gardenya

Kökboyasıgiller ailesinden ağaççık cinsi (Bil. a. Garde- nia). Beyaz, güzel kokulu çiçekler açan gardenya cinsi
•>

Gardenya cinsinin adı, bitkibilimci Alexander Garden’ın adından kaynaklanır. Çin kökenli yapraklarını dökmeyen bir ağaççık olan gardenya (Gardénia jasminoides) iri, beyaz çiçekler açar.

üyelerinin yapraklarını dökmeyen türleri, yaygın biçim¬de yetiştirilir. Cinsin adını taşıyan gardenya (Gardénia jasminoides), gösterişli bir bitkidir.
Gardner, Ava
ABD’li kadın sinema oyuncusu (Smithfield 1922-Lon- dra 1990), Sinemaya 1940 yıllarında başlayan Ava Gardner, çok geçmeden Hollywood’un başlıca kadın oyuncuları arasında yeraldı. Filmlerinin yanı sıra, fırtına¬lı aşk yaşamıyla da ün saldı. Oynadığı başlıca filmler: Çıplak Ayaklı Kontes (The Borefoot Contessa, 1954), Kilimancaro’nun Karları (The Snows of Kilimandjaro,
1952) , Moşambo( 1953), Çıplak Maya (The Naked Ma- ja, 1955), İguana Geceleri (The Night of İguana, 1964), vb.
Gardner, Erle Stanley
ABD’li yazar (Malden, Massachusetts 1889-Temecula, Kaliforniya 1970). Hukuk öğrenimi gören Erle Stanley Gardner, 1911’de Kaliforniya’da avukatlığa başlayıp, kaçak Meksikalı ve Çinlileri savunduğu davalarla ün yaptı.
1933’te yayınladığı The Case ofthe VelvetClaws adlı polisiye roman ve bu romanda yarattığı avukat-de- dektif Perry Mason’un büyük ün kazanması üstüne, avukatlığı bırakarak, kendini bütünüyle yazarlığa adadı. Her biri 1 milyondan çok satan 90 polisiye roman ya¬yınladı.
komploya karıştığı için Marsilya’ya kaçmak zorunda kaldı (1834). Bir süre Tunus Beyi’nin hizmetinde çalışıp, sonra, Rio de Janeiro’ya giderek (1836), bir gemi donat¬tı ve Brezilya hükümetine karşı ayaklanan Rio Grande çumhuriyetçilerine yardım etti. Kişisel rekabetlerden bezerek Montevideo’ya dönüp (1841), Arjantin dikta- rörü Rosas’ın hizmetine geçmiş olan eski cumhurbaş¬kanı Oriba’nın saldırılarına karşı kenti savunmakla gö-revlendirildi ve generalliğe yükseltildi. Pius X’un papa seçilmesi (1847) İtalyan yurtseverlerinin umutlarını kış-kırtınca, önce papadan görev istedi; isteği kabul edil-meyince, İtalya’ya dönerek kral Carlo-Alberto’nun hiz-metine girmek istediyse de, bu isteği de geri çevrildi. Sonra, Milano savunma komitesi tarafından gönüllü toplamakla görevlendirilip, ateşkes imzalanmasının ar-

 

 
ABD’nin yirminci cumhurbaşkanı James Abraham Garfield.

1857-1861 arasında Hiram College’da yöneticilik ya¬pan James Abraham Garfield, 1859’da Cumhuriyetçi Parti’den milletvekilliğine seçildi. Ayrılık Savaşı patlak verince Ohio Gönüllü Piyade taburuna katılıp, general¬liğe yükselerek, ordu kurmay başkanlığında bulundu. Savaştan sonra yeniden milletvekilliğine seçilip (1862), onaltı yıl milletvekilliği yaptıktan sonra, 1876’da Cum¬huriyetçi Parti başkanlığına, 1880’de senato üyeliğine seçildi. Aynı yıl, yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerin¬de Demokrat Parti adayı VVinfield Scott Hancock’u ye¬nilgiye uğratarak cumhurbaşkanlığını üstlendiyse de, iş isteğini geri çevirdiği Charles J. Guiteau tarafından öldü¬rüldü.
