GEZEGENLERE GÖNDERİLEN UZAY ARAÇLARI GÜNEŞ SİSTEMİMİZİN KÂŞİFLERİ
Doç. Dr. Osman DEMİRCAN
Uzay araçlarıyla yapılan astronomik çalışmalar, öncelikle ve kolaylığı nedfeniyle Dünya’ya yönelik olmuştur. Astronomik araştırmalar için Dünya yörüngesine ilk oturtulan yapma uydu, 1957 Ekim’inde fırlatılan Rus yapımı Sputnik uzay aracıdır. O günden bu yana, Dünya yörüngesine 2000’den fazla yapma uydu fırlatılmış olup, bunlardan 1000 kadarı hâlâ görevini sürdürmektedir. Ancak, bütün bu yapma uydular, yalnızca astronomik çalışmalar için değil; jeofizik, teknolojik ve askeri amaçlarla da Dünya yörüngesine fırlatılmıştır.
Uzay çağında, uzay çalışmalarının yoğunluk kazandığı ikinci araştırma istasyonu Ay olmuştur, ilk başarılı Rus uydusu Lunik I ’in Ay yakınından geçtiği I Ocak 1959 tarihinden bu yana atılan astronomik amaçlı 80’den fazla başarılı uzay aracından 42’si Ay’ın incelenmesi için fırlatılmıştır. Bu incelemeler için 12 uzay adamı Ay yüzeyinde toplam 300 saat çalışmış ve 1850 kg kadar Ay toprağını Dünya’ya getirmiştir. Bu konudaki inceleme sonuçları, dergimizin geçmiş sayılarında aktarılmıştır. (Son olarak Ağustos 1985 sayısında Ay Ü’sü yazısı).
den sonra gezegenlerin araştırılmasında ilk ba-; aracı, 1962 Ağustos’unda Venüs gezegenine fırla-. ; ı lariner 2’dir. Daha önce 12 Şubat 1961 ‘de Venüs’e atılan Venera I ile araç Dünya’dan 7.5 milyon km. uzaklaştıktan sonra haberleşme kurulamaz olmuştur. Bu bakımdan, lariner 2 gezegen araştırmalarında ilk başarılı uzay aracı sayılmaktadır. 1960’lı yıllardan bu vana (hemen hemen son 25 yıldır), toplam 80 kadar astronomik amaçlı başarılı uzay aracı fırlatılmıştır. 8u uzay araçlarından, gezegenlerin incelenmesi için fırlatılan 41 tanesi çizelgede verilmiştir. Bu listeye jeofizik araştırmalar için atılan uyduiar ve Ay ın incelenmesi için atılan uzay araçlarıyla, gezegenler ansı maddenin ve yıldızların araştırılması için fırlatılan uzay araçları eklenmiştir. Listede üç şey dikkati çekmektedir: Birincisi, en çok uzay uçuşunun Venüs gezegenine yapılmış olması; İkincisi zaman geçtikçe dana uzak mesafeler katedebıfcn uzay araç larının fırlatılmış olması ve üçüncüsü de listedeki uzay araç
Güneş sistemine ilişkin bugünkü bilg: mizin büyük kısmı uzay çağında (ilk yap ma uydu olan Sputnik l’in4Ekim 1957’de Dünya etrafındaki yörüngesine fırlatıldık tan sonra) gezegenlere gönderilen 40 ka dar başarılı uzay aracı yardımıyla sağlan mıştır. Bu yazıda, gezegenlere gönderilen ve yakın gelecekte gönderilmesi planlanan uzay araçlarına ilişkin öz bilgi verildikten sonra, gelecek sayılarda da bu araçlar yardımıyla elde edilen bulgular ışığında, bir bütün olarak güneş sistemi hakkında-ki bilgimiz özetlenecektir.
larından hiçbirinin, Ay’a gönderilen yapma uyduların tersine insansız olmaları ve bir daha Dünya’ya geri dönememeleridir. Gezegenlere fırlatılan uzay araçlarını geri getirmek oldukça zor ve pahalıya mal olmaktadır. Araçlara monte edilmiş gözlem aletleri, elde ettikleri bilgileri Dünya’ya elektromanyetik dalgalar halinde göndermekte, yakıtları-bittiğinde ve görevlerini yapamaz hale geldiklerinde uzayda kendi hallerine bırakılmaktadırlar. Bazıları, gittikleri gezegenler etrafında yapma uydu olarak kalırken, bazıları gü.ıeş etrafında bir yörüngeye oturmakta, bazıları da güneş sistemini tamamen terk edip, diğer yıldızlara ve güneş sistemlerine doğru uçsuz bucaksız evrende savrulup gitmektedirler.
En çok uzay uçuşunun Venüs’e yapılmış olmasının ikil temel nedeni vardır. Öncelikle; Venüs, Güneş’e daha yakınr bir iç gezegendir ve Dünya’ya yakın konumda bulunduğu zaman Güneş Venüs’ün öbür tarafında bulunduğundan, Du ko-
8
BİLİM ue TEKPİİh\
Fırlatılan
Adı Ülke Tarih Hedef ve Sonuç
Verem 1 SSCB 12.2.1961 Venüs, 7.5 lif km sonra ir-tibat kesildi.
Mırmr2 m 14.12.1962 Venüs, y¡kınından geçti.
Mars 1 SSCB 1.11.1962 Mars, 10S ltfkm sonra irtibat kesildi.
2ond 1 SSCB 2.4.1964 Venüs, irtibat kesildi.
Mainer 3 ABD 5.11.19(4 Mars, yolda bozuldu.
