Gallalar

Etyopya’nın güney kesimindeki yaylalarda ve Ken¬ya’nın kuzeybatı kesiminde yaşayan Hami kökenli halk. Toplam nüfusları yaklaşık 3 milyon kadar olan GaHaların yarıdan çoğu müslümandır. Kendilerine Oromalar derler. Afrika-Asya dillerinden bir dil olan Gallaca’yı konuşurlar. XIV. yy’a kadar, her biri sekiz yıl için seçilen bir savaşçı reis tarafından yönetilen göçebe topluluklar halinde yaşamışlar, daha sonra büyük bölü¬mü yerleşik düzene geçmiştir. Günümüzde geçimlerini çiftçilik, elsanatları (deri işçiliği, vb.) ve hayvancılıkla sağlarlar.

Galland, Antoine
Fransız doğubilimcisi (Rollo 1646-Paris 1715). Çocuk¬ken babasını yitiren Antoine Galland, 13 yaşında çırak olarak çalışmak zorunda kaldı. Ertesi yıl Paris’e giderek PlessisKoleji’negirdi.Collège de France’ta Doğu dilleri¬ni (Arapça, Farsça) öğrenip, Fransız elçisi Noitel’le İ&* tanbul’da bulunarak, Türkçe de öğrendi. Çeşitli belge¬ler derleyerek Fransa’ya dönünce, diplomatik görev¬lerde çalıştı. Sonra Collège de France’ta doğubilim pro-fesörlüğüne atandı (1709) ve birçoğu ölümünden sonra yayınlanan kitaplar yazdı. Özellikle 12 ciltlik Binbirgece Masalları uyarlamasıyla (1701-1707) ün saldı.
Öbür yapıtları: İstanbul gezisiyle ilgili bir Journal (Günlük, 1672-1680), Relation de la Mort du Sultan Os-man (Sultan Osmanın Ölümünün Öyküsü, 1676), His-toire Générale des Empereurs Turcs (Türk Padişahları¬nın Genel Tarihi); Kur’an çevirisi.
204 GALLA PLACİDİA Galla Placidia
Romalı prenses (İ.S. 390’a d.-Roma 450). Theodosius Tin kızı olan Galla Placidia, Roma’yı kuşatan Alaric tara-

Calla Placidia’nın Ravenna’daki anıtmezarını süsleyen mozaiklerden ayrıntı.

fından tutsak alınarak, Alaric’in kayınbiraderi Athaulf’la evlendirildi (414). Eşi öldürülen general Constantinus’la evlenip (417), Honorius ölünce oğlu Valentinianus lll’ü tahta çıkarmayı başardı (425).
Gaile, Johann Gottfried
Alman astronomu (Pabsthaus, Prusya 1812-Postdam 1910). Üç yeni kuyrukluyıldız (1839-1840) ve varlığı Le Verrier’nin hesaplarıyla ortaya konmuş olan Neptün gezegenini (23 Eylül 1846) bulan Johann Gottfried Gai¬le, Breslau gözlemevi müdürlüğüne atandı (1851). Ku¬zey ve Güney yarıkürelerdeki küçük gezegenlerin yer¬lerini temelalarakGüneşıraklık açısını saptamak için ye¬ni bir yöntem ortaya attı.
Gallegos, Romulo
Venezuelalı romancı ve devlet adamı (Caracas 1884- ay.y. 1969). Hukuk öğrenimini yarım bırakan Romulo Gallegos, gazetecilik, öğretmenlik, okul yöneticiliği yaptı. El Ultimo Solar (Solarların Sonuncusu, 1920) adlı romanıyla ün saldı. Daha sonra Venezuela’da kırsal ke¬simi betimlediği romanlar (Dona Barbara, 1929; Can- taclaro [Halk Şarkıcısı, 1934]; Pobre Negro [Zenci Ço¬cuk, 1935]) yayınlayıp, 1947’de cumhurbaşkanlığına seçildiyse de, ertesi yıl devrildi.
Gallienus
Roma imparatoru (? 218’e doğr.-Milano 268). İmpara¬tor Valerianus’un oğlu olan Gallienus (tam adı Publius Licinius Egnatius Gallienus’tur), babasının yardımcılığı¬na getirilip (253), batı sınırını savunmakla görevlendiril¬di.