Garibaldi, Giuseppe
İtalyan siyasetçisi (Nice 1807-Caprera 1882). Cenovalı bir denizci ailenin oğlu olan Giuseppe Garibaldi, önce ticaret filosunda, sonra Sardinya donanmasında çalıştı (1832). Mazzini’nin Genç İtalya partisine yazılıp, bir
İtalya’nın XIX.
yy’da bütünlüğe
kavuşmasını
sağlayan
Risorgimento
hareketinin önde
gelen
savaşçılarından olan Giuseppe Garibaldi, 1860’ta
1 000 kişiden oluşan
“Kızılgömlekliler” gönüllü birliğiyle Sicilya ve Napoli’yi ele geçirmiştir.
dından İsviçre’ye sığındı. Roma kuşatması sırasında, Roma Cumhuriyeti’nin bir tugayına komuta edip (1849), geri çekilmeyi yönetmek göreviyle ordunun başına getirildi (Temmuz 1849). San Marino’ya kadar çekilerek, orada birliklerini terhis ettikten sonra kovuş¬turuldu ve tutuklandı. Serbest bırakılınca, önce Tu¬nus’a, sonra Amerika’ya (1850) gidip, Çin’le ticaret ya¬pan bir Peru gemisinin kaptanlığını yaptı. Nice’e döne¬rek, Nice-Marsilya arasında çalışan bir yolcu gemisinin kaptanlığını yaptıktan sonra, Sardinya kıyısındaki Cap- rera adasını ele geçirdi. Vittorio-Emanuele’nin hizmeti¬ne girip, İtalyan Ulusal Şirketi’nin başkanlığına getirile¬rek (1857), 1859 savaşında, general rütbesiyle göller bölgesinde çarpıştı. Barış imzalanınca görevlerinden ayrılıp, Fransa’nın Nice’i ilhak etmesi üstüne, milletve¬killiğini bırakarak, “Bin” gönüllüyle Sicilya seferini dü¬zenledi (Mayıs 1860) ve çok geçmeden Napoli’yi de ele geçirdi (Eylül! 860). Papalık devletlerinden geçen İtalyan ordusu Napoli’ye varınca, kralın yanında zafer törenine katıldıktan sonra Caprera’ya çekildi. Roma’yı İtalya’nın başkenti yapma kararıyla, Calabria’da bir ayaklanma denemesine giriştiyse de, Aspromonte’de yenilerek (Ağustos 1862), tutsak düştü. Bağışlanınca bir gönüllü birliğiyle Avusturya’ya karşı savaşa katılıp (1866), büyük bir başarı kazanamadı. 1870’te, bir İtal¬yan gönüllüleri topluluğuyla, Fransa’da, Ulusal Savun¬ma hükümetinin hizmetine girip, Rondeaux meclisine milletvekili seçildi (Şubat 1871). Ama meclise katılma¬yıp yeniden, Caprera’ya çekilerek, Komün’ün çağrısını kabul etmedi. İtalyan Millet Meclisi’ne üye seçilip (1874), cumhuriyetçi düşünceleri savunmayı sürdür¬mekle birlikte, krala bağlılıktan vazgeçmedi.
218 GARLAND, JUDY Garland, Judy
ABD’li kadın oyuncu ve şarkıcı (Grand Rapids, Minne¬sota 1922-Londra 1966). Henüz dört yaşındayken iki
1940 yılları boyunca Hollywood müzikallerinin başlıca yıldızı olan Judy Garland, sinema
oyunculuğunun yanı sıra, konser şarkıcısı olarak da uluslararası ün kazanmıştır.
ablasıyla birlikte müzikhollerde sahneye çıkan Judy Garland, 1935’te sinemaya başlayıp, Küçük Kızın flu-yas/(The Wizard of Oz, 1939)filmiyle Oscar ödülü aldı. Peşpeşe çevirdiği filmlerle en iyi müzikal oyuncuları arasına girdi: Meet me in St Louis (St. Louis’de Buluşa¬lım, 1944), Kara Şeytan (The Pirate, 1948), A. Star Is Born (Bir Yıldız Doğuyor, 1948), vb.
