Gambiya

Batı Afrika’da devlet. Üç yandan Senegal topraklarıyla sınırlı olan, batıda 475 km’lik bir kıyıyla Atlas okyanusu¬na açılan Gambiya, Gambiya ırmağı vadisinin aşağı ve orta kesimlerinde yayılır; Afrika’nın en küçük devletle¬rinden biridir: Dar bir şerit halinde olan topraklarının genişliği 24-48 km arasında değişir.
YÜZEYŞEKİLLERİ, TOPLUM YAPISI VE EKONOMİ Toprakları bütünüyle Gambiya ırmağının vadisinde ye- raldığı için önemli bir yükseltiye rastlanmayan ülkede batıda ırmak kıyısındaki topraklar çok alçaktır ve mar
grov bataklıklarıyla örtülüdür. Denizden 130 km içer-deki Elephant adasında, ırmak kıyısındaki topraklar bi-raz daha yüksektir ve kayalıklarla bölünmüş bataklıklar¬la örtülüdür. 300 km kadar içerde kayalar yüksekleşir (6-9 m) ve vadi daralır.

GAMBİYA CUMHURİYETİ
GENEL BİLGİLER. Yüzölçümü : 11 295 km2. Baş¬kenti ve en büyük kenti: Banjul (49 186 nüf.; 1991 tah.).
TOPLUM YAPISI. Nüfusu (1990 tah.): 848 147; nüfus yoğunluğu: Km2’ye 75 kişi. Nüfus dağılımı
(1985) : Kırsal kesimde % 80; kentlerde % 20. Yıl¬lık nüfus artış hızı (1990): % 3,1. Resmî dili: İngi-lizce. Başlıca dinler: İslâm.
EĞİTİM VE SAĞLIK. Okuma-yazma oranı (1985): Yetişkin nüfusun % 25’i. Üniversite sayısı (1991): Yok. Hastane yatak sayısı (1981): 756. Hekim sa- yısı (1981): 66.0rtalama ömür (1990): Kadınlarda
— 50; erkeklerde—46. Bebek ölüm oranı(1990): 1 000 canlı doğumda 140.
EKONOMİ. GSMH (1990 tah.): 196 milyon dolar; kişi başına ulusal gelir (1990): 230 dolar. Etkin nü¬fus dağılımı (1986 tah.): Tarım — % 75; sanayi, ti¬caret ve hizmetler— % 19; yönetim % 6. Dış tica¬ret: (1990): Dışalım— 155 milyon dolar; dışsatım
— 122 milyon dolar. Ticaret yaptığı başlıca ülke¬ler: İngiltere, İtalya, Almanya, ABD, Çin. Para biri¬mi: 1 dalasi= 100 butut.
YÖNETİM. Türü: Cumhuriyet. Yasama gücü: Mil¬let Meclisi. Yönetim bölümlenmesi: 6 yönetim bölümü ve başkent Banjul.
ULAŞIM. Demiryolları (1991): Yok. Karayolları
(1986) : Toplam 2 388 km. Başlıca limanları: 1. Başlıca havaalanları: 1.
Gambiya’nın başkenti Banjul’da kırmızı
dikdörtgenlerle aylık sıcaklık ortalamaları, mavi dikdörtgenlerle de aylık yağış ortalamaları gösterilmiştir. Banjul, yağışlı-kurak tropikal iklim etkisindedir.
Bu ırmak şeridinin güneyinde ve kuzeyinde “banto faros” (Mandinga dilinde “bataklığın ötesi”) adı verilen daha yüksek düzlükler yeralır. Atlas okyanusu yakının¬daki düzlükler, çoğunlukla deniz baskınına uğramış ol¬dukları için tarıma elverişli değillerdir. Daha doğuday¬sa, dönem dönem ırmağın taşkın suları altında kalan düzlükler, pirinç tarımına elverişlidir. “Banto faros”un ötesinde, kuzey ve güney sınırlarına doğru ilerlendikçe daha yüksek ve daha iyi akaçlanan topraklara geçilir: bu kesimde ülkenin en önemli besin maddeleri olan sorgum (sorgo) ve pirinç ile Gambiya’nın en önemli dış¬satım maddesi olan yerfıstığı yetiştirilir. Ülkenin en yük¬sek kesimi doğu sınırı yakınındadır: Yalnızca 49 m yük¬selti.
Tropikal iklim etkisindeki ülkede, yağış mevsimi ha-zirandan ekime kadar sürer. Yıllık sıcaklık ortalamaları batıda 25 °C ile doğuda 28 °C arasında değişir. Kıyıda
yıllık yağış ortalaması 1 295 mm, iç kesimlerdeyse, 1 090 mrn’dir.
Gambiya’da yaşayan halklar, iki öbekte toplanan dil¬ler konuşan beş ana gruba ayrılır: Nüfusun büyük bölü¬münü oluşturan, geçimlerini tarımla sağlayan Mandin- galar(345 000 nüf.) ve ticaretle uğraşan Seranuleler(56
0 nüf.) Batı Atlas okyanusu dilleri konuşurlar. Hay-vancılıkla geçinen Fulalar (113 000 nüf.) ile tarımla geçi-nen Voloflar (108 000 nüf.) ve Jolalar (59 000 nüf.) Mande dili konuşurlar. Resmî dil İngilizce’dir. Halkın yaklaşık % 90’ının müslüman olduğu ülkede, kentli nü-fusun büyük bölümü ülkenin başkenti ve en büyük ken¬ti Banjul’da yaşar.
Gambiya ekonomisi, dışsatım gelirlerinin yaklaşık % 90’ını sağlayan yerfıstığına ve yerfıstığı yan ürünlerine dayalıdır. 1980 yıllarının büyük bölümündeki kuraklık¬lar tarımı olumsuz etkilediğinden, dış ticaret sürekli açık vermekte ve ekonomi büyük ölçüde dış yardımlara da-yanmaktadır. Yeni gelişmekte olan turizmle ilgili alt ya¬pı projeleri yürürlüğe konmuş olmakla birlikte, ekono¬minin gelişmesi tarımın çeşitlendirilmesine bağlıdır. TARİH VE DEVLET YAPISI
Gambiya’daki halkların çoğu, ülkeye günümüzdeki Se- negal’in sınır kesimlerinden göçtüler. XV. yy’a doğru, Mali İmparatorluğu’ylaişbirliğiyapan Mandingalar vadi¬ye yerleşerek, ırmak boyunca ticareti denetimleri altına alan bir dizi krallık oluşturdular.
İlk olarak Portekizlilerin ulaştığı (1955)günümüzdeki Gambiya topraklarında, Portekizlilerin 1618’de ticaret haklarını İngilizlere satmalarından sonra, 1660’ta İngi- lizler Fort James adasında bir kale kurdular. XVIII. yy’da Fransa’yla bölgede üstünlüğü elde etmek için savaşıp,
* 1807’de ırmağın denize döküldüğü yerdeki Bathurst’ta (günümüzde Banjul) bir ticaret acentesi kurdular.
1889’da Fransa’yla anlaşılarak günümüzde sınırları be-