Sınırı tehdit eden başlıca düşmanlardan Atamanları yenerek, Ren sınırını tehlikeden kurtardı; sonra Panno- nia’da ayaklanan İngenuus’la çarpışarak Sirmio yakı¬nında yendi (259). Valerianus’un Perslere tutsak düş¬mesi üstüne tek başına imparator olup, Alamanların isti¬lasını Milano’da durdurmayı başardı. Romalı general¬lerden Postumus’un Galya’da kendini imparator ilan ederek Galya, İspanya ve İngiltere’yi içine alan bir im¬paratorluk kurmasına, eyalet valilerinden Macria- nus’un iki oğlunun da Doğu’da imparatorluklarını ilan etmelerine karşın, durumunu korumayı başardı: Do¬ğu’da imparatorluğu savunmakla görevlendirdiği Ode- nath, imparatorluk iddiasına kalkışanları yendi ve Parth- ları püskürttü. Ama Gotların ve Alamanların yeni bir isti-lasından sonra, İllyrialı subaylar tarafından Milano’da öldürüldü.
Gallus
Roma imparatoru (Perugia 207’ye d.-İnteremna 253). Senatörlük ve konsüllük yapan Gallus (tam adı Caius Vi- bius Trebonianus Gallus’tur), Aşağı Mesia valiliğine ge-tirildi (250). Gotların saldırısından imparator Decius’un yardımıyla kurtulmasına karşın, Decius’a ihanet ederek öldürülmesine yolaçtı. 251’de imparator ilan edilip, Gotlara toprak bağışlayarak, haraç ödemeyi kabul ede¬rek barış yaptı. Roma’ya dönüp, Decius’un oğlu Hosti- lianus’u evlat edindi ve kendi oğlu Volusianus’u impa-ratorluğa ortak etti; 253’te Mesia lejyonlarının ona karşı Aemilianus’u imparator ilan etmeleri üstüne, oğluyla birlikte kendi askerleri tarafından öldürüldü.
Gallus
Roma imparatoru (Massa Marittima 325-Pola yakının¬daki bir ada 354). Julius Constantius’un oğlu olan Gallus (tam adı Flavius Claudius Constantinus Galas’ tur), Constantius II tarafından sezar ilan edildi (351 ) ve ülke-nin doğusunu yönetmeye başladı; ama, acımasız tutu-mundan ötürü başı kesilerek öldürüldü.
Galois, Évariste
Fransız matematikçisi (Bourg-La-Reine 1811-Paris 1832). Başarısız bir öğrenimden (gittiği iki yüksekokul¬da da öğrenimini tamamlayamadı) sonra, Fen Akade- misi’ne önemli bir matematik çalışması sunan Évariste Galois, çalışmasının kaybolması üstüne ikinci bir çalış¬ma hazırlayarak Fourier’ye sundu; ne var ki Fourier, gü-nümüzde bile ilginçliğini yitirmemiş buluşlarla dolu olan bu çalışmayı okuyamadan öldü. Surla Résolution Générale des Équations (Denklemlerin Genel Çözümü Üstüne) adlı çok önemli ve başarılı bir çalışmayı da Po- isson’a vèrdi; ama Poisson yapıtı saçma buldu. Ayak-lanma gösterileri sırasında tutuklanıp, kısa süre sonra serbest bırakıldı. Auguste Chevalier’ye Mektup’unda kendi buluşu olan cebirsel denklemler kuramı ile Abel integralleri üstüne vardığı sonuçları, bunların devirleri¬ni, sınıflandırılmasını ve Rieman’ın ancak yirmibeş yıl sonra varacağı sonuçları özetledi. Bu yapıtı tamamla¬dıktan bir gün sonra, düelloda yaralanarak öldü.
Galsworthy, John
İngiliz yazarı (Coombe 1867-Londra 1933). Avukatlık yapmaya başlayan John Galsworthy, kısa bir süre sonra mesleğinden ayrılarak yolculuklara çıktı. 1904’te ya-yınladığı The island Pharisees (Adanın Pharisaiosluları) adlı romanında, yalana dayalı bir toplumu şiddetle eleş-tirip, çevrimsel bir roman yazmaya gişti: The Forsyte Saga (Forsyte Destanı) başlığı altında topladığı The Man of Property (Mü\k Sahibi Adam, 1906), The İndian Sum¬mer of a Forsyte (Bir Forsyte’ın Pastırma Yazı, 1917), İn Chancery (Mahkemede, 1920), To Let (Kiralık Ev, 1921). Sonra A Modern Comedy (Modern Bir Komedi) başlığı altında topladığı ikinci roman dizisini yayınladı: The White Monkey (Beyaz Maymun, 1924), The Silver Spoon(Gümüş Kaşık, 1926), T/je5wanSong(Kuğunun Şarkısı, 1928). Tiyatroya da yönelerek, en ciddi top¬lumsal sorunları büyük bir başarıyla işledi: The Silver
İngiliz romancısı ve oyun yazarı John Galsworthy, düşsel Forsyte ailesinin öyküsünü anlattığı roman çevrimlerinde, Victoria dönemi sonu ile Edward dönemi İngiltere’sinin gelenek-görenek ve çıkar kavgalarını büyük bir başarıyla yansıtmıştır.