Gamier, Jean Louis Charles
Fransız mimarı (Paris 1825-ay.y. 1898). Mimarlık büyük ödülünü kazanan (1848) Jean Louis Charles Gamier, İtalya ve Yunanistan’a bir yolculuk yaparak, Eskiçağ ve Rönesans yapıtlarını kopya etti. 1860’ta Paris kenti mi¬marlığına getirilip, 1861’de yeni Opera’nın yapımı için açılan yarışmayı kazandı ve 1875’te yapımını tamamla¬dı. Ayrıca, Monaco tiyatrosunun planlarını çizdi (1878- 1879) ve Paris’in modern semtlerinde lüks konutlar yaptı.
Gamier, Robert
Fransız şairi ve trajedi yazarı (La Ferté Bernand 1544’e d.-Le Mans 1590). Toulouse’da hukuk öğrenimi gören Robert Garnier, Paris’te avukatlık, Le Mans’ta Temyiz Mahkemesi üyeliği yaptı. Henri ll’nin Yüce Divan üyeli¬ğine atandı (1586). Trajediler (Porcie, Épousede Brutus [Brutus’un Karısı Porcie, 1568], Cornelie, Épouse de Pompée [Pompius’un Karısı Cornelia, 1574]; Marc-An- toine [Marcus Antonius, 1578]; La Troade ou la Des¬truction de Troie [Truva Destanı ya da Truva’nın Yıkıl¬ması, 1579], Antigone, 1580), bir traji-komedi (Brada- mante, 1582) ve çeşitli şiirler yazdı. Fransız klasik traje¬disinin kurucusu sayılmaktadır.
garnierit
Hidratlı nikel ve magnezyum silikat. Nikelin önemli fi-lizlerinden olan garnieritin formülü (Ni,Mg)6Sİ40n (0H)6.H20, sertliği 2-3, özgül ağırlığı 2,2-2,7’dir.
Özellikle Yeni Kaledonya’da Nouméa bölgesinde çıkarılır.
Garonne
İspanya ve Fransa’da ırmak. İspanya Pireneleri’nde Maladeta kütlesinde doğan Garonne’un (İspanyolca Carona) uzunluğu 503 km’dir. Büyük bölümüyle Fran-sa’da akıp, Dordogne ırmağıyla birleştikten sonra 72 km’lik Gironde halicini oluşturup, Bordeaux’nun 26 km kuzeyinde Atlas okyanusuna dökülür. Başlıca kolları Ariège, Tarn, Lot ve Dordogne’dur. Sulamada ve elek¬trik üretiminde (Goldfech hidroelektrik santralı) yarar¬lanılır.
Garrett, George William
ABD’li denizaltı yapımcısı (Londra 1852-New York 1902). Manchester Mekanik Enstitüsü’nde ders veren George William Garrett, Cochran fabrikalarında Resur- gam (1879) ve Nordenfelt I(1885) denizaltılarını yaptı. Osmanlı devleti Cochran fabrikalarına iki denizaltı sipa- rişverince, Nordenfelt II ve Nordenfelt ///denizaltılarını yaptırıp, İstanbul’da monte ettirerek, denizaltıların Ab- dülhamitve Abdülmecit ad\any\a Osmanlı donanması¬na katılmalarından (1888) sonra, padişah tarafından fahri binbaşı rütbesiyle ödüllendirildi.
Garstang, John
İngiliz arkeologu (Blackburn 1876-Beyrut, Lübnan 1956). Mısır’da arkeolog Sir William Petrie’nin yanında kazılara katılan ( 1899) John Garstang,Liverpool|Üniver- sitesi’nde arkeoloji yöntemleri ve uygulamaları dersleri verdi (1907-1941). Yukarı Mısır’daki Maroe kenti kazı¬larında görev alıp (1910-1914), Anadolu arkeolojisiyle ilgilenerek, Boğazköy kentini inceledi: Sakçağözü’de yaptığı kazılarla Hititlerden ve daha önceki dönemler¬den kalma birçok kalıntı ortaya çıkardı. Filistin, Aşkalon ve Eriha’da kazılar yapıp, Eriha’da (1930-1936) Tunç devri ve Cilalıtaş devri tabakalarına kadar indi. Mersin yakınında Yümüktepe höyüğü kazılarını yönetip, Anka¬ra İngiliz Arkeoloji Okulu yöneticiliği (1947-1948) ve başkanlığı (1949-1956) yaptı.
