GÜNEY AFRİKA CUMHURİYETİ

GÜNEY AFRİKA CUMHURİYETİ 9
sı’yla ödüllendirildi. Konuşma dilinin zenginliklerinin yazı diline aktanlırken yok olduğu görüşünden yola çıkarak sözlü gelenek tadıyla kaleme aldığı masa! çalışmalarını ve folklor çalışmalarını sürdürdü: Gökten Üç Elma Düştü (1960); Az Gittim Uz Gittim (1961); Folklor ve Eğitim (1966); Folklor ve Halk Edebiyatı (1971); vb.
Güney, Yılmaz
Türk sinema oyuncusu, yönetmeni, senaryo yazarı (Siverek 1931-Paris 1984). Adana Lisesi’ni bitiren Yılmaz Güney (asıl adı Yılmaz Püfün’dür), Ankara Hukuk, İstanbul İktisat fakültelerindeki öğrenimini tamamlaya-madan sinemaya geçerek (1958), yayınladığı bir öyküsünden dolayı tutuklandı ve 3,5 yıl hapis yattı. Özgürlüğüne kavuştuktan sonra senaryo yazarı, yönetmen, özellikle oyuncu olarak üne kavuşup, ezik, ama hakkını gücüyle alan “Çirkin Kral” tipiyle kendini halka benimsetti. Bir süre sonra kendi şirketini (Güney Film) kurarak, toplumsal sorunlann işlendiği, gerçekçi, yalın bir sinema diliyle görüntülenmiş filmler çekti. 12 Mart döneminde siyasal nedenlerle tutuklanıp (1972), aftan yarar-landıysa da, fncZ/^efilmini çekerken Yumurtalık hâkimini öldürerek (1974), 18 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Kaçıp, Fransa’ya sığınarak (1981), kurgusunu yeniden yaptığı yo/filmiyle Cannes Film Festivali’nde Altın Palmiye ödülünü Costa Gavras’la paylaştı. TC yurttaşlığından çıkarılıp (1983), Duvar filmini çektikten (1983) sonra, kanserden öldü.
Oyuncu, yönetmen ve senaryo yazarı (Sürü, 1979; Düşman, 1980; Yol, 1982) olarak Antalya ve Adana Film festivallerinde birçok ödül kazanan Yılmaz Güney, sinema alanında uluslararası üne Umut{^970) filmi Grenoble’da jüri özel ödülü alınca kavuşmuş. Acı, Ağıt, Endişe adU filmleri yabancı ülkelerde övgüyle karşılanmış, Yılmaz Güney haftalan düzenlenmiştir. Sinemacılığının yanı sıra toplumsal gelişme sonucu köydeki çözülmenin işlendiği, siyasal baskı dönemlerinin konu ajındığı romanlar ve öyküler de yazmıştır: Boynu Bükük Ö/dü/er (roman, 1971; 1972 Orhan Kemal Roman Armağanı), Hücrem (öykü, tarihsiz), Salpa (uzun öykü,
1976), 5an/<r (roman, 1976), vb.
Öbür önemli filmleri: Hudutların Kanunu C\9bb), Kı-zılırmak-Karakoyun(^967), SeyyitHan (Toprağın Gelini, 1968),/4c/(1971), (1971, Altın Koza şenliğinde “en iyi film” ödülü). Umutsuzlar (1971), Arkadaş (1974), vb.
Yılmaz Güney (resimde sağda), Grenoble’da jüri özel ödülü alan Umut filminin bir sahnesinde.
güney açısı; Bk. KOORDİNAT SİSTEMLERİ. Güney Afrika Cumhuriyeti
Afrika kıtasının güney ucunda devlet. Batıda Atlas okyanusu, güneyde ve güneydoğuda Hint okyanusu, kuzeydoğuda Svaziland, Mozambik ve Zimbabve, kuzeyde Botsvana, kuzeybatıda Namibya’yla sınırlı olan Güney Afrika Cumhuriyeti’nin sınırları içinde ayrıca, dört bir yandan kuşattığı bağımsız devlet Lesotho yera-lır. Dört eyalete bölünmüştür: Kap eyaleti, Natal, Oran-
CClNEV AFRİKA CUMHURİYETİ
GENEL BİLGİLER. Yüzölçümü: 1 221 037 km^. Başkentleri: Pretoria (yönetim başkenti, 850 000 nüf.; 1991); Kap (resmî başkent ve en büyük kent,
1 900 000 nüf.; 1991); Bloemfontein (yargı başkenti, 231 000 nüf.; 1991).
