğuna katılmaya başladı ve diplomatik görevle çeşitli ülkelere gönderildi. 1617-19 arasında Kalvenci Reform Kilisesi içinde görüş ayrılıkları nedeniyle patlak veren siyasal-dinsel bunalım sırasında annesiyle birlikte tarafsızlığım korumayı başardı.
Kırk yaşına gelinceye değin evlenmeyen ama kadınlara düşkünlüğüyle tanınan Frederik, yasal vârisi olmayan Maurits’in ölüm döşeğinde yaptığı baskı sonunda evlendi. Sürgündeki Bohemya kraliçesinin nedimesi olan karısı, çok geçmeden geniş bir siyasal
nüfuz elde etmeyi başardı; ayrıca çıkar sağlama merakıyla bütün dünyada ün kazandı. Bu arada Lahey’de saray yaşamına barok bir hava kazandırdı.
Maurits’in 1625’te ölümü üzerine Frederik, toplam yedi eyaletten oluşan Felemenk Cumhuriyeti’nin (Birleşik Felemenk Eyaletleri) beş eyaletinin stadhouder’i oldu. 1640’ta bunlara Groningen’in de eklenmesiyle Frederik’in yönetimi altındaki eyaletlerin sayısı altıya çıktı. Yedinci eyalet Friesland’ın stadhouder’liğine ise Frederik’ in oğlu Willem’in (d. 1626) getirilmesi kararlaştırıldı. Felemenk’te, eyaletlerin başına yerel ya da genel meclislerce atanacak kişilerin getirilmesi geleneği yerleşmişti. Orange prensleri ise stadhouder’lerin kalıtsal bir ardıllık çizgisiyle belirlenmesi sistemini getirerek kendilerine hükümdar statüsü kazandırma yolunda önemli adımlar attılar.
Frederik Hendrik, izlediği stratejiyle üvey kardeşi Maurits’in yolundan yürüdüğünü gösterdi. İspanyollara karşı sürdürülen savaşın genç Avrupalı soylular için bir tür askeri akademi olarak kullanılması onun döneminde de sürdürüldü. Frederik’e ün kazandıran bir başka özelliği de meydan savaşlarından kaçınıp önemli kale ve kentleri ele geçirmeyi yeğlemesiydi. Bugünkü Belçika ve Hollanda arasındaki sınırlar, büyük ölçüde Frederik Hendrik’in başardığı ve başaramadığı seferlerin sonuçlarıyla belirlendi.
Frederik’in iktidarı çeşitli etmenler arasında hassas bir dengeye dayanıyordu. Bütçe gelirlerinin yüzde 58’den çoğunu karşılayan Holland eyaletine karşı dengeyi sağlayabilmek için öteki altı eyaletin ve Holland’daki Püritenlerin desteğini sağlamaya çalıştı. Öte yandan dinsel hoşgörüden yana olduğu için, geleneksel yandaşlarından çok Holland doğrultusunda bir din politikası izledi. Ama bu yakınlık Holland’ın siyasal tutumunu etkilemedi;, Holland, Felemenk ile İspanya arasındaki savaşa karşı çıkmayı sürdürdü. Frederik bu nedenle yıllık seferlerini siyasal bakımdan büyük zorlukla kabul ettirebildi. Ama bu çekişmeye karşın ustaca bir taktik izleyerek, üvey kardeşi Maurits’in ve yerine geçen oğlu II. Willem’in tersine, Holland Meclisi’yle açık bir çatışmaya girmekten kaçınmayı başardı.
Frederik Hendrik, yaklaşık 1640’a değin Felemenk Cumhuriyeti’nin dış politikasını tek başına yönlendirdi. Oğlu veliaht prens
II. Willem’in 1641’de Büyük Britanya kralı
I. Charles’ın en büyük kızı Mary’yle evlenmesi Oranje hanedanının konumunu güçlendirdi. İngiliz İç Savaşı sırasında Holland yönetimi bu evlilik nedeniyle Parlamento’ nun yanında yer alırken, Frederik koşulsuz biçimde I. Charles’ı destekledi.
Frederik Hendrik, Fransa’ya karşı da bir yakınlaşma siyaseti izledi. 1635’te, İspanya’ mn elinde bulunan Güney Felemenk’e karşı ortak bir sefer düzenlenmesi ve sefer sonunda bu toprakların iki ülke arasında paylaştırılmasını öngören bir antlaşma imzalandı. Antlaşma ayrıca Fransa’nın Felemenk’e her yıl önemli miktarda para yardımında bulunmasını da öngörüyordu. Holland Meclisi’ nin savaşı finanse etmekteki isteksizliğine karşın, Frederik bu yardım sayesinde savaşı sürdürebildi. Ama birleşik Fransız-Fele-menk ordularının Frederik Hendrik komutasındaki ilk seferi neredeyse felaketle sonuçlandı. Frederik daha sonra Breda ile Hulst kentlerini ele geçirdiyse de Fransa’yla aralarındaki ittifak hiçbir zaman eski gücüne ulaşamadı. Öte yandan İspanya’yla barış yapılmasını savunanların baskıları yoğunlaştı ve sonunda Frederik’in kendisi bile,
büyük ölçüde karısının etkisiyle barıştan yana olanların safına geçti. Uzun yıllar önce yakalandığı gut hastalığı nedeniyle zamanından önce yaşlanan Frederik Hendrik. Ocak 1648’de imzalanan barış antlaşmasını göremeden öldü.