Başlıca yapıtları: The Land of the Hittites (Hititlerin Ülkesi, 1910). The ThlrdEgyptian Dynasty(Üçüncü Mı¬sır Sülalesi, 1911), The Hittite Empire: History, Geog- raphy and Monuments (Hitit İmparatorluğu’nun Tarihi, Coğrafyası ve Anıtları, 1929), Prehistoric Mersin (Tari-höncesi Mersin’i, 1953).
Garuda
Hint mitolojisinde yarı insan-yarı | kuş yaratık. Çoğun¬lukla altın bedenli, beyaz yüzlü, kırmızı kanatlı olarak canlandırılan Garuda’nın, tanrı Vişnu’yu sırtında herye- re taşıdığına inanılır.
Garvey, Marcus Mosiah
Zenci önderi (Saint Ann’s Bay, Jamaika 1887-Londra 1940). Dünya zencilerinin haklarını savunmak için Ja-maika’da bir dernek kuran(1914)Marcus|Mosiah Gar¬vey, ABD’deki büyük zenci hareketinin başına geçip (1916), “Dünya zencilerinin bildirisi”ni yayınladı (1920). Kaçakçılıkla suçlanarak tutuklandı (1923-1925) ve Jamaika’ya sürüldü. 1934’te İngiltere’ye yerleşti.
XX. yy. başında ABD’deki ayrılıkçı siyah akımın önderi olan Marcus IMosiah Garvey’in, Afrika’da kurulacağını umduğu cumhuriyetin başkanlık üniformasıyla çekilmiş bir fotoğrafı. 1923’te kaçakçılıkla suçlanan M.M. Garvey,
ABD’den sürgün edilmiştir.
Gary
ABD’de liman kenti. İndiana eyaletinin kuzeybatı köşe¬sinde, Michigan gölü kıyısında yeralan Gary’nin nüfusu 116 646’dır. Eyaletin en kalabalık ve Chicago yakının¬daki Calumet sanayi bölgesinin başlıca kenti olan Gary’de, demir-çelik sanayisi büyük ölçüde gelişmiştir; ama tek bir sanayiye bağlı olmanın ekonomik sıkıntıları çekilmektedir.
Gary, Romain
Litvanya asıllı Fransız yazarı (Vilnius, Litvanya 1914-Pa- ris 1980). İlk romanı Polonya’da Bir Kuş Var’da (L’Edu¬cation Européenne, 1945), İkinci Dünya Savaşı’nda Po¬lonya’daki direnme hareketini anlatan Romain Gary (asıl adı Romain KaceWdir), Les Racines du Ciel (Gök¬yüzünün Kökleri, 1956; Goncourt Ödülü’nü aldı) adlı romanında Alman toplama kamplarında bir Fransız tu- tuklunun öyküsünü işledi. Şafakta Verilmiş Sözüm Var¬dı (La Promesse de l’Aube, 1960), vb. romanlar yayın¬layıp, eski eşi sinema oyuncusu Jean Seberg’in intiha¬rından bir yıl sonra intihar etti. Ölümünden sonra, Émile Ajartakma adıyla da romanlar (Onca Yoksulluk Varken [La Vie Devant Soi, 1975; Goncourt Ödülü aldı ], vb.) yayınladığı anlaşıldı.
Gascogne
Fransa’da tarihsel bölge. Günümüzdeki Fransa’nın gü¬ney kesiminde yeralan, adı VI. yy’da bölgeye yerleşen Vasconlardan (Basklar) kaynaklanan Gascogne bölgesi güneybatıda Bèarn, kuzeyde Guienne, doğuda Langu¬edoc, güneydoğuda Foix, güneyde İspanya’yla sınırlıy¬dı. Roma egemenliğinden ( o dönemde adı Novempo- pulanum’du) sonra, Frank Krallığı’na bağımlı yarı ba¬ğımsız bir devlet olup, XI. yy’da Akitanya’yla birleştiril¬di. 1154’te İngiliz egemenliğine girip, 1453’te Fran¬sa’ya katıldı.