TOPLUM YAPISI. Nüfusu (1992 tah.): 41 700 000; nüfus yoğunluğu: Km^’ye 34,2 kişi. Nüfus dağılımı (1990): Kentlerde % 60; kırsal kesimde % 40. Yıllık nüfus artış hızı (1990):: % 2,6. Resmî dilleri: Afrikanca, İngilizce. Başlıca dinler: Geleneksel Afrika dinleri, Hıristiyanlık (Hollanda reformcu kilisesi, anglikan, katolik, metodist mezhepleri), hindu dini, musevilik.
EĞİTİM VE SAĞLIK. Okuma yazma oranı (1989): Beyazlarda— yetişkin nüfusun % lOO’ü; siyahlarda— yetişkin nüfusun % Üniversite sayısı (1988): 18. Hastane yatak sayısı (1984): 140791. Hekim sayısı (1988): 22 096. Ortalama ömür (1991): Kadınlarda— 67; erkeklerde — 61. Bebek ölüm oranı (1991): 1 000 canlı doğumda 52. EKONOMİ. GSMH (1990): 101,7 milyar dolar; kişi başına ulusal gelir: 2 600 dolar. Etkin nüfus dağılımı (1986-89): Tanm % 1; sanayi— % 24; hizmetler—% 62. Dış ticaret (1990): Dışalım— 17 milyar dolar; dışsatım — 23,4 milyar dolar. Ticaret yaptığı başlıca ülkeler: İtalya, Japonya, Almanya, ABD, İngiltere. Para birimi: 1 rand=100 cent. YÖNETİM. Türü: Cumhuriyet. Yasama gücü; Millet Meclisi. Yönetim bölümlenmesi: 4 eyalet, 10 Bantu “ulusal bölgesi”.
ULAŞIM. Demiryolları (1989): Toplam 23 627 km. Karayolları (1989): Toplam 181 341 km. Başlıca limanlan: 7. Başlıca havaalanları: 3.
10 GÜNEY AFRİKA CUMHURİYETİ
ge Özgür Eyaleti, Transvaa!. Aynca siyahlara ayrılmış, kendisinden başka hiçbir devletin tanımadığı dört “bağımsızlığı güvence altına alınmış devlet” (Transkei, Cis-kei, Bophuthatsvvana ve Venda) ile altı “siyah bölgesi” (“ulusal bölge”) içerir. Üç başkenti vardır: Pretoria (yönetim merkezil. Kap (yasama merkezi), Bloemfonteın (yargı merkezi), Ümit burnundan geçen deniz yolu nedeniyle dünya ticareti açısından çok önemli bir yerde bulunan ülkenin ekonomisi, Afrika’nın en çeşitli ve en gelişmiş ekonomisidir. Ama siyahlar ile beyazların yaşadıkları bölgeler arasında ekonomik bakımdan büyük farklılıkgörülür. Irk toplulukları arasında da önemli ekonomik, toplumsal ve siyasal farklılıklar vardır. 1984’ten başlayarak beyaz azınlık yönetiminin katı bir tutumla uyguladığı ve ırk ayrımını yasallaştıran Apartheid sistemi, siyahların gün geçtikçe güçlenen siyasal savaşımı, şiddet eylemleri, grevleri, ekonomik boykotları ve yabancı devletlerin yatınmlannı durdurarak ülkeye bir ekonomik ambargo uygulamalan, 1990 yıllannın başında beyaz azınlık yönetimini, önemli reformlar gerçekleştirmek ve Kasım 1993’te yeni bir Anayasa hazırlayarak, siyah-beyaz eşitsizliğini kabul etmek zorunda bırakmıştır.