Frederiksberg, Danimarka’da, Sjælland’ ın (Zealand) kuzeydoğusunda, Kopenhag metropoliten alanında bağımsız belediye. 1651’de III. Frederik tarafından, yakınlardaki Amager Adasına getirilen Felemenkli köylülerin yerleşmesi için kuruldu. 1857’de tüzel kimlik kazandı. 20. yüzyıl başlarında giderek genişleyen Kopenhag ile çevrildi. Belediye sınırları içinde Kopenhag Hayvanat Bahçesi, Kraliyet Veterinerlik ve Tarım Üniversitesi (1856), devlet yayın dairesi, bir ticaret okulu ve 18. yüzyıl başlarından kalma Frederiksberg Şatosu’nda bulunan Askeri Akademi yer alır. Başlıca sanayi kuruluşları, Royal Copenhagen (Kraliyet Porselen Fabrikası), Carlsberg bira fabrikaları, kablo ve tel fabrikalarıdır. Nüfus (1990) 85.611.
Frederiksborg, Danimarka’da, Sjæal-land’ın (Zealand) kuzeydoğusunda il (amt-skommune). ise Fiyordu ile 0resund (Sund Boğazı) arasında yer alır. Buzul kumlarından ve killerinden oluşan dalgalı yüzeyi çok sayıda göl ve sık ormanlarla kaplıdır. Verimli toprakları karma çiftçiliğe olarak verir. Yüzölçümü 1.347 km2’dir. İle adını veren ve günümüzde ulusal tarih müzesi olarak kullanılan Frederiksborg Şatosu (1560), ilin yönetim merkezi Hilleröd’dadır. İlin en büyük kenti Helsingör limanı yakınlarındaki Kronborg Şatosu, geçmişte 0re-sund’un kuzey girişini kontrol ederdi. Kraliyet ailesi sonbahar aylarında Hiller0d’un kuzeydoğusunda bulunan Fredensborg Şatosu’nda (1719-26) kalır. Nüfus (1990 tah.) 341.067.
Frederikshavn, Danimarka’da, Jutland’ın kuzeyindeki Nordjylland iline (amtskom■ mune) bağlı kent ve liman. Kattegat’ın kıyısında ve Hjerring’in doğusunda yer alır.
16. ve 17. yüzyıllarda bir balıkçı köyü olan yerleşme, Norveç’e giden yolu korumak üzere 17. yüzyılın sonunda tahkim edilerek Fladstrand Kalesi adını aldı. 1818’de tüzel kimlik kazanınca, adı Frederikshavn olarak değiştirildi. Norveç ve İsveç’e denizyoluyla bağlanan Frederikshavn, denizaşırı ticaret, gemi yapımı, balıkçılık ve bunlara bağlı sanayi kollarında önemli bir merkez olmanın yanı sıra turistler için de bir geçiş noktasıdır. Günümüzde de ayakta olan kalenin baruthanesi askeri müze olarak kullanılmaktadır. Devlet adamı Johan Knudsen’in (1865-1942) oturduğu, 18. yüzyıla ait Bangsbo Malikânesi’nde de bir müze vardır. Nüfus (1981) kent, 24.938; (1982 tah.) belediye, 35.398.
Fredholm, (Erik) Ivar (d. 7 Nisan 1866, Stockholm – ö. 17 Ağustos 1927, Stockholm, İsveç), modern integralli denklem kuramını geliştiren İsveçli matematikçi.
1886’da Üppsala Üniversitesi’nde öğrenim görmeye başlayan Fredholm, burada ve daha sonraları Stockholm Ünilversitesi’nde (1888-93) temel olarak matematiksel fizik üzerinde çalıştı. 1898’de Uppsala Üniversitesi’nde doktora çalışmasını tamamladıktan sonra integralli denklemler konusuna yöneldi. Stockholm Üniversitesi’nde kuramsal fizik profesörlüğüne atandığı 1906’ya değin aktüer olarak çalıştı.
1900’de yayımlanan “Sur une nouvelle méthode pour la résolution de problème de Dirichlet” (Dirichlet Probleminin Çözümü İçin Yeni Bir Yöntem Üzerine) başlıklı
makalesinde, günümüzde Fredholm integ-ralli denklemleri olarak bilinen kuramın temellerini oluşturdu ve ikinci türden Fred-[ holm denklemini çözdü.
Çok az makale yayımlamasına karşın Fredholm’ün ünü kapsamlı çalışmaları sayesinde bütün Avrupa’ya yayıldı. Çalışmalarının önemli bir bölümü daha sonra Alman matematikçi David Hilbert’in araştırmalarının temelini oluşturdu.