Mıriner 4 m 14.7.1965 Mars, yakınından geçti.
lond 2 SSCB 30.11.1964 Mars, 5.5.1965 te enerji çilleri tükendi
Verem 2 SSCB 27.2.1966 Venüs, yakınından geçti
Verem 3 SSCB 1.3.1966 Venüs, yüzeye sert iniş yaptı
Verem 4 SSCB 1B.10.1967 Venüs, yüzeye yumuşak iniş yaptı
Mirim 5 IBD 19.10.1967 Venüs, yakılandan geçti
Verem 5 SSCB 16.5.1969 Venüs, fiıeye yumuşak iniş rrntı
Verem 6 SSCB 17.5.1969 Venüs, yüzeye yumuşak iniş yaptı
Mariner 6 m 31.7.1969 Mars, yakınından geçti
Mınııer 7 m 511969 Mart yakınından geçti
Verem 7 SSCB 15.12.1970 Venüs, yüzeye yumuşak iniş yaptı
Mm 2 SSCB 27.11.1971 Mars, Kapsül sert iniş yaptı
Mars 3 SSCB 2.12.1971 Mars, Kapsül yumuşak iniş yaptı
Mariner 9 abd 13.11.1971 Mars, yapma uydu oldu.
Pioneer 10 uo 4.12.1973 Jüpiter, yakınından geçti
Venera S SSCB 22.7.1972 t Venüs, yüzeye yumuşak iniş yaptı
Pioneerll ABD 3.12.1974 1.9.1979 lüpiter, yakınından geçti Satürn, yakınından geçti
Mars 4 SSCB Ocak 1974 Mars, yapma uydu oldu
Mars 5 SSCB Ocak 1974 Marş, yapma uydu oldu
Mars 6 SSCB 12.3.1974 Marş, yüzeye yumuşak iniş yaptı
numda Venüs’e atılan uzay araçları güneş çekimiyle hızlandırılarak, fazla yakıt harcamadan hedeflerine kısa zamanda varabilirler. Diğer taraftan Venüs, yörünge hareketi sırasında Dünya’ya 40.7 milyon km. kadar yaklaşabilen tek gezegendir. Doğal olarak bize en yakın gökcismi olan Ay’ın incelenmesi için 42 uzay aracı atılırken, ikinci uzaklıkta; fakat daha fazla sırla dolu Venüs’e son 25 yılda 21 tane önemli uzay uçuşu düzenlenmiştir. Venüs gezegeninin önemi bakımından yakın gelecekte bu gezegene başka uzay uçuşları da planlanmaktadır. En yakın Dünya-Venüs uzaklığı, Dünya-Ay uzaklığının yüz katından fazla olduğu halde uzay aracı Ay’a
3 günde giderken, güneş çekimi etkisiyle Venüs’e 3 ayda ulaşılabilmektedir. Bu çekim etkisi olmasaydı, Venüs’e aynı uzay araçlarıyla on aydan önce varmak mümkün olmayacaktı. Venüs yüzeyine ilk sert iniş 1965 Kasım’ında Venera 3 uzay aracıyla gerçekleştirilmiş, paraşütle ilk yumuşak iniş ise 1967 Haziran’ındalVenera 4 aracıyla gerçekleştirilmiştir. Bu tarihten sonra gezegene gönderilen listedeki tüm uzay araçları yumuşak inişle yoğun ve çok sıcak olan Venüs atmosferini aşarak yüzeye inmişlerdir. Bu 21 uzay aracının bulgularıyla, Venüs henüz tam olarak anlaşılmış değildir. Birkaç yıl içinde
Fırlatılan
Adı Ülke Tarih Hedef ve Sonuç
Mars 7 SSCB 9.S.1973 Mrs, 9.3.1974 te irtibat kesildi
MarinerlO abd 5.2.1974 29.3.1974 21.9.1974 16.3.1973 Venüs, yakınındın geçti Merkür, yakınından geçli Merkür, yakınından geçti Merkür, yakınından geçti
Verem 9 SSCB 22.10.1975 Venüs, yüzeye yumuşak iniş yaptı
VeneralO SSCB 25.10.1975 Venüs, yüzeye yumuşak iniş yaptı
Viking 1 ABD 20.7.1966 Mars, yüzeye yumuşak iniş yaptı
Viking 2 ABD 3.9.1976 Mars, yüzeye yumuşak iniş yaptı
Voyagerl ABD 5.3.1979 12.11.1980 Jüpiter, yakınından geçti Satürn, yakınından geçti
VoyagerS ABD 20.8.1979 25.8.1981 3011986 24.8.1989 Jüpiter, yakınından geçti Satum, yakınından geçti Uranüs, yakınından geçecek Heptin, yakınından geçecek
Pioneer-Ve-
nüs 1 ABD 4.12.1978 Venüs yapma uydu oldu
Pioneeı-Ve-
nüs 2 ABD 9.12.1978 Venüs, yakınından geçti
VeneraU SSCB 21.12.1978 Venüs, yüzeye yumuşak iniş yaptı
Veneral2 SSCB 25.12.1978 Venüs, yüzeye yumuşak iniş yaptı
Veneral3 SSCB 1.3.1982 Vemis, yüzeye yumuşak iniş yaptı
Venera14 SSCB 5.3.1982 Venüs, yüzeye yumuşak iniş yaptı
VeneralS SSCB 10.10.1983 Venüs, yüzeye yumuşak iniş yaptı
Venera 16 SSCB 14.10.1983 Venüs, yüzeye yumuşak iniş yaptı
Mariner, Jüpiter’den sonra, Kütle çekim güçlerinin etkisi ile kazandığrhızla, resimde de görüldüğü gibi, Satürn’ü ve hatta bazı MS A uzmanlarına göre Uranüs’ü bile inceleyebilecek
ARALIK 1985
9