Batı Afrika’da Gambiya ırmağının kıyıları boyunca uzanan ve sık ormanlarla kaplı bir şeritte yeralan Gambiya’da, yetiştirilen başlıca besin
ürünlerinden biri pirinçtir. Çin Halk Cumhuriyeti’nin yakın dönemde gönderdiği danışmanlar ve teknik yardımlar sonucunda, pirinç üretiminde belirli bir artış
görülmüştür. Öbür besin ürünleri arasında darı, sorgo ve mısır sayılabilir. Ülke ekonomisi, dışsatım
gelirlerinin büyük bölümünü oluşturan yerfıstığı üretimine dayalıdır.

lirlenen Gambiya, bir İngiliz sömürgesine dönüştürül¬dü. Bu arada XIX. yy’da ülkede İslâm dini hızla yayıldı.
1906’da köleliğin yasaklandığı sömürgeye, 1965’te ba-ğımsızlık tanındı. .
1970 Anayasası’na göre başkanlık tipi bir cumhuri¬yet olan Gambiya, bağımsızlıktan bu yana cumhurbaş¬kanı olan Davvda K. javvara ile İlerici Halk Partisi tarafın¬dan yönetilmektedir. 1981 ‘deki bir hükümet darbesi girişimi Senegal birliklerinin yardımıyla başarısızlığa uğ¬ratılmış ve hemen ardından, 1 Şubat 1982’de Gambiya ve Senegal, Senegambiya Konfederasyonu’nun kurul¬duğunu ilan etmişlerdir: Bu konfederasyonda her iki devlet egemenliğini koruyacak, buna karşılık silahlı kuvvetler birleştirilecek, iç ve dış siyasetler bağdaştırıla¬cak, para ve ekonomi birliği kurulacaktı. Ama iki devlet arasındaki ilişkiler bozulmuş ve 30 Eylül 1989’daı kon¬federasyonun dağıtıldığı açıklanmıştır. 1990 da başla¬yarak muhalefetin şiddetlenmesi üstüne, Haziran 1991’de Millet Meclisi çok partili rejime geçilmesini sağlayacak yeni bir Anayasa hazırlamakla görevlendi¬rilmiş, Nisan 1992’de yapılan seçimlerde İlerici Halk Partisi çoğunluğu elinde tutmayı sürdürmüştür.