GÜNEŞ ŞAPKASI

GÜNEŞ ŞAPKASI
Halkalı güneş saatine bir örnek. Eşit aralıklı ölçekleri, enlem açısına eşit eğimle yerleştirilmiştir. Saat mili. Kutup yıldızını göstermektedir.
ölçülmesi bir sorun yaratmaz. Dünya’nın, Güneş’e göre kendi ekseni çevresinde dönmesi sonucu Güneş, 24 saatte ancak bir kez aynı boylam çizgisini keser. Yalnız, 24 saatte bir yinelenen bu kesim noktası, mevsim değişikliklerinden ötürü, biraz daha kuzeyde ya da güneyde yeralabilir. Güneş’in hareketini izlemek için, 24 eşit saat aralığına bölünmüş dairesel bir kadran, ekvator düzlemine oturtulur ve merkezine düşey bir çubuk (dünyanın dönme eksenine paralel) yerleştirilir. Artık mevsim ne olursa olsun, çubuk gölgesinin ucu, her gün aynı saatte aynı doğrultuyu gösterecektir.
Ne var ki, Güneş hareketinin yıl boyunca değiştiği, bu yüzden de güneş saatinin, duyarlı bir mekanik saatle karşılaştırıldığında on beş dakika kadar ileri ya da geri olduğu görülür. Bunun nedeni, Yer’in Güneş çevresindeki yörüngesinin tam bir daire değil, bir elips biçiminde olmasıdır. Güneş, elipsin merkezlerinden biri üstünde bulunmaktadır. XVII. yy’da Kepier’in ortaya koyduğu gibi. Yer, Güneş’e yakınken daha hızlı hareket eder. Dolayısıyla Güneş, bazen ortalama yerinin ilerisinde, bazen de gerisinde kalır. Normal saat zamanı ile güneş saati zamanı arasında ortaya çıkan bu farka, “zaman dengelemesi” denir. Zaman dengelemesindeki değişiklikler her yıl aynıdır ve hesaplanabilir.
İlk bakışta karmaşık görünmesine karşın, en yalın güneş saati düzenlerinden biri, halkalı güneş saatidir. Bir küre iskeleti biçimindeki halkalı güneş saatinin, merkezden geçen ekseni eğiktir. Eğimli eksen, saat milidir. Zaman aralıklan eşit bölmeler halinde bir halkaya işaretlenmiş ve saat miline dik bir düzlem içine yerleştirilmiştir. Mil, o yerdeki enlem açısına eşit bir eğimle, ku-zey-güney doğrultusunda yerleştirilir. Bu durumda mil, Yer’in dönme eksenine paraleldir. Bu tür güneş saatinin
bir olumsuz yanı vardır: Halka dikkatli yapılmamışsa, Güneş’in tam ekvator üstünde bulunduğu, mart ve eylül aylannda (gece ile gündüzün eşit olduğu zamanlar), saat birkaç gün çalışmaz. Ekvatorla çakıştırılmış olan halka, gece ile gündüzün eşit olduğu günlerde (ılım) kendi ışığının önünü keser. Dolayısıyla halkalar ya tam olarak kapatılmazlar ya da deliklerden bir miktar ışık geçebilecek biçimde düzenlenirler.
İstenilen bir yüzey üstüne, mil ile birlikte zaman işaretlerinin de izdüşümü aktarılarak, düzlemsel güneş saatleri yapılabilir. Batı ülkelerinde birçok eski kilisenin duvarında, doğrudan doğruya Güneş’e bakmayan güneş saatleri bulunur. Bunlarda da saat mili, Yer’in dönme eksenine paralel kalacak bir açıyla duvara yerleştirilmiştir. Mil gölgesinin yalnız uç noktasının okunduğu yerlerde, mil, duvara dik açılı olarak da yerleştirilebilir.
Güneş saatleri, çok eski dönemlerden başlanarak kullanılmıştır. İlk örneklerine eski Mısır’da raslanır. Romalıların da yarıküre biçiminde güneş saatleri yaptıkları, ayrıca, taşınabilir güneş saatleri de kullandıkları bilinmektedir: Daha sonraları yapılan taşınabilir güneş saatleri, enleme göre ayarlanabiliyor ve meridyeni bulmak için pusulayla birlikte kullanılıyordu Ama Romalılar, kuzeyin nasıl bulunduğunu bilmediklerinden, zamanı, düşey gölge çubuğunun gölgesinin uzunluğuyla ölçmüşlerdir. Verilen bir enlemde Güneş, yılda ancak iki kez gökyüzünde aynı noktada bulunduğundan, yılın farklı zamanları için farklı ölçekler kullanılmıştır.
güneşşapkası
Bileşikgiller ailesinden çokyıllık otsu bitki cinsi (Bil. a. Rudbechia). Anayurdu Kuzey Amerika olan, 30’u aşkın türü bulunan güneşşapkası cinsi üyeleri, morumsu kahverengi, çevreleri sarı dilli gösterişli çiçekleri için bahçelerde yaygın biçimde yetiştirilirler.
güneş tacı: Bk. GÜNEŞ.
güneştopu
Gelincikgiller ailesinden bitki cinsi (Bil. a. Eschschoizia). Anayurtları Kuzeybatı Amerika olan biryıllık ve çokyıllık bitkiler içeren güneştopu cinsinin örnek türü güneştopu (Eschschoizia caiifornica), turuncu ve sarı renkli çiçekleri için süsbitkisi olarak yetiştirilir.
Güney^ Eflatun Cem
Türk yazarı ve folklor araştırmacısı (Hekimhan, Malatya 1896-İstanbul 1981). Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti’nde görevalan Eflatun Cem Güney, Ku-vayı Milliye’nin yayın organı Öğüf dergisinde çalıştı ve Kurtuluş Savaşı’yla ilgili ilk yapıtlardan Matem Sesleri (şiirler, 1920) adlı kitabını yayınladı. 1921 ‘den başlayarak Kayseri’de Nafi Atuf Kansu’yla birlikte Misakı Milli dergisini yönetti. Kurtuluş Savaşı’ndan sonra Anadolu’nun çeşitli kentlerinde öğretmenlik yaparken, bir yandan da dergiler {Duygu ve Düşünce, Duygu ve Dilek, Taşpınar) yayınlayarak, Anadolu’da dergiciliğin gelişmesine katkıda bulundu. 1944’te İstanbul Haydarpaşa Lisesi’nde öğretmenliğe atanıp, folklor ve halk edebiyatı araştırmalarını yoğunlaştırarak, çok sayıda masalı unutulmaktan kurtardı. 1956’da Açıl Sofram Açıl
(1949), 1969’da da Dede Korkut Masalları 948) adlı yapıtlarıyla, Danimarka Hans Christian Andersen Me-dal kurumu tarafından Andersen Şeref Payesi Diploma-