Box (Gümüş Kutu, 1906), Adalet (Justice, 1910), Esca- pe(Kaçış, 1926). 1932’de Nobel Edebiyat Ödülü’nü al¬dı.
Galtieri, Leopoldo Fortunato
Arjantinli subay ve devlet adamı (1926). Orduda gene-ralliğe yükselen Leopoldo Fortunato Galtieri, Genel¬kurmay başkanlığı yapıp (1975-1979), Kara Kuvvetleri komutanlığına atandı. Mart 1981’deki darbeye askerî cunta üyesi olarak katılıp, cuntanın kısa süre general Roberto Eduardo Viola’yı devlet başkanlığından alma¬sıyla, cumhurbaşkanlığına getirildi. Nisan 1982’de Falk¬land adalarını işgal buyruğunu verip, İngiltere’nin askerî harekâtla adaları geri almasından üç gün sonra istifa etti. 1985’te insan haklarını çiğnemekle suçlanarak yargıla¬nıp, Mayıs 1986’da “kısmen” suçlu bulunarak on iki yıl hapis cezasına çarptırıldı. 1989’da başkan Carlos Saul Menem tarafından bağışlandı ve ordudan emekliye ay¬rıldı.
Galton, Sir Francis
İngiliz biyoloji bilgini ve gezgini (Birmingham 1822- Haslemere, Londra yakını 1911). Darwin’in yeğeni olan Sir Francis Galton, Cambridge’de öğrenim gördü. Ögenik (insan ırkının soyaçekim yoluyla iyileştirilmesi¬ne çalışan bilim dalı) bilimini kurmasıyla sonuçlanacak çalışmalarına başlayıp, bilimsel ilkelerin uygulanması¬nı, sağlıklı insan yetiştirme ve sağlıksız insanların üre¬melerine engel olma yolunda kullanmayı tasarladı; ko¬nuya ilişkin istatistiklerde ayrıntı eksikliği görünce, önce yaklaşık 9 000 insanın akrabalığı, zihinsel ve fiziksel özellikleri üstüne ayrıntılı bilgi topladı; sonra çevrenin
İngiliz biyoloji bilgini Sir Francis Galton, insan zekâsını ve kalıtımı incelemede istatistik yöntemlerinin kullanılmasını başlatmış, ayrıca, ögenik dalını kurmuştur.
Parmak izlerinin sınıflandırılmasıyla ilgili temel ilkeleri, günümüzde hâlâ kullanılmaktadır.
kişiliğe etkisini inceledi; kalıtım üstünde durdu. Kadın ve erkek arasında anlaşmazlıklara yolaçan ortak yanlış tutumların oluş oranını, hazırladığı çizelge üstünde gös-terdi. Ayrıca, antisiklon kavramını açıklayıp, İngilte¬re’de bir meteoroloji istasyonu kurdu. Afrika’ya bir gezi düzenledi (1850-1851). 1856’da Krallık Derneği’nin al¬tın madalyası verilip, ertesi yıl derneğe üye seçildi. 1909’da soyluluğa yükseltildi.
Başlıca yapıtları: Narrative of an Explorer in Tropical South Africa (Tropikal Güney Afrika’da Bir Gezginin Öyküsü, 1853), Hereditary Genius(KaUtımsa\ Yetenek¬ler, 1869), Natural İnheritance (Doğal Kalıtım, 1889), Essays in Eugenics (Ögenik Üstüne Denemeler, 1909).
Galvani, Luigi
İtalyan fizikçisi ve hekimi (Bologna 1737-ay.y. 1798). Bologna Üniversitesi’nde anatomi profesörlüğü yapan (1762) Galvani Luigi, çalışmaları sonucunda, madeni bir devreye yerleştirilen kurbağaların, devrelerin ka¬panması sırasında kaslarının kasıldığını buldu (bir elek¬trik makinesinin bulunduğu masanın üstüne derisi yü¬zülmüş bir kurbağa yerleştiriyor, madeni uçlardan birini hayvanın ayağındaki bir kasa, öbür ucunu da bu kasın karşılığı olan sinire değdirince, kas kasılıyordu). Kasın kasılmasının sinirin ürettiği negatif elektriğin birleşmesi sonucu olduğunu düşünüp, 1791 ‘de çalışmalarının so¬nuçlarını yayınladı. Ne var ki, birkaç yıl sonra tezine karşı çıkan Volta, elektriğin iki madeni ucun birbirine değmesiyle üretildiğini, kasın ancak iletken olduğunu kanıtladı ve elektrik pilini buldu.